بخشی از مقاله
چکیده
بهره گیری از فناوری های نو و پیشرفته در قالب یک بانک اطلاعاتی من جمله سامانه اطلاعات جغرافیایی در جهت حفظ انسجام و یکپارچه سازی داده ها، تحلیل و پردازش آن ها در فرآیند تصمیم گیری بسیار حائز اهمیت است. در شبکه آبیاری و زهکشی استفاده از این سیستم در مدیریت تحویل حجمی آب، بهینه سازی مصرف آب، تدقیق الگوی کشت، درآمدزایی و ...به عنوان یکی از مهم ترین کاربردهای این ابزار می باشد. هدف از این طرح، تدقیق و تکمیل اطلاعات پایگاه داده های مکانی و توصیفی مشترکین بر اساس نقشه های کاداستر شبکه آبیاری زرینه رود میاندوآب جهت بررسی و بهنگام نمودن بانک اطلاعاتی موجود به عنوان یکی از مهم ترین بخش های مدیریت و تحویل حجمی آب به کشاورزان در نقاط تحویل شبکهو نهایتاٌ برآورد میزان آببها میباشد.
مقدمه
پیچیدگی، تنوع و حجم انبوه اطلاعات جغرافیایی از یکسو و تواناییهای رایانه در عرصه اطلاعات از سوی دیگر، فلسفه وجودی سیستم های اطلاعات جغرافیایی را تبیین می کند. ازآنجاکه بخش عمده اطلاعات علوم زمین موجود در پایگاه های مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، شامل اطلاعات مکانی و تشریحی است، مناسب ورود به سیستمهای اطلاعات جغرافیایی می باشد و می توان این اطلاعات را آماده استفاده در این سیستم ها نمود. پژوهش حاضر با این دیدگاه و باهدف بررسی کاربرد GIS در ساماندهی مدارک علوم زمین موجود است.
در راستای رسیدن به این هدف، پس از گردآوری کلیه اطلاعات توصیفی و مکانی موردنیاز مرتبط با علوم زمین از پایگاههای مرکز، کار تفکیک، کنترل، دستهبندی و کدگذاری آنها برای ورود به سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام شد. به منظور ایجاد پایگاهی از اطلاعات فوق، با مجموعه داده ها، لایههای اطلاعاتی مربوطه تشکیل شد و به منظور نمایش، تشریح و انجام تحلیل های لازم بر روی دادهها، مورد استفاده واقع گردید.
بدینوسیله علاوه بر دسترسی صحیح و سریع به داده های موردنیاز در یک حجم وسیع، امکان ارائه و به تصویر کشیدن اطلاعات مکانی و موضوعی در قالب نقشه، جدول و نمودار، ویرایش و بهنگام نمودن داده ها و نیز امکان استفاده از داده های موجود در جهت اهداف مختلف و بر اساس نیازهای گوناگون کاربران فراهم می گردد. همچنین زمینهای برای شناساندن و معرفی قابلیتها و پتانسیلهای متعدد و درعین حال، تشخیص خلأهای مطالعاتی مناطق مختلف جغرافیایی ایجاد خواهد شد. نهایتاً به منظور تعمیم کاربرد این سیستم در ارتباط با دیگر اطلاعات موجود در پایگاه های مرکز - که به نحوی با موقعیت مکانی در ارتباط اند - ، مدلی از فرایند انجام این طرح ارائهشده است.
بسیاری از تصمیم گیری ها در پروژه های عمرانی و زیست محیطی به نوعی به مکان و موقعیت خاص جغرافیایی مربوط می باشد. درنتیجه وجود یک سیستم اطلاعات جغرافیایی میتواند کمک اساسی به مدیران در اخذ تصمیمات بهینه ایفا کند. داده ها و پارامترهای موجود در شبکه های آبیاری و زهکشی به واسطه وجود جنبه های مختلف فنی، مدیریتی، اجتماعی و اقتصادی، از گستردگی بسیار زیادی برخوردار است. با این اوصاف به منظور مدیریت جامع اطلاعات و دسترسی آسان به داده-های شبکههای آبیاری و زهکشی، استفاده از اطلاعات جغرافیایی که بتواند کلیه دادههای مکانی و توصیفی را طبقهبندی کرده و به صورت مناسب ذخیره سازی نماید، اجتناب ناپذیر می باشد.
