بخشی از مقاله
چکیده :
با توجه به وجود امکانات فراوان در نرم افزارهای GIS میتوان با صرف هزینه اندک اقدام به طراحی و ساخت محیط یکپارچهای از پایگاه اطلاعات مکانی و نرمافزار GIS مرتبط با آن برای نگهداری، ساماندهی و بازیابی اطلاعات در موضوع مورد نظرنمود. بر این اساس در این مقاله به بررسی تشکیل بانک اطلاعاتی و پایگاه داده های مشخصات عمومی رودخانه ها و مسیلهای استان زنجان در محیط GIS پرداخته می شود.
مشخصات و ویژگیهای رودخانهها و مسیلها با استفاده از نقشه های توپوگرافی 1:25000 در قالب لایه های GIS اندازه گیری و تعیین گردید. اطلاعاتی که به عنوان ویژگیهای عمومی رودخانه ها بر اساس این نقشهها تعیین شد عبارتند از: طول رودخانه، موقعیت جغرافیایی و رقوم ارتفاعی ابتدا و انتهای رودخانه، شیب متوسط رودخانه و مساحت، محیط و تراکم آبراهه حوضه آبریز رودخانه بوده است. بر اساس اطلاعات و داده های موجود در این بانک اطلاعاتی اقدام به طبقه بندی و گروه بندی از رودخانه ها و مسیلهای استان شامل سن، نوع جریان، عرض و طول و مساحت رودخانه ها و مسیلها، کیفیت آب و مقدار آبدهی و رواناب سالانه و سیل و خسارات ناشی از آن گردید.
-1 مقدمه
رودخانهها و جلگه های حاصلخیز آنها از دیر باز کانون شکل گیری و رشد تمدنهای بشری هستند. به همین دلیل حاشیه رودخانهها مکان مناسبی برای فعالیتهای کشاورزی، صنعتی و بازرگانی محسوب میشوند؛ لذا مطالعه این مناطق به منظور کسب شناخت دقیق و بررسی معضلات و مخاطرات احتمالی در جهت حفظ و بهره برداری بهینه از منابع طبیعی ضروری میباشد. با این وصف بررسی دقیق الگوی پیچانرودی و مورفولوژی منطقه به عنوان پارامتر موثر در کلیه فعالیتهای فوقالذکر به منظور شناخت مخاطرات و راههای حفظ منابع و سرمایه های موجود بسیار ضروری به نظر میرسد.
در دوران حاضر آب به یک ابزار سیاسی و اقتصادی جهانی تبدیل شده و جایگا هویژه ای در اقتصاد پیدا کرده است. بطوریکه از این مقوله جهت عمران و آبادانی، احیای اراضی و... نیز استفاده میشود، اقدامات فوق میسر نخواهد شد مگر آنکه با شناسایی منابع آبی، بالاخص شناسایی رودخانه ها و مسیل های کشور و ارائه برنامه ها و سیاست گزاری های مدیریتی و نگهداری همراه باشیم. اقدام اخیر نیز بدون شناسایی و جمع آوری آمار و اطلاعات صحیحاز منابع آب و خاک کشور ممکن نخواهد بود.
بطوریکه پس از شناسایی و جمع آوری اطلاعات میتوان آنها را در دسته بندیهای مختلف ازنظر مورفولوژی، آبدهی، کیفیت آب، پوشش گیاهیو... قرار داده و اولویت انجام طرحهای تحقیقاتی و اجرایی را مشخص نمود. با توجه به وجود امکانات فراوان در نرم افزارهای GIS موجود جهت طراحی و ساخت پایگاههای اطلاعات مکانی، میتوان با صرف هزینه اندک اقدام به طراحی و ساخت محیط یکپارچهای از پایگاه اطلاعات مکانی و نرمافزار GIS مرتبط با آن برای نگهداری، ساماندهی و بازیابی اطلاعات نمود.
-2 مواد و روشها
-1-2 مشخصات جغرافیایی
استان زنجان با 164، 22 کیلومتر مربع مساحت - معادل 1/34 درصد مساحت کل کشور - بین مختصات جغرافیائی 47 درجه و 10 دقیقه تا 49 درجه و 26 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 33 دقیقه تا 37 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. حداکثر ارتفاع آن از سطح دریا در ارتفاعات تخت سلیمان بیش از 3500 متر و حداقل آن در گیلوان کمی بیش از 300 متر میباشد. استان زنجان با شش استان کشور همجوار می باشد. جمعیت استان بر اساس آخرین آمار 460، 927 هزار نفر یا معادل 1/5 درصد جمعیت کل کشور است - مرکز آمار ایران، . - 1385 از نظر حوزه ها ی آبخیز % 85 استان در حوزه آبخیز سفیدرود و %15 در حوزه آبخیز رودخانه شور قرار دارد.
-2-2 روش تحقیق
بر این اساس اولین گام در راستای انجام این طرح، شناسائی رودخانهها و مسیلهای واقع شده در محدوده مطالعاتی استان زنجان بوده است. جهت تعیین محدوده های مطالعاتی هر استان، مجری ملی طرح با توجه به محدوده های مطالعاتی تقسیم بندی شده توسط تماب و مرز هر استان و شبکه هیدروگرافی هر محدوده، محدوده های مطالعاتی هر استان را مشخص نمودند. بطوریکه هر آبراههای که در شبکه آبراهه نقشه توپوگرافی با مقیاس 1:250000 وجود داشته و از نظر رده بندی حداقل رده 3 را داشته باشد به عنوان یک رودخانه یا مسیل منظور گردیده و اطلاعات مربوط به آن رودخانه یا مسیل بر اساس نقشههای توپوگرافی 1:25000 تعیین شود.
از این رو در اولین اقدام نقشههای توپوگرافی با مقیاس 1:250000 و 1:25000 مربوط به استان زنجان جمع آوری گردید. سپس با انطباق نقشه محدوده های مطالعاتی تماب بر روی نقشههای توپوگرافی 1:250000، شبکه آبراههای استان یا به عبارت دیگر شبکه رودخانهها و مسیلهای استان تهیه گردید. با توجه به مرز سیاسی استان زنجان و محدوده های مطالعاتی تماب، در مجموع استان زنجان به 16 محدوده مطالعاتی تقسیم بندی گردید
محدوده های مطالعاتی و حوزه های آبریز کل استان را نشان میدهد. در مرحله دوم طرح اطلاعات جمع آوری شده از کلیه محدوده های مطالعاتی در عملیاتهای میدانی و علم سنجش از دور در قالب فایلهای SHP و DBF و Excel تهیه شده، به محیط نرم افزار ArcGIS وارد گردیدند و سرانجام اطلاعات انتقال داده شده مورد دسته بندی قرار گرفت. پس از ورود اطلاعات به محیط نرم افزار ArcGIS و طبقه بندی اطلاعات هر رودخانه و بازه های مورد بررسی به محیط نرم افزار IRSE فراخوانی شد.
بخشی از مشخصات و ویژگیهای رودخانهها و مسیلها با استفاده از نقشه های توپوگرافی 1:25000 در قالب لایه های GIS اندازه گیری و تعیین گردید. اطلاعاتی که به عنوان ویژگیهای عمومی رودخانه ها بر اساس این نقشهها تعیین شد عبارتند از: طول رودخانه، موقعیت جغرافیایی و رقوم ارتفاعی ابتدا و انتهای رودخانه، شیب متوسط رودخانه و مساحت، محیط و تراکم آبراهه حوضه آبریز رودخانه بوده است. در شکل - - 2 مراحل تهیه بانک اطلاعاتی رودخانه ها و مسیلهای استان زنجان بصورت تصویری ارائه شده است.
جدول : - 1 - مشخصات حوزه های موجود در محدوده مطالعاتی
