بخشی از مقاله
چکیده
اقلیم به معدل آب و هوایی در یک دوره خاص گفته میشود. آگاهی از وقوع تغییر نوع/کلاس اقلیم - در بازه زمانی مشخص به عنوان مثال از نیمه خشک به خشک و یا برعکس - با در نظر گرفتن پنجره متحرک سی ساله از اهداف این تحقیق است. برای این منظور اقلیم در کل دوره - 2015-195 - تعیین و سپس با در نظر گرفتن دوره 30 ساله و با حرکت به سمت جلو، کلاس اقلیمی با دو روش پرکاربرد تعیین شد. مثلا دورههای 1956-1985، 1957-1986و .... و در هر دوره ضرایب اقلیمی این روشها محاسبه و با تطبیق مقادیر ضرایب حاصله با جداول آنها کلاس اقلیمی مشخص شد، تا در مورد تغییر احتمالی اقلیم بخاطر تغییر در مقادیر بارش و درجه حرارت نتیجه گیری کرد.
نتایج این تحقیق حاکی از آن است که علیرغم نوسانات در ضرایب اقلیمی دو روش، تغییر قابل محسوس در کلاس اقلیمی مشاهده نشد. از دلایل عدم مشاهده تغییر کلاس اقلیمی با تغییر پنجره محرک 30 ساله می توان به بزرگ بودن کلاسها و طبقات اقلیمی که در این روشها - دومارتن و ترنت وایت - در نظر گرفته شده است، عدم وقوع و یا تغییرات غیرقابل محسوس در بارش و درجه حرارت و ساختار تعیین اقلیم در این روشها اشاره کرد. لذا باید هنگام تعیین اقلیم با این دو روش توجه و دقت شود.
.1 مقدمه و هدف
شناسائی ویژگیهای طبیعی هر منطقه، بهخصوص آب و هوا میتواند در امر برنامه ریزی و آمایش سرزمین نقش مهمی ایفا نماید و باعث پیشرفت آن گردد. یکی از موثرترین عوامل حیات یک منطقه نوع اقلیم آن منطقه است، به طوری که پراکندگی انواع گیاهان و جانوران ارتباط تنگاتنگی با وضعیت اقلیم هر منطقه دارد. نیاز بشر به شناخث توانهای محیطی جهت برنامهریزی و بهره برداری بهینه از منابع، دامنه اطلاعات وی را در زمینه اقالیم مختلف افزایش داده و به دنبال آن طبقهبندی اقلیمی جهت استفاده موثر از این اطلاعات ضرورت یافته است. اقلیم وضعیتی از شرایط کلی آب و هوایی غالب در یک مکان مشخص است که براساس آمار بلندمدت قابل بررسی میباشد.
اقلیم به شرایط آب و هوایی یک منطقه جغرافیایی نظیر دما، رطوبت، فشار اتمسفر، باد، بارش و سایر مشخصههای هواشناسیدر مدت نسبتاً طولانی نسبت داده میشود. وقتی میانگین همه پارامترهای هوا، یعنی مقادیر فیزیکی، دما و رطوبت را طی بیش از 30 سال در نظر بگیریم، به آن مرجع آب و هوا یا شرایط اقلیمی مینامند. در همین راستا نرمال بارندگی برحسب تعریف میانگین بارندگی در30 سال گذشته تعریف شده است. برای پهنهبندی یا تعیین اقلیم مناطق مختلف روشهای زیادی معرفی و به تبع آن به کار گرفته شده اند. از روشهایی که توسط محققین مورد استفاده قرار گرفته است میتوان به روش آمبرژه 1 - ، 4، - 2، دومارتن 4 - ، 2، - 1، روش کوپن - 2 - ، روش تورنث وایت - 2 - ، روش سلیانیف - 4 - و روش ایوانف - 3 - اشاره کرد.
با جزئیات بیشتر، طاوسی و دلآرا - 1389 - در تحقیقی به پهنهبندی آب و هوایی استان اردبیل با روشهای طبقه بندی کوپن، دومارتن، آمبرژه و ایوانت پرداختند نتایج نشان داد به جز روش طبقه بندی ایوانف سایر روشها به خوبی توانستند ناحیههای مختلف استان را از لحاظ اقلیمی تفکیک کنند و تنوع اقلیم را نشان دهند. - 2014 - Geng et al. اشاره می کنند که هر کلاس بندی اقلیمی، فرضیات، مقیاس، کیفیت و کاربردهای مختلفی دارند. لذا مطالعات ارزیابی و مقایسه ای که برای این مباحث لازم است شامل -1 تحلیل اجرای آنها -2 درک بهتر مشخصه های اقلیمی در یک منطقه می باشد.
