بخشی از مقاله
چکیده:
فلسفه احداث سد، تامین و ذخیره آب، کنترل مصرف آب و تولید برق میباشد، مدیریت منابع آب در کشور ایران، به دلیل کاهش متوسط بارش ، افزایش درجه حرارت و افزایش بیرویه احداث سد، نه تنها نتوانسته به این اهداف برسد، بلکه افزایش بیرویه سدها و مدیریت ناصحیح مصرف از عوامل مهم از بین رفتن منابع آب، همچنین عامل کاهش آب سفرههای زیرزمینی و ایجاد ضررهای جبران ناپذیر و هنگفت به محیط زیست شده است. از بین رفتن بسیاری از گونههای گیاهی و جانوری مختلف، خشکیدن بسیاری از تالابهای مهم و تاثیرگذار کشور که نبض محیطزیست مناطق بودند،
تغییرات شرایط آب و هوایی، ایجاد زلزلههای القایی و افزایش نرخ زلزلهها و حذف حلقههای مهم نظام طبیعت، تبخیر حجم بسیار بالای آب پشت سدها و در عین حال کاهش بارندگی در پایین دست رودخانهها، خشکیدن چاهها، کاهش آب سفرههای زیرزمینی مهمترین تاثیرات منفی سدها بودهاند که تاکنون شناسایی شده و بدین طریق فلسفه احداث سد در کشور ایران زیر سئوال است. در این مقاله سعی بر این است، ضمن بررسی میزان آب حاصل از سدها و تعیین سهم بخشهای مختلف کشاورزی، صنایع، تولید برق و آب شُرب از آب پشت سدها، همچنین با بررسی زیانهای متعدد سدها به محیط زیست و شرایط اقلیمی مناطق با ارائه پیشنهادهایی در زمینههای مختلف، راهکارهای متعددی جهت بهینهسازی مصرف آب، جلوگیری از تبخیر آب سدها و جلوگیری از احداث بیرویه سدها ارائه داد.
واژههای کلیدی: معایب سدها، زلزله، محیطزیست، توقف احداث سد، تبخیر آب سدها
مقدمه:
طبق اطلاعات جمعآوری شده توسط سازمان منابع آبی ایران، از حجم 123000 میلیون مترمکعب مخزن سد، مقدار 65000 میلیون مترمکعب آب قابل تنظیم توسط سدها تولید میگردد که حجم بسیار بالایی از آن در بخش کشاورزی مصرف میگردد. با توجه به نوع آب و هوای ایران، طی سالیان اخیر، افزایش احداث سدها عاملی جهت کاهش بارندگی، افزایش درجه حرارت و کاهش آب سفرههای زیرزمینی بوده است. در این مقاله سعی بر این است بیشترین موارد استفاده از آب سدها و همینطور مهمترین آسیبهای وارد شده توسط سدها به محیط زیست ذکر و بررسی گردد.
بر اساس اطلاعات سازمان منابع آبی ایران، میزان حجم ذخیره آب در 169 سد فعال کشور در سال 1395 مطابق جدول ذیل میباشد. طبق این آمار حدود 42 درصد از مخازن سدها خالی است. از حجم ذخیره آب سدها سالیانه، مقدار بسیار بالایی تبخیر شده و حجم زیادی نیز در بسیاری از سدها به وسیله زمینلرزهها، از مسیر درزها و گسلهای موجود در منطقه، کاسته میشود. بنابراین استفاده از روشهای نوین در تعمیر، نگهداری و بهرهبرداری از سدهای موجود، بهبود رویه مدیریت مصرف آب، حفظ ذخیرههای آب در پشت سدها و جلوگیری از تبخیر آب پشت سدها، موثرتر از احداث سد جدید میباشد.
اطلاعات سدهای کشور ایران:
در جدول ذیل قابلیت سدها در میزان ذخیره منابع آبی و مقدار آب قابل تنظیم سالیانه به تفکیک نوع مصارف کشاورزی، صنعت و میزان ظرفیت تولید برق نیروگاهها مشخص شده است. همچنین میزان مساحت اراضی زیر کشت در بخش کشاورزی به نسبت میزان آب قابل تنظیم سالیانه و مقدار وسعت اراضی توسعه و نیز مساحت اراضی بهبود یافته توسط آب سدها به استناد اطلاعات سازمان منابع آبی ایران به اختصار ذکر شده است. طبق این اطلاعات بیش از 70 درصد آب حاصل از سدها، جهت مصارف کشاورزی استفاده میگردد و میزان سهم استفاده از آب سدها در مصارف مربوط به آب شرب، صنعت و مصرفی محیط زیست، کمتر از 30 درصد میباشد. این آمار نشان میدهد با مدیریت صحیح در مصرف آب میتوان نقش موثری در بهبود شرایط بحران آبی کشور داشت. در نقشه شماره 1 موقعیت جغرافیایی حوضه های آبخیز ایران، نشان داده شده و طبق جدول شماره 3 تعداد سدها بر اساس مراحل
