بخشی از مقاله
مقدمه
مدیریت بقایای زراعی یکی از ارکان تولید در کشاورزی است زیرا در بلند مدت نقش زیادی در کاهش یا افزایش محصول دارند. عامل اصلی کیفیت و کمیت در شکلگیری ساختمان خاک، مواد آلی حاصل از تجزیه میکروبی ترکیبات گیاهی است. بقایای گیاهی منبع تامین کربن برای تولید بیوماس میکروبی هسستند که این امر موجب بهبود دانهبندی خاک میشود.بردبرگ و همکاران> Brederbeac et al., 1980] گزارش نمودند در شرایطی که بقایای سوزانده میشود افزایش سریعی در مقدار نیتروژن، پتاسیم و فسفر خاک مشاهده می شود، آثار فیتوتوکسیک بقایای گیاهی وجود ندارد و تماس کافی بذرها با خاک سبب بهبود وضعیت سبز و استقرار گیاهچه میشود.
این در حالی است که نبود فرصت کافی برای پوسیدن بقایای محصول قبلی، ممکن است مشکلاتی مانند سفت شدن خاک، تداخل بقایای گیاهی در استقرار محصول، غیر یکنواختی در عمق کاشت بذر، کاهش عمق توسعه ریشه، کاهش انتشار اکسیژن در خاک و اختلال در تنفس ریشه را به همراه داشته باشد [Gamshidian .and Khajepour, 1998] تحقیقات اخیر نشان داده است که ماده آلی، عامل اصلی برای میکروارگانیسمها، آنزیمهای خاک و منبعی برای واکنشهای آنزیمی است.[Zang and et al., 2004] استان اردبیل با توجه به اینکه اقلیم سرد و خشک دارد، امکان تجزیه سریع بقایای گیاهی در آن وجود ندارد بنابراین برای حفظ ماده آلی و بهبود ساختمان خاک بایدروش مناسبی از مدیریت بقایا دراستان اتخاذ کرد.
مواد و روشها
این آزمایش در سال زراعی 90-91در مزارع گندم واقع در 20 کیلومتری اردبیل و در منطقهای با ارتفاع 1532 متر از دریا انجام شد. اقلیم منطقه نیمه خشک سرد و میانگین بارش سالانه 318/4mm و میانگین درجه حرارت سالانه 14 سانتیگراد انجام شد.آزمایش در قالب طرح آماری کاملا تصادفی و با سه تکرار انجام شد. تیمارهای مدیریت بقایا در دو سطح - 1 حفظ بقایا و برگرداندن به خاک و - 2 سوزاندن بقایا و مخلوط کردن به خاک بود. این مدیریتها طی حداقل 5 سال اخیر در مزارع مورد نظر توسط کشاورزان اعمال شده بود. سوزاندن به صورت دستی انجام شده و خاکستر آن به وسیله شخم تا عمق 30 سانتیمتری خاک مخلوط شد.
حفظ بقایا نیز به این ترتیب بود که پس از برداشت، بقایای گندم ابتدا توسط ذیسک خرد شده و سپس توسط شخم تا عمق 30 سانتیمتری خاک مخلوط شد. نمونه برداری در شهریور ماه و از عمق 0-30 سانتیمتری از مزارع انجام شد. در طول آزمایش ، جرم مخصوص ظاهری خاک با استفاده از روش کلوخه، مقاومت به نفوذ خاک توسط دستگاه نفوذسنج و بافت خاک به روش هیدرومتری [Klute, A., 1998] کربن آلی، عناصر غذایی شامل نیتروژن، به روش کجدال، فسفر به روش اولسن، پتاسیم به روش فلایم فتومتر[Page, A.L., 1982 ] اندازهگیری شد. نتایج به دست آمده در قالب طرح آماریکاملاً تصادفیCRDبا سه تکرار و با استفاده از نرم افزار SAS آنالیزآماری شد.
نتایج و بحث
مدیریت بقایا و تاثیر آن برفسفر و پتاسیم سوزاندن بقایا موجب افزایش معنیداری در فسفر قابل جذب خاک گردید علت این است که سوزاندن بقایای گیاهی موجب آزاد شدن فسفر در پیکره گیاهی میشود، در حالی که در حالت طبیعی مدت زمان بیشتری طول میکشد تا فسفر از پیکره گیاهی استخراج شود.به جدول [1] مراجعه کنید. بورنر و همکاران - 1983 - با بررسی تاثیر سوزاندن بقایا در اکوسیستمهای طبیعی بیان نمودند که این عمل موجب افزایش معنیدار فسفر گردید. همچنین سوزاندن بقایا، باعث افزایش معنیدار پتاسیم قابل جذب خاک شد که دلیل آن برگشت پتاسیم موجود در خاکستر بقایا به خاک بود. دوپرز - 1984 - بیان کرد مقدار پتاسیم قابل جذب در مزارعی که از آتش برای کنترل بقایا استفاده میشود نسبت به مزارعی که بقایا به خاک برمیگردد 48 درصد بیشتر است.
مدیریت بقایا و تاثیر آن روی pH و ماده آلی خاک
سوزاندن بقایا باعث افزایش معنیدار pH در خاک شده که علت آن آزاد شدن عناصری مثل پتاسیم و فسفر از بقایای گندم و اضافه شدن آنها به خاک میباشد. به جدول [1] مراجعه کنید. بیلیونز و همکاران - 1983 - در یک بررسی بیان کردند، سوزاندن طی یک دوره 10 ساله باعث افزایش معنیدار pH شد.
