بخشی از مقاله
چکیده:
همواره بدست آوردن حداکثر سود ممکن از نیروی کاری، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات، زمان، مکان، و غیره به منظور ارتقاء رفاه جامعه به گونهای که افزایش آن به عنوان ضرورت، در جهت ارتقاء سطح زندگی انسانها و ساختن جامعه مرفهتر، مد نظر همه صاحبنظران سیاست æ اقتصاد میباشد. از آنجا که منابع وعوامل تولید، یا عاملهای تشکیلدهنده فعالیتهای تولیدی - شامل منابع طبیعی، سرمایه، کار و مدیریت - در هر سرزمینی محدود بوده و احتیاجات بشر روز افزون، متعدد و نامحدود است، تقاضا یا مصرف دائماً رو به افزایش بوده وممکن است بعضاً بر میزان عرضه یا تولید برتری و پیشی جسته و فاصله و شکاف بین این دو روز به روز افزایش یابد. بهمین دلیل بهترین و اقتصادیترین روش استفاده از منابع و امکانات محدود برای پاسخگویی به نیازهای نامحدود بشر وارزش æ اهمیت بهرهوری یا استفاده بهینه از عوامل تولید، مطرح خواهد شد.
در دهههای اخیر، افزایش تقاضای آب موجبات نگرانی کاهش سرانه منابع آب تجدیدشونده را با توجه به محدودیت این منابع در نقاط مختلف دنیا فراهم آورده است. لذا بهرهبرداری از این منابع به شکل مطلوب، مؤثر و کارآ در جهت تضمین توسعه پایدار، یکی از مهمترین موضوعات مطرح شده در دنیای امروز میباشد.شایان ذکر است که بهرهبرداری بهینه از این ماده حیاتی در مناطق خشک و نیمه خشک ایران، شاید بیش از سایر نقاط دنیا اهمیت داشته باشد.
در کشور ما، وظایف مدیریت منابع آب که شامل مهار، استحصال، انتقال و توزیع آب میباشد از طرف وزارت نیرو به سازمانهای آب منطقهای محول گردیده است. این سازمانها نیز با تشکیل شرکتهای بهرهبرداری از شبکههای آبیاری وزهکشی، وظایف مربوط به انتقال وتوزیع آب را به آنها تفویض نموده اند. در شرکتهای مذکور، فعالیتهای متعددی برای افزایش راندمان و بهرهوری از امکانات موجود صورت گرفته است.
در این راستا، خلا ء وجود ابزاری به منظور سنجش واندازهگیری فعالیتهای مذکور و مقایسه میزان مدیریت صحیح آنها، احساس میگردد. بدین جهت با توجه به ضرورت امر، در این مقاله سعی گردیده تا ابزاری برای اندازهگیری ومقایسه کارها و فعالیتهای انجام شده در شرکتهای بهرهبرداری از شبکههای آبیاری بطور عام و در شرکتهای بهرهبرداری از شبکههای آبیاری و زهکشی خوزستان بصورت خاص ارائه شود و رتبه نهایی هر کدام نسبت بهم مشخص گردد.
مقدمه:
در استان خوزستان پنج رودخانه بزرگ وپرآب کشور جریان دارندکه عبارتند از: کارون، کرخه، دز، جراحی - شامل رودخانه مارون واعلا - و هندیجان - زهره - . این رودخانهها اغلب از بخشهای مرکزی ویاجنوبی رشته کوه زاگرس سرچشمه گرفته و پس از درنوردیدن جلگه حاصلخیز خوزستان به خلیج فارس و یا به تالابهای بزگ هورالعظیم و شادگان تخلیه میشوند. بدنبال سیاستهای ابلاغ شده از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران، درخوزستان چهار شرکت بهرهبرداری از شبکه آبیاری ناحیه شمال خوزستان، گتوند، کرخه و شاوور و مارون در چهارچوب مقررات و قوانین مربوطه به دستور مقام عالی وزارت نیرو، باهدف کاهش هزینهها و افزایش بهرهوری در بخش انتقال، توزیع و فروش آب تشکیل گردیدهاند.
این شرکتها که جزو شرکتهای بزرگ آبیاری و زهکشی کشور محسوب میشوند، با تحت پوشش داشتن اراضی وسیع و در اختیار داشتن امکانات مناسب وسازههای آبی منحصربفرد از قبیل سدهای تنظیمی،انحرافی،کانالهای مختلف آبیاری، ابنیه و تجهیزات پمپاژ آب، حدود 239000 - دویست وسی ونه هزار - هکتار از اراضی استان خوزستان را تحت پوشش خود دارند. این شرکتها علاوه برتامین آب اراضی کشاورزی، آب مورد نیازکشت و صنعتهای واقع در محدودۀ خود را نیز تأمین مینمایند و حفاظت، تعمیر و نگهداری سدها، کانالها و تجهیزات موجود نیز از وظایف عمده این شرکتها به شمار میرود.
بطورکلی فعالیتهای بخش آب به دو قسمت عمده تقسیم میگردند که عبارتند از:
الف - طرحهای توسعه منابع آب
ب - بهرهبرداری و حفاظت از منابع آب
فعالیتهای بخش دوم یعنی بخش بهرهبرداری از منابع آب که مورد نظر میباشد نیز به شکل نمودار زیر تقسیمبندی میگردد:
بهرهبرداری و حفاظت از منابع آب
بهرهبرداری و حفاظت از منابع آب زیرزمینی
بهرهبرداری و حفاظت از منابع آب سطحی
ایستگاههای پمپاژ شبکههای آبیاری سدهای مخزنی و رودخانهها و سواحل و زهکشی تنظیمی
با توجه به نمودار فوق، محدوده و جایگاه این مقاله که همان شبکههای آبیاری و زهکشی بوده، در کل فعالیتهای بخش آب مشخص میگردد.
- 1 شاخصهای ارزیابی عملکرد در شرکتهای بهرهبرداری از شبکههای آبیاری و زهکشی
بهرهوری عبارتست از رابطه بین کمیت - حجم یا ارزش - میزانی از تولید ویک، چند یا تمام عواملی که برای بدست آوردن آن میزان تولید بکار گرفته شده است و این رابطه معیاری از کارایی عامل یا عوامل تولید را نشان میدهد که در شبکههای آبیاری و زهکشی بشکل زیر تعریف میگردد.
