بخشی از مقاله
مقدمه
افزایش روز افزون جمعیت از یک طرف و بالا رفتن سطح زندگی مردم از طرف دیگر سبب شده تا تقاضا برای مواد غذایی بالا برود و در نتیجه نیاز به تولیدات کشاورزی بیشتر مشهود باشد. به همین جهت از سال 1950به بعد تغییرات قابل توجهی در استفاده از زمین برای تامین نیازهای غذایی جمعیت در حال گسترش به وجود امد با این حال بر اساس گزارش FAOSTAT در سال2007، از سال 1995 نرخ تولید محصولات کشاورزی کاهش یافته است.
بین تولیات کشاورزی و کیفیت خاک رابطهای وجود دارد که، با افزایش کیفیت خاک تولید محصول افزایش یافته است، و با کاهش کیفیت خاک توان تولید کشاورزی کاهش مییابد بنابراین، حفظ سطح تولید یا افزایش تولید به منظور پاسخگویی به نیازهای مردم باعث ظهور مفهوم ارزیابی کیفیت خاک شد کیفیت خاک به طور مستقیم قابل اندازهگیری نیست و باید شاخصهای کیفیت خاک استنتاج شود که بتوانند وضعیت عملکرد گیاه و نوع مدیریت را در آن شرایط به خوبی بیان نمایند.
شاخصهای کیفیت خاک ویژگیهای قابل اندازهگیری خاک هستند که ظرفیت خاک برای تولید محصول یا عملکرد زیست محیطی را تحت تاثیر قرار میدهند و به تغییر کاربری اراضی، مدیریت یا عملیات حفاظتی حساس میباشند. لذا هدف از انجام این آزمایش بررسی اثر سنوات کشت و نوع محصول زراعی بر روی برخی از شاخصهای کیفی خاک است.
موادو روشها
خمین در طول جغرافیایی 50 درجه و 5 دقیقه شرقی و عرض 33 درجه و 28 دقیقه شمالی و ارتفاع 1835 متر از سطح دریا قرار دارد. متوسط بارندگی سال زراعی 310/5 میلیمتر و متوسط سالانه دما 12/4 درجه سانتیگراد میباشد - گروه منابع طبیعی استان مرکزی - . برای بررسی و ارزیابی اثر سنوات کشت و نوع کاربری اراضی بر برخی شاخصهای کیفی خاک از، سه محصول - گندم، تاکستان و یونجه - ، در سه سال کشت - 10، 5، - 1 در عمق 0-30 - سانتیمتر - در سه تکرار نمونهبرداری شد، و 27 نمونه به آزمایشگاه منتقل شد.
نتایج و بحث
برخی ویژگیهای فیزیکوشیمیایی خاکهای مورد مطالعه را نشان میدهد در خاکهای مورد بررسی درصد شن نسبت به رس و سیلت بالا بود، و کلاس بافت بیشتر خاکها در محدوده لومی یا شنی قرار دارد. با افزایش سنوات کشت میزان pH خاک افزایش مییابد که علت آن میتواند افزایش کربنات کلسیم با افزایش سنوات کشت به علت کود دهی باشد. نوع کاربری در میزان pH خاک دارای اثر معنی دار است در کاربری یونجه میزان pH کمترین و در گندم بیشترین است با افزایش سنوات کشت میزان EC خاک افزایش مییابدکه علت آن میتواند کاهش کیفیت آب آبیاری به علت خشکسالیهای اخیر باشد.
ولی نوع کاربری اثری در EC خاک ندارد. با افزایش سنوات کشت میزان فسفر در هر سه نوع کاربری کاهش یافته است علت این امر عدم توازن بین فسفر برداشت شده از خاک توسط گیاه و فسفر افزوده شده است، میزان فسفری که به صورت کود چه آلی و چه معدنی به خاک افزوده میشود کم است و به علت کشت و کار نیز میزان فسفر کاهش مییابد که با نتایج زانگ و همکاران، 2004 مطابقت دارد همچنین نوع کاربری در میزان فسفر اثر دارد، در انگور بیشترین و در یونجه کمترین است.
با افزایش سنوات کشت میزان CEC در هر سه نوع کشت کاهش یافته است که با میزان مواد آلی نیز همخوانی دارد و میتواند به کاهش مواد آلی با افزایش سنوات کشت مربوط شود، نوع کاربری در میزان CEC موثر بوده و در کاربری زیر کشت یونجه بیشترین میزان و در کاربری انگور کمترین میزان است که با میزان کربن آلی درکاربریهای مختلف در ارتباط است. با افزایش سنوات کشت میزان ماده آلی در هر سه نوع کشت کاهش یافته است. رامپل و کیجل، 2011 گزارش دادند با کشت و کار، خاک کربن خود را از دست میدهد.
یکی از دلایل کم بودن نسبی درصد ماده آلی، تلفات در اثر کشت و کار بیش از حد و حذف بقایا پس از برداشت محصول میباشد وست و پوست، 2002 دریافتند که در زمینهایی که کشت و کار در آنها کمتر صورت گرفته در نتیجه کمتر شخم خورده میزان کربن آلی خاک در آنها افزایش یافته است نوع کاربری بر روی میزان ماده آلی دارای اثر معنیدار است و در خاکهای زیر کشت یونجه بیشتر از دو کاربری دیگر است.
زیرا عملیات شخم و شیار در اراضی زیر کشت یونجه کمتر از گندم بوده و از طرفی بازگشت بقایای گیاهی، به خاک در اراضی زیر کشت یونجه بیشتر از گندم است در مورد گندم بعد از درو بخشی از کاه و کلش بر جای میماند که باعث افزایش مواد آلی آن نسبت به اراضی زیر کشت انگور شده است. همانگونه که مشاهده میشود با افزایش سنوات کشت در هر سه نوع کاربری اراضی میزان وزن مخصوص ظاهری افزایش یافته است، علت این افزایش استفاده از ماشینهای کشاورزی در نتیجه فشردهتر شدن خاک است که با نتایج کافی، مطابقت دارد.
نوع کشت در میزان وزن مخصوص ظاهری اثر معنیدار دارد و در کشت یونجه در هر سه سال کشت وزن مخصوص ظاهری کمتر از دو کشت دیگر است و علت آن هم میتواند مواد آلی بیشتر در یونجه باشد و بیشترین وزن مخصوص مربوط به باغ بود، که مواد آلی کمتری هم نسبت به دو نوع کشت دیگر داشت. با افزودن مواد آلی به دلیل افزایش تخلخل خاک، وزن مخصوص ظاهری کاهش مییابد.
میزان رطوبت در با افزایش سنوات کشت کاهش مییابد از دلایل عمده این کاهش رطوبت، کاهش میزان کربن آلی با افزایش سنوات کشت است. همچنین مشاهده شده نوع کاربری در میزان رطوبت اثر دارد، و در یونجه که مواد آلی در آن بیشتر است میزان رطوبت در هر سه نقطه نیز بیشتر میباشد و در باغ با کمترین میزان مواد آلی، رطوبت نیز کمترین است که این نتایج با یافتههای عسگری وگلچین، 1384 همخوانی دارد.
