بخشی از مقاله
مقدمه
محدودیت منابع آب کشور از یکسو و نیاز روزافزون به تولیدات کشاورزی از سوی دیگر توجه به مصرف بهینه آب کشاورزی را گریزناپذیر نموده است. تلفات بالای آبیاری بخصوص در مصارف آب سطحی تأکیدی است بر این مطلب.
تحویل حجمی آب اولین گام برای کنترل مصارف کشاورزی و سعی در کاهش تلفات در اینگونه مصارف است. در کشور ما هرچند اکثر شبکهها مجهز به تنظیمکنندههای سطح آب و دریچه هایی با توان تحویل حجمی آب به مصرفکننده هستند، اما در بیشتر شبکههای آبیاری کشور تحویل آب به مصرفکننده و دریافت آب بها متناسب با وسعت سطوح زیر کشت انواع محصولات انجام میپذیرد.
بعبارت ساده تر تحویل آب هکتاری است. البته در همین گروه شبکهها عموماﹰ برای تحویل آب برای هر هکتار محدودیتهای حجمی آب حاکم است ولی کشاورزان آب بهای خود را به ازای مصرف هر مترمکعب پرداخت نمینمایند. به همین دلیل دقت کنترل حجم آب تحویلی به مصرفکننده، از میزان بالایی برخوردار نیست و از سوی دیگر مصرفکنندگان نیز چون برای واحد حجم آب پول پرداخت نمیکنند، اهمیت چندانی به کاهش آب مصرفی نمیدهند. برای تحویل حجمی آب نیازمند بکارگیری همزمان سه ابزار مهم هستیم :
- مدیریت توزیع آب متناسب با تحویل حجمی.
- تجهیزات لازم برای اندازهگیری و کنترل حجم آب تحویلی.
- تولید اطلاعات و کاربرد آن در نظام تحویل حجمی آب
بااین هدف تحویل حجمی آب در ابتدا نیازمند رعایت اصولی است که بکار گیری ابزار پیش گفته را امکان پذیر نماید، سپس فرایندی که گویای چگونگی انجام کارها باشد وسرانجام چهارچوبی برای آموزشها. در این مقاله که برگرفته از راهنمای تحویل حجمی آب است، هر یک از این موضوعات تشریح خواهند شد.
برای اینکه بتوان توزیع آب در یک شبکه آبیاری را در چارچوب نظام تحویل حجمی انجام داد، لزوماﹰ بایستی اصولی را در مدیریت توزیع آب و سامانه تولید اطلاعات و گزارشات و کاربرد آنها، رعایت نمود. همچنین سامانههای تنظیم و تحویل و اندازهگیری آب نیز لازم است از حداقل ویژگیهای لازم برای این کار برخوردار باشند.
تحویل آب بایستی حجمی انجام گردد و آب بها نیز با مقیاس حجم آب تحویلی محاسبه و دریافت شود.
در این نظام بایستی آبیاری بصورت شبانهروزی انجام پذیرد. فقط درصورتی که سیستم توزیع آب بطور کامل کنترل از پائیندست باشد - مانند لوله تحت فشار - ، تحویل حجمی برای آبیاری غیر شبانهروزی امکانپذیر است.
تحویل آب بایستی با تقاضای مصرفکنندگان - نماینده - برای هر نوبت تحویل برای روزهای مشخص انجام پذیرد. لذا توزیع آب با برنامه از پیش تعیین شده با دور آبیاری ثابت که الزاماﹰ در نوبتهای آبیاری، آب در اختیار نماینده میگذارد، در این نظام قابل اجرا نیست. زیرا اگر مقرر شود که مصرفکنندگان در ازای دریافت هر واحد حجم آب پول پرداخت کنند، خودشان بایست متقاضی باشند. البته سازمان توزیعکننده آب میتواند درخواستهای آنان را با شرایط توزیع آب تطبیق داده و مقدار و زمان آنرا متناسب با این شرایط و سهم ماهیانه مشترک، با نظر وی تغییر دهد.
واحد حجم آب در این نظام لیتر در ثانیه در بیست و چهار ساعت - لیتر در ثانیه در روز - میباشد که از جنس حجم است. مثلاﹰ ٥٠ لیتر در ثانیه برای ٢٤ ساعت معادل ٤٣٢٠ مترمکعب یا ١٠ لیتر در ثانیه برای ٧٢ ساعت معادل٢٥٩٢ مترمکعب، با این ترتیب حداقل دوره - Period - تحویل آب ٢٤ ساعت میباشد.
انتخاب نقطه تحویل آب در نظام تحویل حجمی از اهمیت زیادی برخوردار است. این نقطه باید به نحوی انتخاب شود که حداقل زمان آب درخواستی مصرفکنندگان تحت پوشش آن برای هر نوبت آبیاری، با توجه به ظرفیت دریچه تحویل آب، کمتر از ٢٤ ساعت جریان آب، نباشد. زیرا سازمان توزیعکننده آب بایستی روزی یکبار دریچههای توزیع آب را قطع یا وصل نموده یا آنها را کاهش و افزایش دهد.
هر قدر این نقطه، اراضی بیشتری را تحت پوشش قرار دهد، مقدار آب درخواستی برای هر نوبت آبیاری بیشتر و دوره آبیاری طولانیتر خواهد بود و برعکس برای پوشش اراضی کمتر، زمان کوتاهتر میشود لیکن نباید کمتر از ٢٤ ساعت شود. در غیر اینصورت توزیع آب لازم است با سه شیفت انجام گیرد که بسیار پرهزینه و انجام آن پیچیده خواهد شد.
