بخشی از مقاله
چکیده
تبخیر عامل مهمی در برنامه ریزي و مدیریت منابع آب است که باعث از بین رفتن بیش از نزولات جوي در مناطق خشک میشود. یکی از روشهاي تعیین میزان تبخیر از سطح آزاد آب استفاده از آمار تشت تبخیر کلاس A میباشد هدف این تحقیق تعیین بهترین ضریب تشتک تبخیر جهت بهینه سازي استفاده از منابع آب در بخش کشاورزي منطقه سیستان می باشد. نتایج بدست آمده نشان میدهد که ضریب تشتک تبخیر در سیستان 0/9 میباشد که جهت افزایش راندمان آبیاري می بایست مورد توجه قرار گیرد.
.1 مقدمه و هدف
فرآیند تبخیر، یکی از مؤلفه هاي اصلی چرخه آب در طبیعت است که نقش اساس در بهره برداري از مخازن و طراحی شبکه هاي آبیاري و زهکشی، زمان بندي آب و مدیریت منابع آب ایفاد میکند. بررسی اقلیم سیستان نشان میدهد که بالا بودن درجه حرارت و وزش بادهاي پیوسته و شدید به همراه پایین بودن رطوبت نسبی، تبخیر آب را نسبت به سایر مناطق افزایش میدهد.بادهاي سیستان که بعضاً سرعتشان به 120 کیلومتر بر ساعت هم میرسد، با ایجاد تلاطم در سطح جریان، باعث سرریز شدن آب از بالاي جداره کانال به بیرون و همچنین افزایش میزان تبخیر از سطح آزاد جریان میگردند .
نتایج مطالعات گذشته حاکی از عدم تطابق آمارها و داده ها، مدلهاي آماري و زمین آماري و مدلهاي متداول برآورد تبخیر در این منطقه است با توجه به اهمیت تخمین مقدار تبخیر از سطح آزاد آب روشهاي متعددي ارائه شده است که از آن جمله میتوان به روشهاي بیلان آب، فرمولهاي تجربی و تشت تبخیر اشاره نمود
تشتهاي تبخیرسنجی از جمله وسایلی هستند که به طور مستقیم و با هزینه کم براي اندازهگیري تبخیر کاربرد دارند .نتایج حاصل از آن قابل تعمیم به تبخیر ازسطوح دریاچه، مخازن و تبخیر و تعرق در کشاورزي است
تشتک کلاس A رایج ترین نوع تشتی است که استفاده از آن در ایران متداول است. هدف از این تحقیق تعیین ضریب تشتک تبخیر در منطقه سیستان است که نقش اساسی در مطالعات کشاورزي، هیدرولوژي و هواشناسی ایفا میکند .امید است این تحقیق منجر به توزیع مناسب و عادلانه منابع محدود آب موجود در سطح منطقه و در نهایت سبب افزایش راندمان نسبی تولید در منطقه شود.
ارتباط بین تبخیر و پارامترهاي هواشناسی توسط محققین زیادي مورد بررسی قرار گرفته است.[12,10,2] نتایج تحقیقات آلشالان و سالی در بررسی و مقایسه تبخیر برآورد شده از 23روش مختلف، نشان داد روش استفان- استوارت به عنوان بهترین تخمینگر تبخیر است
تانی و همکاران [17] با مقایسه نتایج مدلهاي مختلف تخمین تبخیر با تبخیر برآوردي از سیستم همبستگی گردابی2، برتري مدلهاي ترکیبی پنمن-مانتیث -آنسورث - 3 - PMU و پنمن-بروتسرت 4 - PB - را نسبت به سایر مدلها نشان دادند .
بورن و هسچ[11] روش تجربی مایر5 را به دلیل سادگی و عدم نیاز به داده تابش، مناسبترین روش بررسی روند تبخیر در کانادا، معرفی نمودند. ایکه بوچی و همکاران[13 ] در برآورد تبخیر دریاچه بی وا در ژاپن و سن و همکاران[16] درکاري مشابه براي دریاچه توبا در اندونزي روش تبادل جرم دالتون را پیشنهاد دادند.
مورتون[15] استفاده از آمار باد را سبب افزایش خطا در تخمین تبخیر عنوان کردند .سعادت خواه وهمکاران[5] لحاظ باد در تخمین تبخیر براي مناطق متاثر از باد را عامل خطا میدانند .دانشکارآراسته وهمکاران[4] با تعیین دو حدآستانه سرعت باد براي سالهاي خشک و مرطوب در چاه نیمه ي سیستان نتیجه گرفتند که ضریب دالتون در سرعتهاي بیش ازآستانه مستقل از باد است .آنان به ارجح بودن جایگزینی تابع خطی یا غیرخطی باد به جاي سرعت باد اشاره داشته اند.
دانشکارآراسته و همکاران[3] تبخیر از مخزن چاه نیمه در زاهدان را به روش بیلان حجمی مخزن با لحاظ اثر واحه برآورد نمودند،آنان نتیجه گرفتند که اکثر روشها در ماههاي فاقد اثر واحه برآوردهاي مناسبی دارند، لیکن در ماههاي داراي اثر واحه باید سهم واحه در تبخیر لحاظ گردد.
.2 روش مطالعه
محدوده مورد مطالعه دشت سیستان با مرکزیت شهر زابل به مساحت کل 255000 هکتار[8] در قسمت شرقی فلات ایران و شمال استان سیستان و بلوچستان در ناحیه گرم و خشک [7] ، بین عرضهاي جغرافیایی 30 درجه تا 31 درجه و 30 دقیقه شمالی و طولهاي جغرافیایی 60 درجه و 45 دقیقه تا 61 درجه و 50 دقیقه شرقی واقع شده است
در منطقه سیستان به طور طبیعی استعداد زیادي براي تبخیر وجود داردو کمیت تبخیر مهمترین و ناشناخته ترین مولفه بیلان آب است در راستاي انجام این تحقیق فلوم هاي آبیاري نیم لوله تیپ 1000 و کانال در دانشگاه زابل نصب گردید. اصولا تعیین دقیق میزان تلفات آب در شبکههاي آبیاري مشکل و نتایج برآورد آن در اغلب موارد نامطمئن است. در هر صورت بهترین روش تعیین میزان تلفات آب اندازه گیري مستقیم در طول مسیر کانالهاي ساخته شده مشابه - تشابه جنس مصالح، ابعاد کانال و نوع پوشش در صورت وجود - با موارد طرح است
شکل شماره - - 1 - محدوده مورد مطالعه
.3 نتایج
با وارد نمودن ارتفاع آزادهاي مختلف سطح آب 7/5 - و15و22/5 سانتیمتر - در کانال مربوطه و لحاظ نمودن سرعت هاي حداکثر باد در هر روز، میزان تلفات ناشی از تبخیراز کانال درطول24 ساعت محاسبه شد - جدول شماره - 1 و نتایج بدست آمده با نتایج تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A مقایسه گردید و در نمودار هاي بدون بعد رسم گردید
تشتک تبخیر
شکل شماره - - 2 - نمودار بدون بعد تلفات تبخیر در کانال در 24 ساعت نسبت به تشتک تبخیر - ارتفاع آزاد - 7/5
