بخشی از مقاله
چکیده
فرسایش سواحل رودخانهها باعث تخریب زمـین هـای زراعـی مجـاور آنهـا و در برخـی مـوارد موجـب از بـین بـردن تأسیسات شهری و جادههای ارتباطی میگردد . در اثر این تخریب ها خسارات مـالی فراوانـی بـه سیسـتم اقتصـادی کشور وارد می شود. محدوده های فرسایشی در اطـراف رودخانـههـا در محـدوده اسـتان خوزسـتان نسـبت بـه سـایر استانهای کشور بیشتر است که علت اصلی آن کاهش شیب طولی مجرای رودخانه هـا در اغلـب منـاطق اسـتان و در نتیجه کاهش ظرفیت آنها و جنس لایه های خاک سواحل رودخانه که از جنس آبرفتی ( بیشتر رس لای دار یا ماسـه دار ) می باشد. در اثر این کاهش، پدیده مارپیچی در مسیر رودخانهها بوجود میآید که با جریان دبی زیـاد در مواقـع سیلابی، سرعت آب افزایش یافته و درصورتیکه لایههای خاک تشکیل دهنده سواحل رودخانه دارای مقاومـت برشـی کم باشد، باعث فرسایش و تخریب سواحل می گردد. هدف از این تحقیق بررسـی روشـهای مسـتقیم وغیـر مسـتقیم حفاظت سواحل رودخانه کارون در محدوده روستای عرب اسد واقع در استان خوزستان، و انتخاب مناسـبترین روش با توجه به شرایط محل و با در نظر گرفتن شرایط فنی و اقتصادی میباشد. منطقه عرب اسـد یکـی از محـدودههـای فرسایشی رودخانه کارون میباشد، این منطقه در 20 کیلـومتری جنـوب شـهر شوشـتر قـرار دارد. در اثـر فرسـایش ساحل چپ رودخانه کارون شاخه شطیط در این محدوده، فاصله بین ساحل رودخانه تا جاده اصلی اهـواز - شوشـتر به حدود 30 متر در برخی از نقاط کاهش یافته است.
واژه های کلیدی: فرسایش سواحل، روش های مستقیم، روش های غیر مستقیم، رودخانه کارون
مقدمه
فرسایش دیواره رودخانه ها که در رودهای مسن با آنها مواجه هستیم باعـث بـروز خسـارات زیـادی در زمـین هـای اطراف رودخانه و سازه ها شده و حریم کاذبی برای رودخانه ها به وجود می آورد که به این ترتیب از پتانسیل زمـین های قابل استفاده اطراف رودخانه ها می کاهد. اگر جنس مصالح دیواره ها ریزدانه رسی و یا چسبنده باشد بـه علـت نفوذپذیری کم، در زمان فروکش سیلاب، سطح آب سریع پایین آمده، امکان زهکش سریع موجـود نبـوده و کـاهش
Archvie of SID
نیروی برشی بین ذرات سبب فرو ریختن دیواره ها خواهد شد. اگر جنس مصالح دیواره ها ریزدانه غیرچسبنده باشـد در اثر برخورد امواج با دیواره ها فرسایش سطحی به وقوع می پیونـدد. در حـالتی کـه مصـالح دیـواره هـا انـواعی از مصالح فوق باشند بالا آمدن سطح آب زیرزمینی و زهکشی آب از دیواره ها به سمت رودخانـه، ذرات ریـز را شسـته، باعث ریزش ذرات درشت بالایی میشود. با توجه به کاهش شیب طولی و کاهش عـرض مجـرای رودخانـه کـارون در محدوده جلگه خوزستان، ظرفیت عبوری مجرای رودخانه کاهش می یابد، و در نتیجـه پدیـده مـارپیچی (مآنـدر) در مسیر رودخانه بوجود می آید که با جریان دبی زیاد در مواقع سیلابی، سرعت آب افزایش می یابد، و سواحل رودخانه در این نقاط تحت تأثیر نیروهای برشی آب قرار می گیرند و فرسایش می یابند و سپس مسیر رودخانه به تـدریج بـه حالت پیچ و خم در می آید. و با توجه به اینکه سرعت آب در قوس های خارجی از مسـیر رودخانـه بیشـتر از نقـاط دیگر مقطع عرضی آن است، لذا هنگام حصول سیلاب ها میزان فرسایش سواحل در قـوس هـای خـارجی بیشـتر از سایر نقاط مقطع عرضی رودخانه خواهد بود. میزان این فرسایش به مرور زمان تشدید می شود و طول آن قسـمت از مسیر رودخانه که تحت تأثیر این پدیده قرار می گیرد مرتباً با وقوع سیلاب های متوالی افزایش می یابد.
منطقه عرب اسد در جنوب شهر شوشتر یکی از نقاط واقع تحت تأثیر پدیده فوق الذکر میباشد. کنارههـای رودخانـه شطیط و بخصوص کناره چپ آن در محدوده روستای عرب اسد از لایههای خاک آبرفتـی تشـکیل شـده اسـت. ایـن لایه ها نسبت به فرسایش بسیار حساس می باشند. در هنگام عبور سیلابها از رودخانه لایههای ماسهای، که در قسمت زیرین کناره چپ رودخانه قرار دارند فرسایش مییابند و باعث خالی شدن زیر لایههای فوقانی مـیگـردد. لایـههـای فوقانی پس از برداشتن شکافها شروع به سقوط نمودن بشـکل بلوکهـای بـزرگ و کوچـک مـیشـوند کـه منجـر بـه فرسایش کناره رودخانه و عقب نشینی آن میگردد، مهندسی مشاور عمران منابع(.(1388
موقعیت طرح
محدوده مورد مطالعه در فاصله 70 کیلومتری شمال شهر اهواز در شرق جاده آسـفالته اهـواز ـ شوشـتر و در فاصـله 20 کیلومتری جنوب شهر شوشتر واقع گردیده است. محدوده مورد نظر شامل یـک بـازه فرسایشـی بطـول تقریبـی حدود 1550متر است. که تقریباً در فاصله 37 کیلومتری (با مسیر رودخانه) از محـل تقسـیم رودخانـه کـارون بـه شاخه های گرگر و شطیط واقع می باشد. فرسایش بوجود آمده مشکلات زیادی را برای ساکنین منطقه بوجود آورده و بعنوان تهدید جدی برای جاده ارتباطی راهبردی اهـواز - شوشـتر بحسـاب مـیآیـد. شـکل (1) نمـایی از محـدوده فرسایش در منطقه را نشان می دهد و شکل((2 شدت فرسایش در منطقه را نشان می دهد.
عکس : (1) نمای کلی محدوده فرسایش در منطقه عرب اسد
Archvie of SID
عکس : (2) شدت فرسایش ساحل چپ رودخانه کارون در محدوده منطقه عرب اسد
جهت تهیه طرح نهائی پروژه حفاظت ساحل رودخانه کارون در محدوده روستای عرب اسد به بررسی انـواع روشـهای متداول حفاظت سواحل رودخانه و انتخاب مناسب ترین روش جهت حفاظت از بازه فرسایشی مورد نظر می پردازیم.
انواع روشهای حفاظت سواحل رودخانهها
روشهای حفاظت سواحل رودخانه ها به دو دسته کلی تقسیم می گردد:
