بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این تحقیق بررسی تغییرات دما و بارش در ایستگاههای حوضه دریاچه ارومیه و تاثیر آن بر منابع آب منطقه می باشد. بدین منظور از داده های میانگین بارش ماهانه و میانگین، ماکزیمم و مینیمم دمای ماهانه ایستگاههای سینوپتیک واقع در محدوده حوضه دریاچه ارومیه که دارای آمار بالای 25 سال بودند استفاده گردید. بدین منظور 7 ایستگاه انتخاب گردیده و روند تغییرات عناصر بارش و دما در آنها به روش آزمون من کندال مورد مطالعه قرار گرفت.
همچنین به منظور بررسی تاثیرات تغییر اقلیم بر منابع آب، از بین ایستگاههای هیدورمتری منطقه مورد مطالعه 5 ایستگاه انتخاب گردیده و روند تغییرات حجم سالانه آب در آنها بررسی گردید. نتایج حاصل از این تحقیق در زمینه روند دمای سالیانه نشان دهنده روند افزایشی معنی دار دما در ایستگاههای تبریز، مراغه، ارومیه، مهاباد، تکاب و روند کاهشی دما در ایستگاه سقز بوده که این روند کاهشی معنی دار نمی باشد.
شدیدترین روند افزایشی دما هم مربوط به ایستگاه تبریز بوده است. از نظر حداقل و حداکثر دمای سالیانه نیز به جز ایستگاه سقز که روند کاهشی نشان می دهد در بقیه ایستگاهها روند افزایشی وجود داشته و در بیشتر ایستگاهها این روند معنی دار می باشد. نتایج حاصل از بررسی بارش نیز نشان دهنده روند کاهشی در تمام ایستگاهها با شدت های مختلف بوده که این روند در ایستگاههای تبریز، ارومیه، مراغه و تکاب معنی دار می باشد.
در بین فصول سال هم بیشترین روند کاهشی بارش مربوط به فصل زمستان می باشد. نکته قابل توجه روند افزایشی بارش ایستگاههای مهاباد، سقز و تکاب در فصل تابستان می باشد که این روند در ایستگاه مهاباد معنی دار بوده است. به منظور بررسی تاثیرات تغییر اقلیم - عمدتا کاهش بارش و افزایش دما - بر منابع آب حوضه دریاچه ارومیه، میزان حجم آب سالانه 5 ایستگاه هیدرومتری مورد بررسی قرار گرفت و نتایج حاصل نشان داد که حجم سالانه آب در بیشتر بخش های حوضه روند کاهشی داشته و در ایستگاههای هیدرومتری مورد مطالعه این روند در سطح 0/01 و 0/05 معنی دار بوده است.
-1 مقدمه
اخیرا یکی از مباحث بسیار مهم در بحث مربوط به آب و هوای مناطق مختلف موضوع اقلیم و تغییر آن به عنوان یک وضعیت برگشت ناپذیر بوده است و بسیار از محققان به ابعاد مختلف این مهم پرداخته اند. یکی از مظاهر و پیامدهای این پدیده تغییر در عناصر اقلیمی بویژه دما و بارش مناطق مختلف است. به هم خوردن اندکی از تعادل اقلیم جهان موجب شده متوسط درجه حرارت کره زمین تمایل به روند افزایش را نشان دهد
تغییر اقلیم پدیده ای پیچیده اتمسفری - اقیانوسی است که علل وقوع آن به دو دسته ی کیهانی و زمینی تقسیم می شود. تغییر اقلیم به معنای عام کلمه، بحثی است که به اقلیم و چگونگی تغییرات و نوسانات آن در دورانهای متفاوت زمین شناسی می پردازد
تورکش و همکاران - 2002 - به بررسی تغییرات درجه حرارت - حداکثر ، متوسط و حداقل - ترکیه پرداخته اند. جهت رسیدن به این امر از 75 ایستگاه کلیماتولوژی سراسر ترکیه بهره گرفته شده و سپس به مطالعه و آنالیز توزیع فضایی دما در طی دوره زمانی 1929 - 1999 اقدام کردند.
خسروی و همکاران - 1384 - سریهای زمانی درجه ی حرارت فصلی ایستگاه مشهد را جهت مطالعه ی تغییر اقلیم بکارگرفته اند. در تحقیق مذکور ابتدا مؤلفه های اولیه و ثانویه دمای مشهد استخراج گردیده و سپس روند دما با استفاده از سه مدل خطی، درجه ی دوم و نمایی مورد مقایسه قرار گرفته است.
