بخشی از مقاله

چکیده:

حوضه آبخیز کمستان در شمال شرق خوزستان، بخشی از حوضه آبخیز پهناور کارون می باشد. این حوضه شامل مجموعه پیچیده اي از کوهها و دره ها با پوشش هاي مختلف گیاهی می باشد. براي آنالیز میزان آسیب پذیري زیست محیطی Eco- - - Environmental Vulnerability حوضه در برابر عوامل مختلف از تفسیرهاي سنجش از دور و تحلیل هاي GIS استفاده شده است. برآورد آسیب پذیري شامل تحلیل اثر عوامل موثر در نگهداري و یا تخریب اکوسیستم می باشد که به عنوان آسیب پذیري زیست محیطی مطرح می گردد. براي انجام تحلیل ها از 9 لایه شامل توپوگرافی، شیب، جهت شیب، میانگین دماي سالانه، میانگین بارندگی سالانه، فرسایش، پوشش زمینی - Land Cover - ، تاثیر مراکز جمعیتی - روستاها - و لیتولوژي استفاده شده است.

ابتدا همبستگی بین هر کدام از عوامل با پوشش گیاهی متراکم به عنوان شاهد اکولوژیک به دست آمده است. سپس با توجه به همبستگی محاسبه شده، هر کدام از لایه ها به 5 کلاس با ارزش تحلیلی 1، 3، 5، 7، و 9 کلاسه بندي شده اند.سپس براي تعیین درصد اثرگذاري - Influence - هر کدام از لایهها در تعادل اکوسیستم از مدل AHP استفاده شد. بر مبناي درصد به دست آمده، به هر کدام از لایه ها وزنی به عنوان درصد اثرگذاري در تعادل اکوسیستم تعلق گرفته است. آنگاه لایه ها به صورت وزنی آنالیز و نتایج به صورت 5 کلاس پتانسیل، تغییرات ناچیز، آستانه پایین، آستانه بالا و بحرانی استخراج شده اند.

مقدمه:

حوضه آبخیز کمستان با وسعت 542/85 کیلومتر مربع در شمال شرق خوزستان بین طول جغرافیایی 49°31´20´´ تا 49°52´23´´ و عرض جغرافیایی 32°13´41´´ تا 32°29´30´´ قرار دارد. دامنه ارتفاعی حوضه از 520 تا 3100 متر و میانگین ارتفاع 1327/16 متر می باشد. تغییرات دمایی در این حوضه با افزایش ارتفاع به طور چشمگیري تغییر می کند، به طوریکه میانگین دماي سالانه در مناطق پست 20 درجه سانتیگراد و در مناطق مرتفع 12,5 درجه سانتیگراد می باشد.

متوسط بارندگی سالانه در حوضه به دلیل وسعت زیاد متغیر بوده و از 705 تا 1005 میلیمتر در سال متغیر است. حوضه آبخیز کمستان داراي اشکال مورفولوژیک بسیار متنوع می باشد. بارزترین شکل مورفولوژیک این حوضه، طاقدیس کمستان است که در امتداد شمالی-جنوبی حوضه قرار گرفته است.  در این حوضه آبخیز 8 سازند رخنمون دارند که وسیع ترین سازندهاي زمین شناسی این حوضه سازند ایلام سروك و آسماري-شهبازان می باشد. حوضه آبخیز کمستان از نواحی دراي ویژگی هاي زیست محیطی منحصر به فرد در بالادست سد شهید عباس پور می باشد.

جابجایی فاکتور هاي زیست محیطی در این حوضه به شدت بر روي سد شهید عباس پور که در خروجی حوضه آبخیز قرار دارد، اثر می گذارد - حیدري-. - 1386 اجراي طرح هاي مختلف زیست محیطی در جهت بازسازي و یا انجام مدل هاي مختلف حفاظتی مستلزم برآورد صحیح و به روز از وضعیت ساختاري اکوسیستم می باشد، برآوردهاي زیست محیطی داده هاي پایه اي براي توسعه پایدار فراهم می کند - احد نژاد-. - 1379 مدل هاي مختلف براي برآورد آسیب پذیري زیست محیطی در سال هاي اخیر توسعه یافته اند که می توان براي نمونه به مدل هاي تلفیقی،مدل هم پوشانی وزنی، مدل فازي و مدل شبکه عصبی اشاره نمود.

