بخشی از مقاله
چکیده
پایش مداوم منابع آبی از لحاظ آلودگی میکروبی، در مواقع بحرانی هشدار مناسبی میباشد تا بتوان با برنامه ریزی صحیح از حوادث پیش بینی شده جلوگیری نمود. به همین منظور از باکتریهای شاخص - اندیکاتور - استفاده میشود که می توانند اندیکاتورهای مفیدی برای دانستن وضعیت بهداشت عمومی آبهای سطحی باشند. موجودات مهم شاخص آلودگی مدفوعی : اشریشیا کلی، باکتریهای مقاوم به حرارت، سایر کلیفرمها، استرپتوکوکوس فکالیس و اسپورهای کلستریدیوم احیاﺀ کننده سولفیت هستند.
اشریشیا کلی یکی از بهترین شاخص های آلودگی است به منظورپایش رودخانه های کارون و دز و تعیین آلودگی های میکروبی این رودخانه ها، ١١ ایستگاه از بالا دست تا پایین دست این منابع آب انتخاب گردید وتناوب نمونه برداری یک بار در ماه - ماهانه - در نظر گرفته شد. در این ایستگاهها علاوه بر پارامترهای میکروبیولوﮊی، شاخص های DO ,BOD ,COD و مواد مغذی نیترات، فسفات اندازه گیری شده است. نتایج حاصله نشان می دهد که در فصولی که بارش بیشتر می باشد آلودگیهای میکروبی نیز افزایش یافته است همچنین با محاسبه شاخص کلیفرم به استرپتوکوک در ایستگاههای مختلف منبع ومنشا کلی فرمها تعیین گردیده است.
١- مقدمه
کیفیت آبهای سطحی بستگی به ترکیب و میزان مواد بستر جریان آب و شرایط جوی منطقه دارد زیرا در حین جریان، مواد مختلف معدنی و آلی پوسته جامد زمین را بصورت محلول، کلوئیدی و شناور درخود نگه می دارند. از طرفی ورود سیلابها، فاضلابهای شهری، صنعتی و کشاورزی به آبهای سطحی باعث آلودگی آنها می شود. بنابراین پایش مستمر منابع آبی، میتواند هشدار مناسبی در مواقع بحرانی باشد تا بتوان با برنامه ریزی صحیح از حوادث پیش بینی شده جلوگیری نمود.
به همین منظور از پارامترهای مهمی مانند مواد مغذی نیترات وفسفات و باکتریهای اندیکاتور - کلیفرمهای مدفوعی - استفاده میشود که می توانند شاخص های مفیدی برای دانستن وضعیت بهداشت عمومی آبهای سطحی باشند. بنابراین رودخانه های کارون ودز در دو فصل پر بارش وخشک در ١١ ایستگاه انتخابی از بند میزان تا آبادان وخرمشهر طی یک سال مورد بررسی شاخص های کیفی آب از جمله توتال کلیفرم، فکال کلیفرم DO , BOD , COD , EC, ومواد مفذی نیترات و فسفات قرار گرفت.
٢- منطقه مورد مطالعه - رودخانه های کارون و دز -
کارون یکی از بزرگترین و طویل ترین رودخانه های ایران بوده و روانآب مناطق وسیعی از کشور را جمع و به خلیج فارس می رساند. سرچشمه اولیه و پرآب آن در کوههای زاگرس مرکزی و کوههای زردکوه بختیاری قرار دارد. رودخانه از دره های تنگ و عمیق در سرچشمه تا بستر پهن و گسترده در جلگه خوزستان جریان یافته و پس از عبور از خرمشهر و آبادان از طریق شاخه های بهمنشیر و اروندرود به خلیج فارس می ریزد. کارون بزرگ از سرچشمه تا شهرستانهای شوشتر و دزفول دارای تمام ویژگیهای یک رودخانه کوهستانی است و پس از ورود به دشت خوزستان در بستر جلگه ای و هموار جریان می یابد.