حجازی زاده و پروین - 1388 - به بررسی روند دما و بارش تهران طی نیم قرن اخیر پرداخته اند. علاوه بر این، تحقیقات بسیار گسترده ای در ارتباط با روند افزایش متوسط دمای جهانی و منطقه ای انجام پذیرفته است که می توان به - گیل، 1995 ، نورث و همکاران 1994 ، اشلسینگر و رامندکوتی 1991، صراف و جامعی - 1382 - ، زاهدی و جامعی - - 1385 ، نوریان - 1376 - اشاره نمود.
همچنین در ایران بر اساس نتایج طرح آشکار سازی تغییر اقلیم، در اکثر ایستگاه های ایران روند افزایش دما مشاهده گردیده است
براساس تحلیل فضایی که توسط مسعودیان - 1383 - بر روی دمای ماهانه ایران انجام شده ، نواحی دارای روند افزایشی و کاهشی دما در ایران مشخص شده است. در این تحقیق با توجه به اهمیت دریاچه ارومیه برای ایران و به خصوص منطقه شمال غرب کشور به بررسی روند تغییرات دما و بارش در این منطقه پرداخته شده است.
-2 موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
حوضه آبریز دریاچه ارومیه یکی از کوچکترین حوضه های منطقه ای ایران است که در بخش شمال غرب ایران واقع شده است. این حوضه با وسعتی برابر 52700 کیلومتر مربع و مساحتی معادل 3/2 درصد مساحت کل کشور، بین مدارهای 35 40 تا 38 29 عرض شمالی و 44 13 تا 47 53 درجه طول شرقی قرار گرفته است. دریاچه ارومیه یک دریاچه تکتونیکی نسبتا بزرگ و فوق اشباع از نمک بوده که در یک حوضه بسته قرار گرفته است.
طول آن 140 کیلومتر و عرضش بین 15 تا 50 کیلومتر و مساحت آن بین 5000 تا 6000 کیلومتر می باشد. عمق این دریاچه به طور متوسط 6 متر می باشد که در این صورت با توجه به عمق و وسعت، حجم آب آن معادل 33 میلیارد مترمکعب خواهد بود. بلندترین نقطه این حوضه آبریز در نزدیکی قله سبلان و معادل 3850 متر و پست ترین نقطه آن ساحل دریاچه ارومیه با ارتفاع 1274 متر می باشد.
با توجه به طبقه بندی اقلیمی، آب و هوای بیشتر مناطق واقع در حوضه دریاچه ارومیه نیمه خشک می باشد بطوری که میانگین بارش سالانه در ایستگاه تبریز حدود 288 میلیمتر و در ایستگاه ارومیه حدود 341 میلی متر می باشد. از لجاظ میانگین دمای سالیانه ، پایین ترین دمای سالانه با 8/2 درجه سانتی گراد مربوط به ایستگاه سراب و بالاترین آن با 12/6 درجه سانتی گراد مربوط به ایستگاه مهاباد می باشد. شکل - - 1 وضعیت توپوگرافی و ایستگاههای مورد استفاده در این مطالعه را نشان می دهد.
شکل - : - 1 طبقه بندی ارتفاعی و ایستگاه های هواشناسی و هیدرومتری حوضه دریاچه ارومیه
مواد و روش ها
بررسی و مطالعه روند تغییرات سریهای دما و بارش در حوضه دریاچه ارومیه، داده های مربوط به عوامل اقلیمی دما - میانگین دمای حداکثر، میانگین دمای حداقل و میانگین دما - و بارش - مجموع بارش، تعداد روزهای بارانی - در پایه زمانی ماهانه و سالانه مربوط به 7 ایستگاه سینوپتیک واقع در محدوده مورد مطالعه که دارای طول دوره آماری بالای 20 سال بودند از سایت سازمان هواشناسی دریافت گردید - جدول. - 1
همچنین به منظور بررسی تاثیرات تغییر اقلیم بر منابع آب منطقه ، داده های مربوطه به حجم سالانه آب و دبی از سازمان تامین منابع آب - تماب - برای ایستگاههای هیدرومتری منطقه دریافت گردید - جدول. - 2 بعد از تعیین ایستگاه ها، آزمون همگنی داده ها بوسیله آزمون روان برای اطمینان از کیفیت داده ها و همچنین همگن بودن سری داده های ثبت شده انجام شد. همچنین با استفاده روش همبستگی در برخی از ایستگاهها بازسازی داده ها صورت گرفته و طول دوره آماری در تمامی ایستگاهها به حداقل 30 سال - 1978 -2008 - رسید.
جدول - . - 1 مشخصات ایستگاه های سینوپتیک مورد مطالعه در حوضه دریاچه ارومیه
