بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر چهار بستر کشت بر شاخص های رشد و نمو 4 رقم گوجه فرنگی، آزمایشی در سال 1393 در گلخانه دانشکده کشاورزی شهید چمران اهواز به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایش، بستر کشت شامل: باگاس پوسیده، باگاس پوسیده+پرلیت 50:50 - درصد حجمی - ، کوکوپیت، کوکوپیت+پرلیت 50:50 - درصد حجمی - و ارقام گوجهفرنگی گلخانه ای شامل: شقایق، پردیس، والورو، ازمیر بودند. نتایج آزمایش نشان داد که بسیاری از صفات اندازه گیری شده تحت تأثیر بستر کشت قرار گرفتند. اگر چه بیشترین ارتفاع بوته - 207/33 سانتی متر - و تعداد برگ 24/83 - عدد - در گیاهان کشت شده در بستر کوکوپیت دیده شد، اما با دیگر بستر کشت ها اختلاف معنی داری وجود نداشت. بیشترین و کمترین فاصله سطح بستر از اولین گلآذین به ترتیب در بستر کوکوپیت+پرلیت - 50:50 درصد حجمی - با میانگین 30 سانتی متر و بستر باگاس پوسیده با میانگین 25/66 - سانتی متر - دیده شد. بستر کشت بر ظهور گلآذین بوته های رشد کرده تأثیرگذار بود، به طوری که ظهور گلآذین در بستر کشت باگاس پوسیده دیرتر از بقیه بسترها با میانگین 52/41 - روز - صورت گرفت. ظهور گلآذین نیز در ارقام مختلف تفاوت نشان داد، دیرترین زمان ظهور گلآذین در رقم والورو با میانگین 52/50 - روز - دیده شد و سه رقم دیگر با هم تفاوت معنیداری نداشتند. زود تشکیل شدن میوه نشان دهنده زودرس بودن رقم است، مدت زمان تشکیل میوه در سه رقم شقایق، پردیس، ازمیر اختلاف معنی داری نداشت، اما بیشترین مدت زمان تشکیل میوه در رقم والورو 68/41 - روز - به طول انجامید. نوع بستر کشت نیز بر مدت زمان تشکیل میوه مؤثر بود و بیشترین زمانی که طول کشید تا میوه تشکیل شود در بستر باگاس پوسیده 70/08 - روز - دیده شد.
واژه های کلیدی : بستر کشت، گوجهفرنگی، ظهور گلآذین، کوکوپیت، باگاس پوسیده
مقدمه
گوجهفرنگی - Lycopersicon esculentum Mill - یکی از مهمترین محصولات گلخانهای در ایران محسوب میشود، متعلق به تیره بادمجانیان است. ساقه گوجهفرنگی به صورت سیمپودیال Sympodial رشد میکند. گوجهفرنگی از نظر شکل ساقه به صورت پا بلند، نیمه پا بلند و پا کوتاه میباشد - پیوست، . - 1388 ارقامی که در گلخانهها کشت میشوند بیشتر از نوع پابلند و نیمه پابلند هستند و رشد نامحدود دارند، یعنی تا زمانی که جوانه انتهایی بوته حذف نشده، رشد ساقه اصلی ادامه دارد. گوجهفرنگی منبع خوبی از کارتنوییدها - به طور عمده لیکوپن - ، اسید آسکوربیک، ویتامین E و فلاونوئیدها است. علاوه بر این، دارای اسیدهای آمینه ضروری و مقادیر بالایی از مواد معدنی مانند آهن، منگنز، روی، مس و همچنین اسیدهای چرب اشباع نشده به ویژه اولئیک اسید میباشد - احمد و همکاران، . - 2013 کشت سبزیها به دو منظور، افزیش تولید در واحد سطح و تولید محصول در خارج از فصل زراعی در گلخانهها انجام میشود و روز به روز در حال گسترش است. گلخانهها با داشتن قابلیتهایی نظیر امکان کنترل بهتر عوامل مؤثر در تولید و امکان استفاده از ارتفاع به جای سطح، شرایط مناسبی را برای افزایش تولید در واحد سطح فراهم آوردهاند - حسن پور، . - 1388 از اینرو توسعه و استفاده از روشهای نوین برای افزایش عملکرد و کیفیت محصول، از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از این روشهای جدید کشت، کشت بدون خاک است. فناوری کشت و پرورش گیاهان در محیط بدون خاک، به کمک محلولهای غذایی صورت میگیرد، که در این سیستمها معمولا موادی برای حفظ و نگهداری سیستم ریشهای بکار می-رود و تغذیه گیاه از طریق محلول غذایی که به محیط اضافه میشود صورت میگیرد. استفاده از کشت بدون خاک به دلیل محاسنی مانند کنترل تغذیه گیاه، امکان تولید محصول در جایی که خاک مناسب ندارند، تولید خارج از فصل، راندمان بهتر در استفاده از آب و مواد غذایی، سهولت در کنترل بیماریها، امکان چند کشت در یک سال و افزایش کمیت و کیفیت محصول نسبت به کشت خاکی در حال توسعه است. استفاده از محیط کشتهایی مثل سنگریزه، ماسه، پیت، ورمیکولایت، پومیس، خاک اره به عنوان بستر در کشت بدونخاک رواج دارد - رش، . - 2012 انتخاب نوع بستر به موارد متعددی بستگی دارد از جمله میتوان به ارزانی، قابل دسترس بودن بسترها در محل کاشت، ظرفیت بالای نگهداری آب، تهویه کافی، زهکشی مناسب اشاره کرد - طاووسی و شاهین رخسار، . - 1389 بستر کشت باید از ظرفیت تبادل کاتیونی بالایی برخوردار بوده و هیچ گونه تأثیر منفی بر رشد گیاه نداشته باشد - جوانپور و همکاران، . - 1384 به نظر میرسد از بین روشهای کشت بدون خاک، کشت در مواد دانهبندی شده بهترین گزینه برای تولید محصولاتی مانند خیار و گوجهفرنگی باشد. رشد و عملکرد گیاهان به طور مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیر مواد تشکیل دهنده بسترکشت قرار میگیرد - کانتلیف و همکاران، . - 2001 امروزه تلاشهای بسیاری برای تولید و معرفی بستر کشت در داخل کشور صورت میگیرد که از دلایل این امر گران بودن بستر کشتهای وارداتی و وجود مشکلات زیست محیطی است. اخیرا استفاده از ضایعات و بقایای گیاهی به عنوان بستر کشت در بیشتر نقاط دنیا رایج شده است. سالیانه مقدار زیادی باگاس پس از عصارهگیری از نیشکر در خوزستان تولید میشود که قسمت عمده آن به خاطر مشکلات و هزینه نگهداری سوخته میشوند تا از مشکلات زیست محیطی دفع آن جلوگیری شود. تا کنون تحقیقات بسیاری در زمینه تأثیر بستر کشت بر رشد و نمو سبزیهای گلخانهای صورت گرفته است که در آنها اثر بستر کشت بر عاملهای کمی و کیفی محصولات مورد بررسی قرار گرفته است. با آزمایشی که توسط گاندرسن و همکاران 2001، بر روی گوجهفرنگی انجام گرفت مشخص گردید که میوههای مربوط به بستر راک وول به علت ایجاد شرایط مطلوب در محیط ریشه، دارای خصوصیات کمی و کیفی بهتری نسبت به بستر خاک هستند. در مقایسه بستر کشتهای پشم سنگ، پرلیت، پوسته برنج، پوسته سرو و کوکوپیت بر گوجهفرنگی که توسط ایندن و تورس - 2004 - انجام شد، بیشترین عملکرد کل و تعداد میوه مربوط به بستر پرلایت+پوسته برنج و بیشترین مواد جامد محلول و عملکرد غیر بازار پسند مربوط به بستر کوکوپیت بود. استفاده از خاکستر آتشفشانی به عنوان بستر کشت برای گوجهفرنگی تغییری در عملکرد و کیفیت میوه ایجاد نکرد - فندی و همکاران، . - 2008 برجی و همکاران - 2010 - ، در تحقیقی اثر بستر کشت پالمپیت و کوکوپیت را بر عملکرد گوجهفرنگی بررسی کردند و از نظر آماری تفاوتی معنیداری میان تیمارها مشاهده نکردند. در بررسی اثر بستر کشتهای متفاوت بر کیفیت میوه گوجهفرنگی تحت شرایط کنترل شده در سیستم گلخانهای هیدروپونیک نشان داده شد که گوجهفرنگی رشد کرده در بستر پرلیت : زئولیت - 2:1 - ، دارای بهترین اندازه میوه و بیشترین مواد جامد محلول بود - دبسکی و همکاران، . - 2009 تزورتراکیس و همکاران 2008، در بررسی اثر بستر کشت بر عملکرد گوجهفرنگی و کیفیت میوه در کشت بدون خاک نشان دادند که رشد گیاهان در بستر پومیس+پرلایت عملکرد پایینتری دارد و بیشترین عملکرد مربوط به بسترهای حاوی شاخه خرد شده ذرت بود. در مطالعهای که توسط تراکاماورونا و همکاران - 2001 - انجام گرفت، رشد رویشی گوجهفرنگی در بستر پرلیت+زئولیت بیشتر از بسترهای دیگر بود. در مقایسه شاخصهای رشدی گوجه فرنگی کشت شده در بسترهای مختلف مشخص شد که عملکرد میوه در بسترها تفاوتی نداشته، اما قطر ساقه در بستر کشت پالم پیت بیشتر بود - قهساره و همکاران، . - 2013 هدف از این تحقیق بررسی تاثیر بستر کشت باگاس و کوکوپیت بر برخی شاخصهای رشدی گوجهفرنگی در سیستم بدون خاک میباشد.
مواد و روشها
این تحقیق به منظور مقایسه چند بستر کشت و چند رقم گوجهفرنگی گلخانهای در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه چمران اهواز انجام گردید، به این منظور 2 تیمار بستر کشت و ارقام گوجهفرنگی در 3 تکرار به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در نظر گرفته شد. 4 بستر کشت - باگاس پوسیده، باگاس پوسیده %50 حجمی+ پرلیت %50 حجمی، کوکوپیت، کوکوپیت %50 حجمی+ پرلیت %50 حجمی - و 4 رقم گوجهفرنگی گلخانهای - شقایق، پردیس، والورو، ازمیر - فاکتورهای آزمایش بودند. بستر کشت باگاس پوسیده مورد استفاده دارای pH=7.6 و هدایت الکتریکی - EC=1.25 ds/m - بود، در حالیکه بستر کشت کوکوپیت pH= 6.7 و هدایت الکتریکی - EC= 0.7 ds/m - را دارا بود. بذور ارقام گوجهفرنگی گلخانهای شامل شقایق، پردیس، والورو و ازمیر، در هفتم مهرماه 1393 در سینی نشا با بستر حاوی مخلوط کوکوپیت و پرلیت کاشته شد، نشاها به مدت
