بخشی از مقاله
چکیده
بررسیها نشان میدهد که رود خانه مذکور پس از عبور از مجاور روستای جوکنک و زیر زرد وارد دشت رامهرمز میشود و سپس از سد انحرافی و پل ارتباطی رامهرمز- بهبهان گذشته و وارد بستر شریانی االله با بار بستر دانه ریز و دانه درشت می گردد.که در اثر برداشت های غیر علمی و غیرمجاز از رودخانه ای در دهه اخیر رودخانه به سمت راست تغییرات جانبی شدیدی داشته است بطوری که برداشتهای بی رویه باعث شده در بخشی از بستر رودخانه دره های عمیقی ایجاد شود که فاقد هر گونه مواد رودخانه ای است و باعث گسیختگی ثقلی توده ساحل به داخل رود خانه و از بین بردن اراضی کشاورزی شده و همچنین باعث از بین رفتن دو شاخه اصلی رودخانه شامل مالکاید و هزار منی گردیده و کاهش آب چشمه ها و چاههای آب سواحل رود خانه را سبب گردید . در این مقاله میزان آورد مصالح رود خانه ای و برداشت های سالیانه مقایسه شده و اثرات تغییرات جانبی رودخانه مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.
مقدمه:
دشت رامهرمز در محدوده حوزه آبریز درجه 3 جراحی - پایاب اله - کوپال - با نام محدوده مطالعاتی رامهرمز؛ با کد 2402 بین عرض های جغرافیایی 04 و 31 تا 40 و 31 شمالی و طولهای جغرافیایی 09 و 49 تا 45 و 49 شرقی و در فاصله حدود 90 کیلومتری شرق اهواز در مسیر ارتباط اهواز- بهبهان و اهواز - باغملک با وسعت کل 1842 کیلومتر مربع قرار دارد، و دشت رامهرمز در استان خوزستان با مساحت حدود 548 کیلومتر مربع محدوده اصلی بیلان آبخوان را تشکیل می دهد.
رودخانه اله که منبع اصلی تامین آب مورد نیاز آبیاری منطقه می باشد در قسمت میانی دشت و از شمال شرق تا جنوب دشت جریان دارد که در جنوب دشت پس از اتصال به رودخانه مارون، رودخانه جراحی راتشکیل می دهد. از نظر زمین شناسی، دشت رامهرمز به صورت ناودیسی است که از شمال غرب به سمت جنوب شرق کشیده شده است و در حوالی رامهرمز به دو شاخه تقسیم می گردد.
یکی از این شاخه ها به طرف شرق و دیگری به سمت جنوب کشیده شده است اکثر مناطق دشت توسط آبرفتهای جوان پوشیده شده که منشأ این آبرفتها از فرسایش و تخریب سازنده های واقع در حاشیه دشت می باشد. از دیدگاه منابع آب، سازندهای این منطقه را می توان به سه دسته، سازندهای بی اثر درمنابع آب زیر زمینی - سازند گچساران - ، سازند کم اثر بر منابع آب زیر زمینی - سازند میشان، بخش لهبری سازند آغاجاری - و سازندهای موثر بر منابع آب زیرزمینی - سازند بختیاری و رسوبات آبرفتی دوران چهارم - تقسیم نمود. آبرفت دشت رامهرمز دارای ضخامت نسبتاَ کم - حداکثر 130 متر - با دانه بندی متوسط تا دانه ریز بوده و یک آبخوان آزاد را تشکیل می دهد، و وجود یک آبخوان نیمه آزاد در بخش هایی از دشت تا حدودی به اثبات رسیده است
مواد وروشها :
رودخانه ابوالعباس از ارتفاعات بازک سرچشمه می گیرد و سپس بنام رود زرد به سمت غرب جریان پیدا کرده و در منطقه ای بنام رود زرد ماشین، رود اعلاء که از ارتفاعات میان حوضه سرچشمه می گیرد به آن می پیوندد و تشکیل رودخانه اله رامهرمز را میدهند. و به سمت جنوب جریان می یابد و نرسیده به دشت رامهرمز جریان بنام رود تلخ که از شرق به غرب جریان دارد به آن پیوسته که اثر کیفی نامطلوب زیادی روی آن دارد و این رودخانه پس از مشروب نمودن دشت رامهرمز از طریق احداث سد انحرافی و برداشت های انهار سنتی و موتورپمپ ها در محل زیارتگاه علی مخلط به رودخانه مارون ملحق و تشکیل رودخانه جراحی را میدهد.
تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و اوائل سالهای دهه 60 یک کارگاه تولیدی شن و ماسه مشغول برداشت از مصالح کف رودخانه بوده و رودخانه بعد از پل رامهرمز بهبهان سه شاخه بوده شاخه مالکاید شاخه گرگ شاخه صندلی و در پایین دست در محل چم دهقان بهم می پیوندند. و وارد جراحی می گردد.
رودخانه اللّه با مساحت حوضه آبریز حدود 3351 کیلومترمربع یکی از رودخانه های مهم استان خوزستان است که به لحاظ همجواری نزدیکی که با شهرستان رامهرمز دارد از جهات مختلف اقتصادی اجتماعی برای رامهرمز حائز اهمیت می باشد در دشت رامهرمز رودخانه اللّه بعلت کاهش شیب دارای عرض بیشتری گردیده و رسوب گذاری را در این منطقه انجام می دهد.
در بستر رودخانه االله با توجه به روند سرعت و حرکت جریان آب و جنس بستر بالا دست و مواد فرسایشی از بالا دست حمل شده و به سمت پایین حرکت کرده و با توجه به فیزیک و ساختار منطقه در محلهائی که شیب کاهش زیادی پیدا می کند، رسوب می نماید. و طی همین مراحل معادن شن و ماسه - مصالح رودخانه - مرغوبی در منطقه تشکیل یافته است. که با توجه به وجود شرایط مساعد و طغیان ها و سیلاب ها طی سالیان متمادی و تجمع مصالح رودخانه مناسب و مرغوب و ارزان به مرور زمان کارگاه های تولید شن و ماسه به تعداد زیاد در حاشیه و حریم و بستر رودخانه احداث گردیده است و با توجه به درآمد فوق العاده این کارگاهها و نرخ ارزان کارگر و مواد خام و تقاضای زیاد برای انواع شن و ماسه جهت احداث اماکن مسکونی ، راههای مواصلاتی ، سدها و شبکه های آبیاری و طی چند سال بعد از انقلا اسلامی تعداد کارگاههای برداشت شن و ماسه از یک کارگاه به 23 کارگاه رسیده است. و افراد و ارگان ها و ادارات روز به روز تقاضای برداشت بیشتری مینمودند. و از طرفی در کار برنامه ریزی و نظارت توسط عوامل مختلف دخالت می شده است.
بطوری که برداشت های بی رویه و غیر اصول و غیرعلمی از ابتدا بصورت کم و بعداً به میزان زیاد افزایش یافته است.و به لحاظ عدم حفاظت از این منابع مهم و سهل انگاری مشکلات زیادی برای اراضی حریم و بستر رودخانه و برای منابع آب زیرزمین و حتی برای آبیاری اراضی زراعی دشت رامهرمز بوجود آورده است.
بحث وبررسی:
:برداشت های غیراصولی از بستر رودخانه باعث شده است رودخانه بطور کامل به سمت راست منحرف شود. و سمت چپ و دو شاخه آن شامل مالکاید و گرگ فقط در مواقع سیلابی و در زمستان آب درآن جریان پیدا می کند، و چنانچه سیل نباشد و قطعاً پس از اتمام احداث سدهای مخزنی و انحرافی دیگر آبی به آن مسیرهای قبلی جریان پیدا نخواهد کرد.ولذا اثرات مخرب زیست محیطی بوجود خواهد آورد.
طی چند سال اخیر که آب به سمت راست انحراف پیدا کرده و از طرفی برداشت ها نیز در آن سمت انجام می شده است کف بستر رودخانه به نحو چشمگیری پایین رفته بطوری که به گل رسیده وچند متر زیر گل رسیده است.
بطوری که در تصاویر نشان داده می شود چندین متر کف رودخانه پایین رفته است. بصورتی که به خاک و گل رسیده است و پایین رفتن کف رودخانه باعث فرسایش و ریزش طرفین و سواحل رودخانه به کف رودخانه شده است و اراضی کشاورزی را تخریب نموده است.
تصویر شماره :1 تخریب سواحل سمت راست رودخانه