در سال هاي اخیر فن آوري هاي سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی به عنوان ابزاري قدرتمند در جهت ارتقاي سطوح مختلف تصمیم سازي توسعه یافته اند. از RS و GIS براي ارزیابی هاي مختلف زیست محیطی استفاده می شود ولی باید توجه کرد که حتماً براي ارائه برآوردهاي منطقی داراي سطوح احتمال قابل قبول و براي تکمیل فرایند برآورد باید از مدل هاي مختلف تصمیم گیري از جمله AHP، فازي و هم پوشانی وزنی یا شبکه عصبی و غیره استفاده کرد.

روش کار و بحث:

داده هاي پایه اي که دراین تحقیق از آنها استفاده شده است شامل:

-1 تصویر ماهواره اي ETM+ ماه ژوئن سال 2002؛

-2 فایل رقومی ارتفاعی منطقه مورد مطالعه،

-3 داده هاي آب و هواشناسی شامل میانگین بارندگی و میانگین دماي سالانه،

-4 اطلاعات مربوط به پراکنش جمعیت،

-5نقشه زمین شناسی

-6نقشه برآورد رسوبدهی زیر حوضهها.

مراحل زیر براي آماده سازي لایه هاي مورد نیاز براي تحلیل صورت گرفت:

-1  مدل رقومی ارتفاع - Digital Elevation Model - در فضاي نرم افزارهاي GIS از نقشه هاي رقومی 1:25000 سازمان نقشه برداري کشور، استخراج شده است.

-2 با استفاده از تحلیل آنالیز مکانی از DEM استخراج شده، نقشه شیب و جهت شیب استخراج شد.

-3 نقشه زمین شناسی اسکن، مکان مرجع و سپس رقومی گردید.

-4 داده هاي میانگین بارندگی و میانگین دماي سالانه درون یابی شدند.

-5 مراکز جمعیتی از نقشه ها استخراج و سپس مکان مرجع و رقومی شدند.

 -6 نقشه Land cover از تصویر ماهواره اي با استفاده از داده هاي تمرینی - Training area - و الگوریتمهاي مختلف طبقه بندي نظارت شده - از الگوریتم Maximum Likelihood بعنوان بهترین مدل - و سپس مقایسه با شاخص نرمال شده گیاهی - Normalized Difference Vegetation Index - استخراج شد - علوي پناه-. - 1382 آسیب هاي زیست محیطی که به اکوسیستم وارد می شود بارزترین تاثیري که می گذارد به صورت تخریب پوشش گیاهی می باشد که به صورت طبقه اي پیشرفت می کند، پوشش انبوه به تنک به علفزار و در نهایت به بدون پوشش - وارسته-. - 1376 به عبارت دیگر هر چه عملکرد عامل مخرب طولانی تر باشد و در محدوده گسترده تري عمل کند، دامنه و عمق تخریب زیادتر خواهد بود. 

لذا براي برآورد آسیب پذیري زیست محیطی در حوضه کمستان پوشش انبوه را به عنوان شاهد اکولوژیک انتخاب کرده و روابط هر کدام از فاکتورهاي محیطی و جمعیتی اثرگذار نسبت به آن به صورت زیر استخراج شده است - . - Ainong-2005 براي استخراج روابط بین هر کدام از پارامترها و پوشش انبوه ،بعنوان شاهد اکولوژیک مراحل زیر انجام شده است:

مرحله اول:

-1  نقشه شیب به کلاس هایی که نشان دهنده تغییرات پیوسته پوشش گیاهی باشد با نظر کارشناس و پیمایش میدانی به 5 کلاس تقسیم شد.

-2  نقشه جهت شیب به 8 کلاس تقسیم شده است.

-3  محدوده اثر جمعیتی با توجه به بازدید میدانی به صورت 5 حلقه اثرگذار بر روي پوشش گیاهی تقسیم شده است.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید