بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
تعيين حريم کيفي چاههاي آب شرب شهر سلماس با استفاده از نرم افزار تهيه شده در محيط MS-Excel
خلاصه
رشد روز افزون جمعيت و به دنبال آن توليد فاضلابهاي شهري و صنعتي از مهمترين عامل تهديد کننده کيفيت منابع آب مي باشد واز طرفي منابع آب زيرزميني تقريبا بعنوان عمده ترين ذخاير آب و تامين کننده آب شرب بويژه در کشور ما مي باشد(٥)..هدف اين مقاله چگونگي محاسبه حريم کيفي به منظور جلوگيري و پيشگيري از ورود مواد عوامل آلاينده اعم از ميکروبي ، شيميايي و بيوژيکي به منابع آب آشاميدني مي باشد بطوريکه اين منابع آب از ورود آلودگيها و عوامل تهديد کننده سلامت انساني و زيست محيطي محافظت گردد.
در اين مطالعه براي تعيين حريم کيفي چاه آب شرب سلماس از روش پيشنهادي وزارت نيرو در دستورالعمل نحوه صدور مجوز براي بسته بندي آب جهت مصارف شرب ، استفاده گرديد(٩). در اين روش براساس نوع منبع آلاينده براي هر چاه سه نوع حريم کيفي بنام هاي حريم حمايت فوري ، حريم حمايت اجباري و حريم احتمالي آلودگي تعريف مي گردد. براي تسهيل در انجام محاسبات مدلي در محيط ٢٠٠٣-MS-Excel تهيه شده که با وارد نمودن اطلاعات اوليه مورد نياز هر يک از حريمهاي حمايت اجباري (R2 ) و احتمالي آلودگي (R3 ) مي گردد حريم حمايت فوري چاهها در محدوده ٥٠-٣٥ متر بر اساس نظر کارشناسي ، حريم حمايت اجباري در محدوده ١٧٥- ١٠٧ متر و حريم احتمالي آلودگي حريم در محدوده ١٥٦٦- ٢٣٥ متر محاسبه گرديد.
با عنايت به مقادير حريم حمايت فوري ، آزاد سازي آنها در درون محوطه شهري معمولا از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نمي باشد و حفر چاه جديد مناسب تر مي باشد. از طرفي با در دست داشتن حرايم سه گانه محاسبه شده براي هر چاه مي توان از استقرار صنايع يا منابع آلاينده مشکل ساز ديگر مانند احداث پمپ بنزين در آن محدوده جلوگيري بعمل آورد.
کلمات کليدي: حريم کيفي ، چاه آب، نرم افزار اکسل
مقدمه :
رشد روز افزون جمعيت و به دنبال آن توليد فاضلابهاي شهري و صنعتي از مهمترين عامل تهديد کننده کيفيت منابع آب مي باشد واز طرفي منابع آب زيرزميني تقريبا بعنوان عمده ترين ذخاير آب و تامين کننده آب شرب بويژه در کشور ما مي باشد(٥). آلودگي آبهاي زيرزميني به جهت پنهان بودن آنها معمولا خطرناکتر از آلودگي آبهاي سطحي مي باشد و آلاينده ها مي تواند مدتهاي زيادي در اين آبها بمانند در حاليکه در آبهاي سطحي بعلت وجود پديده هايي مانند اکسيداسيون و احياء مواد آلاينده از آبها خذف مي گردد. از طرف ديگر در صورت بالابودن سرعت حرکت آبهاي زيرزميني آلودگي موضعي در يک نقطه از آبهاي زيرزميني مي تواند موجب آلودگي آبهاي زيرزميني در فواصل دور گردد و قابل تشخيص نباشد. لذا بهترين و موثرترين روش در جهت جلوگيري از آلودگي آبهاي زيرزميني پيشگيري از آلودگي آنها مي باشد. که تعيين حريم کيفي منابع آب زيرزميني نيز در اين راستا مي باشد(٦).از گذشته بسيار دور نيز انسانها به فکر تعيين حريمهايي براي جلوگيري از آلودگي چاهها بودن از جمله شهيد ثاني (زين الدين بن علي بن احمد عاملي ) در سال ٩٦٦ هجري قمري در کتاب شرح لمعه حريم چاههاي آب شرب را در زمينهاي سست هفت و در زمينهاي سخت پنچ زرع تعيين کرده است (٩) . ولي امروزه با کشف حرکت آبهاي زيرزميني و تاثير ميزان نفوذ پذيري سازندها در سرعت حرکت آنها رفتار متفاوت مواد آلاينده انتخاب عددي ثابت براي حريم چاهها ارزش خود را ازدست داده است و مقدار آن براساس معادلات رياضي تعيين مي گردد و بصورت فاصله اي در اطراف منبع آب که در اين شعاع آلودگيهاي ميکروبي و شيميايي مي تواند وارد منبع آب گردد تعريف مي گردد (٧).هدف اين مقاله چگونگي محاسبه حريم کيفي به منظور جلوگيري و پيشگيري از ورود مواد عوامل آلاينده اعم از ميکروبي ، شيميايي و بيوژيکي به منابع آب آشاميدني مي باشد بطوريکه اين منابع آب از ورود آلودگيها و عوامل تهديد کننده سلامت انساني و زيست محيطي محافظت گردد.
روش تحقيق :
با وجود اينکه روشهايي مانند کد WHPA براي محاسبه حريم کيفي چاهها نتايج دقيقتري را ارائه مي دهند ( ١و٢و٣و٤ ) بعلت عدم وجود پارامترهاي هيدرولوژيک قابل اعتماد از منطقه ، در اين مطالعه براي تعيين حريم کيفي چاه آب شرب سلماس از روش پيشنهادي وزارت نيرو در دستورالعمل نحوه صدور مجوز براي بسته بندي آب جهت مصارف شرب ، استفاده گرديد(٩). در اين روش براساس نوع منبع آلاينده براي هر چاه سه نوع حريم کيفي تعريف مي گردد.
١. حريم حمايت فوري (حوزه يک )
با توجه به اينکه طبقات خاک يک چاه از دانه بندي يکسان و ضريب قابليت آب يکساني تشکيل نشده است حريم حمايت فوري شامل حداقل شعاع حفاظتي ٥٠- ١٠ متري از دهانه چاه مي باشد. که اين فاصله بايد به تملک صاحب چاه در آيدو ضمنا هرچه افت سطح ايستابي براثر پمپاژ بيشتر گردد ميزان اين حريم بيشتر مي شود. اين فاصله بايد از ريخت و پاش هرنوع ماده روغني ، فاضلاب و تلنبار زباله و فضولات دامي خودداري گردد.
٢. حريم حمايت اجباري (حوزه ٢)
اين نوع حريم سفره آب زير زميني را از نظر جلو گيري از آلودگي ميکروبي ويروسها و کل کليفرم و اشرشيا کلي ، شوينده ها ، نيتريت فسفات مي باشد. نظر به اينکه باکتريهاي بيماريزا پس از ٥٠ روز در آبهاي زيرزميني از بين مي روند لذا شعاع حريم حمايت اجباري بر اين فرض استوار است زمان رسيدن هر باکتري وارد شده منبع آب تا محل برداشت آب حداقل ٥٠روز گردد.لذا در اين صورت باکتري زنده نبوده و قادر به انتقال بيماري نمي باشد.و هرگونه کاربري اين حريم براي توليدکنندگان فاضلابهاي صنعتي و انساني ، دفع زباله ، دامپروري ، صنايع نفتي و سموم ممنوع مي باشد.
براي محاسبه حريم اجباري از معادله استفاده مي گردد.
R2 : حريم حمايت اجباري بر حسب متر به نسبت ٥٠ روز باکتريهاي بيماريزا
b: ضخامت سفره آب به متر
Q50 : برداشت آب به مدت ٥٠ روز بر حسب
P : ضريب تخلخل موثر خاک بر حسب در صد
براي تعيين مقادير ضريب تخلخل براساس نوع سازند زمين شناسي از جدول شماره (١) استفاده مي گردد .