رودخانه کارون دربالادست سدشهیدعباسپورازیک رﮊیم نسبتاطبیعی برخورداربوده وتغییرات دبی آن تحت تاثیرعوامل مختلف هیدروکلیماتولوﮊیکی ناشی ازبارندگی وذوب برف می باشد وعوامل مصنوعی درکنترل وتنظیم دبی رودخانه دخالت ندارد. رﮊیم آبدهی رودخانه کارون درپائین دست سدشهیدعباسپورتوسط مخزن سدتنظیم می گردد، همچنین درفصول بارندگی، علاوه برخروجی تنظیمی ازسدکارون جمع آوری وتخلیه روان آبهای ناشی ازبارندگی درحوزه پائین دست سدشهید عباسپوربه کارون خودرﮊیم رودخانه راشامل می شود.
رودخانه دز مهمترین شاخه رودخانه کارون بزرگ می باشد که آبها و روانابهای حاصله از مناطق وسیعی از استان لرستان - خرم آباد، بروجرد، درود، ازنا، الیگودرز - ، فریدونشهر اصفهان و دزفول در خوزستان را جمع آوری و به رودخانه کارون بزرگ میرساند. رودخانه دز از دو شاخه عمده بختیاری - آب زالکی - و رودخانه سزار تشکیل می شود. تا حوالی سد دز حوضه آبریز دز کوهستانی وپس ازخروج ازسددزبتدریج ازمنطقه کوهستانی خارج گردیده وواردجلگه خوزستان شده وبعدازگذشتن شهردزفول درمحلی موسوم به بندقیربه رودخانه کارون می ریزد
٣- موادوروشها
تعیین ایستگاه : به منظورپایش رودخانه های کارون و دز و تعیین کیفیت شیمیایی واحتمال آلودگی های میکروبی وشیمیایی این رودخانه ها،١١ ایستگاه از بالا دست تا پایین دست این منابع آب انتخاب گردید. این ایستگاهها بدلایل زیر انتخاب شد :
١- ایستگاه دز- حمیدآباد : این ایستگاه بعدازشهر دزفول قرارگرفته وتاثیرفاضلابهای شهردزفول برروی رودخانه درمقطع دزفول تاحمیدآباد رامشخص می نماید. فاضلاب صنعتی مهمی دراین مقطع وارد رودخانه نمی شود.
٢- ایستگاه دز- آبشیرین : ازایستگاههای مهم برروی رودخانه دزمی باشد که بعدازتخلیه فاضلابهای صنعتی نیشکرهفت تپه وکاغذسازی پارس قرارگرفته است. دراین قسمت ازرودخانه، تفاله های نیشکروکدورت زیادآب مشاهده می شود همچنین مواردی ازمرگ ومیرآبزیان دراین محدوده گزارش گردیده است.
٣- ایستگاه کارون - بندمیزان : درفاصله ٢٠ کیلومتری پائین دست ایستگاه گتوند قرارگرفته ودراین فاصله رودخانه شوردشت بزرگ وچندفاضلاب روستایی وزهکش کشاورزی به آن وارد میشود وکیفیت آن را می تواند تغییر دهد.
٤- ایستگاه گرگر- بندقیر: در فاصله حدود ٤٠ کیلومتری بندمیزان قرارگرفته، ازآنجائیکه حاشیه رودخانه گرگر محل تجمع استخرهای پرورش ماهی، شالیزار و کشت ذرت می باشد بنابراین پسابها ی آنها ومنابع آلاینده استخرهای پرورش ماهی میتواند درکیفیت آب رودخانه تاثیربگذارد. به همین دلیل انتهای گرگردرمحل بندقیربعنوان ایستگاه شاخص گرگرانتخاب گردید.
٥- ایستگاه شطیط - بندقیر : باتوجه به ورود دوفاضلاب مهم، تصفیه نیشکرکارون - حدود١٠ مترمکعب درناحیه سردارآباد - ودیگری زهکش توسعه صنایع جانبی نیشکرامام خمینی که می توانند تاثیربسیارمهم وتعیین کننده ای برکیفیت رودخانه گذاشته، بنابراین انتخاب این ایستگاه که آخرین نقطه شطیط ومحل تلاقی آن با دزوگرگرازاهمیت بسیاری برخوردار است.