سفیدکوهی و همکاران - 1391 - در سیستمهای سنتی آبیاری و بهرهبرداری از منابع آبی، بهخصوص منابع آب ذخیرهشده پشت سدها، مدیریت نامناسب توزیع آب، سبب ضعف عملکرد پروژههای آبیاری و افزایش تلفات بهرهبرداری می شود. در این راستا، استفاده از روشهای بهینهسازی در کنار استفاده از سیستم اطلاعات مکانی1 میتواند موجب تقویت عملکرد پروژههای آبیاری شود. وفایی نژاد و همکاران . - 1394 - در مدیریت بهره برداری و نگهداری شبکه های آبیاری و زهکشی، اطلاعات متعددی که به اشکال مختلف از منابع گوناگون در بازه های زمانی متفاوت جمع آوری می شوند، مطرح می باشد؛ بنابراین لازم است با بهرهگیری از فناوریهای نو و پیشرفته کلیه این اطلاعات در قالب یک بانک اطلاعاتی به صورت منسجم و یکپارچه درآمده، به طور منظم بهنگام شده و با تحلیل و پردازش آن ها در فرآیند تصمیم گیری بکار گرفته شوند.
سامانه های اطلاعات جغرافیایی به عنوان ابزاری جهت جمع آوری، مدیریت، پردازش و نمایش اطلاعات مکانی و غیرمانی می تواند در این راه به خدمت گرفته شوند. کیانی و همکاران . - 1385 - در این مقاله علاوه بر بیان مختصری از عوامل مؤثر در بهرهبرداری و نگهداری از شبکهها، به چگونگی تهیه بانک اطلاعاتی GIS شبکه آبیاری و زهکشی زرینهرود پرداخته خواهد شد و قابلیتها و تواناییهایی که این سامانه در اختیار کاربران قرار میدهد معرفی میگردد.
مواد و روشها
الف - معرفی اجمالی شبکه آبیاری و زهکشی
منطقه موردمطالعه در شمال غربی ایران بین 50َ و260 تا 15َو370 عرض شمالی و 50َ و450 تا 15َو460 طول شرقی قرارگرفته است. دشت زرینه رود میاندوآب که وسیع ترین دشت استان آذربایجان غربی است با اجرای طرح شبکه آبیاری و زه کشی به یکی از مهم ترین و حاصلخیزترین مناطق کشاورزی کشور تبدیل میشود. این شبکه با حدود 65000 هکتار عرصه کشاورزی - 60000 هکتار قابل آبیاری - بزرگ ترین مصرف کننده کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.
مطالعات اولیه این طرح به منظور عمران دشت زرینه رود و بهبود وضعیت آبیاری آن به سال 1342 بازمی گردد که نتیجه آن منجر به ساخته شدن سد مخزنی بوکان و سد انحرافی نوروزلو و احداث کانال های اصلی ازجمله R.P.C، R.S.C، M.C و قسمتی از کانال های درجه دو در این دشت شد. اجرای طرح شبکه آبیاری و زه کشی در قالب 9 واحد عمرانی طراحی و برنامه ریزی شده است. زرینه رود به عنوان مهم ترین و منبع اصلی تأمین آب شبکه با طول 230 کیلومتر طولانیترین رودخانه استان است که شهرستان شاهیندژ و میاندوآب را میپیماید و سرانجام به دریاچه ارومیه می ریزد.
سرچشمه اصلی این رودخانه استان کردستان بوده و به علت کوهستانی بودن این استان مقادیر زیادی از آب در آن استان به مصرف نمیرسد. هرچند که در سالهای اخیر با احداث ایستگاههای پمپاژ و یا پمپاژ آب از کنار رودخانهها مقادیر زیادی آب از سرشاخههای زرینه در استان کردستان برداشت میشود. مطابق شکل - - 1، طی دوره آماری 30 ساله؛ میانگین آورد جریان سالانه این رودخانه در محل ایستگاه هیدرومتری ساری قمش و نظامآباد به ترتیب برابر1537 و 1277 میلیون مترمکعب در سال است.
شکل : - 1 - نمودار میانگین متحرک جریان سالانه زرینهرود در ایستگاههای ساری قمیش و نظامآباد
نمایی از موقعیت جغرافیایی شبکه زرینه در استانهای آذربایجان غربی و شرقی و واحدهای عمرانی 9 گانه آن ارائه شده است.