نتایج مقایسه 5 روش تعیین اقلیم در تحقیق آنها در شمال غرب چین نشان داد که کمتر به محیطهای خشک حساس هستند و مقایسه روشهای دارای قانون به خاطر تعریف کلاسهای مختلف و با کلاسهای دارای انطباق کم مشکل است. در مجموع، مطالعات جدید مقایسه سیستم های کلاس بندی اقلیمی به تحلیل آماری نااریبی به همراه نتایج تاکید دارد.
اما در ارتباط با طول دوره و بازه زمانی، در علوم اقلیم شناسی و منابع آب تحقیقات پراکنده انجام شده است. جلیلیان و همکاران - 1388 - در تحقیقی به بررسی تاثیر طول دوره آماری بر نتایج روشهای مختلف بازسازی آمار دبی متوسط ماهانه در حوضه آبخیز سفیدرود پرداختند. نتایج بدست آمده در این تحقیق نشان داد که با کاهش تعداد سالهای آماری مقادیر اشتباه استاندارد و میانگین خطای انحراف افزایش مییابند این افزایش در مورد کاهش 10 سال آمار بیشتر می باشد.
فراهانی و همکاران - 1389 - ، طول دوره آماری مناسب برای برآورد میانگین ساﻻنه رسوب و رابطه آن با مساحت، تغییرات رسوبدهی سالانه، خصوصیات اقلیمی، زمین شناسی و پوشش گیاهی حوزه آبخیز نتایج نشان داد که طول دوره آماری 25-9 سال برای حوزه های مختلف حاصل شده ولی برای برخی حوزهُهای آبخیز کشور نمیتوان طول دوره آماری مشخصی تعریف کرد. طول دوره آماری سی ساله توسط طاووسی و دلآرا - 1389 - برای تعیین اقلیم منطقه مورد مطالعه مورد مطالعه استفاده قرار گرفته است.
سلطانی - 1393 - ، در پژوهشی تاثیر طول دوره آماری بر میزان تخمین تبخیر و تعرق در سه ایستگاه سینوپتیک اصفهان، کبوترآباد و فرودگاه شهید بهشتی در شرق اصفهان میباشد. برای انجام این تحقیق از آمار و اطلاعات 55 ساله ایستگاه اصفهان، 20 ساله ایستگاه کبوترآباد و 30 ساله ایستگاه فرودگاه شهید بهشتی در شرق اصفهان استفاده گردید.
در این تحقیق میزان تبخیر و تعرق در هر سه ایستگاه از سه روش فائو پنمن- مانتیث، بلانی- کریدل اصلاح شده و هارگریوز سامانی تخمین زده شد. نتایج تحقیق نشان داد که در یک منطقه، در هر ایستگاه، طول دوره آماری بر روی میزان تخمین تبخیر و تعرق تأثیر متفاوتی ایجاد میکند به گونهای که در ایستگاه های اصفهان و شرق اصفهان - فرودگاه شهید بهشتی - افزایش طول دوره آماری ابتدا باعث کاهش میزان تخمین تبخیر و تعرق و سپس افزایش آن شد و در ایستگاه کبوترآباد هم افزایش طول دوره آماری باعث کاهش میزان تخمین تبخیر و تعرق گردید. سلاجقه و همکاران - 1393 - دبی را در منطقه البرز مرکزی در دوره آماری 15،10 و20 ساله مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. غلامی - 1396 - ویژگیهای اقلیمی - دما و بارش - را در حوضه مرکزی در طول دوره آماری 40 ساله مورد مطالعه قرار داد.
در مجموع مشخص می شود که تحقیق مناسبی در خصوص تغییر بازه زمانی با دوره آماری انجام نشده است. اینکه 30 سال مورد نظر شامل چه دوره آماری است و زمان شروع و خاتمه آن چه سالهایی است کمتر مورد بررسی قرار گرفته است که در این تحقیق مورد بررسی قرار میگیرد
.2 مواد و روشها
از آنجا که اغلب روشهای موجود در محاسبه کمی اقلیمی از دو متغیر بارندگی، دما و روابط تجربی استفاده میکنند. در این تحقیق ایستگاهای که دارای طول دوره آماری بلند مدت و موقعیت مکانی متفاوت انتخاب گردید. اطلاعات ایستگاههای سینوپتیک - جدول شماره - 1 از سازمان هواشناسی ایران تعیه شد که شامل بارندگی، دما و تبخیر وتعرق میباشد. پایه زمانی مشترک جهت تجزیه و تحلیل دادهها از سال 1965 تا 2015 در نظر گرفته شده است. برای بررسی همگنی دادهها بارش از نرم افزار MiniTab و آزمون ران تست استفاده شد.
