بخشی از مقاله
چکیده
زبان مخفی، به عنوان یک پدیده اجتماعی، به دلایل گوناگون اجتماعی حاصل میشود. این زبان، که در کنار زبان روزمره جامعه به عنوان طفیلی و وابسته، ادامه حیات میدهد، ویژگی هاي جامعه شناسی فراوانی دارد. بررسی ویژگی هاي جامعه-شناختی زبان مخفی، در مطالعات شاخه جامعه شناسی زبان - sociolinguistics - میگنجد.
در این شاخه، علل و عوامل موثر در پیدایش و تکامل و تغییر واژه هاي زبان و نقش آن در امور جامعه بررسی می شود و از آنجا که زبان مخفی، به عنوان یک پدیده منفی یا ناهنجاري اجتماعی مطرح است، بررسی علمی آن می تواند در رسیدن به مشکلات اجتماعی و مسائل جامعه شناسی راه گشا باشد. در این تحقیق ضمن بررسی و تأکید بر نقش زبان در امور اجتماعی و تحولات جوامع و اهمیت زبان در جامعه شناسی و شکل گیري جوامع، بر آنیم تا به برخی از عمده ترین مسائل جامعه شناسی زبان مخفی بپردازیم.
واژگان کلیدي: زبان مخفی، واژه، فرهنگ، جامعه شناسی، گروه هاي اجتماعی
مقدمه
زبان
در حالی که همه می دانیم زبان چیست ، تعریف علمی آن کار آسانی نیست و تعاریف زبان شناسان از آن ، متفاوت است. ساده ترین و جامع ترین تعریف زبان از نظر زبان شناسی چنین است »:زبان الفاظی است که براي ایجاد ارتباط افکار و عواطف و معانی از ذهنی به ذهن دیگر به کار میرود .« - فرشید ورد ، 24،1384 - پس زبان در معناي وسیعش شامل هر گونه نشانه اي است که بتواند افکار و عواطف را به دیگري منتقل کند.
بنابر این می توان آن را به دو نوع تکلمی و غیر تکلمی تقسیم نمود .همچنین می توان چنین برداشت کرد که زبان علاوه بر فردي بودن ، حاصل یک زندگی جمعی نیز هست و مانند امور جمعی همچون مذهب و اقتصاد از نهادها و بنیادها و موسسات اجتماعی است و مانند هر نهاد دیگري، هم محصول غرایز شخصی آدمی است و هم نتیجه حیات جمعی ، و از این رو در قالب یک امر اجتماعی قابل بررسی است.
بر اساس زبان شناسی امروز ، زبان شناسی ،علمی است که زبان ملفوظ انسان را مورد مطالعه قرار می دهد و می توان آن را از شعبه هاي جامعه شناسی دانست . برخی از جنبه هاي زبان شناسی پیشرفت فراوانی داشته و شاخه هاي گسترده اي یافته است. در حالی که به برخی از جنبه هاي آن کمتر پرداخته شده است .
یکی از مهمترین شاخه هاي زبان شناسی ، شاخه علوم اجتماعی و شعبه هاي وابسته آن است همچون : انسان شناسی - - Anthropology و قوم شناسی - - . - Ethnography ر.ك.همان ، 28 به بعد - همانگونه که از تعاریف بر می آید زبان ،لفظی عام است براي یک پدیدة انتزاعی . این پدیده زمانی به فعل در میآید و عینی می شود که به یکی از گونه هاي زبان تبدیل شود.گونه هاي زبان بسته به معیارهایی گویش یا لهجه نامیده میشوند.
- مجله زندگی سلام ، شماره - 141 گونه هاي زبان را از جهات مختلفی می توان طبقه بندي کرد از جمله :از نظر زمان ، مکان ، موقعیت اجتماعی ، رابطه گوینده و شنونده ، کاربرد و هدف و ... - باطنی ، 1383، 10-11 -
زبان مخفی
یکی از گونه هاي زبان که بر اساس موقیعت اجتماعی و همچنین هدف و کاربردش در زبان شکل گرفته است ، زبان مخفی است :این گونه زبان ، که نامش از لفظ آرگو - argo - بر گرفته شده ،اولین بار در قرن چهاردهم به کار رفته است و طبق مدارك به دست آمده ، مربوط به سارقان و راهزنان بوده است که واژه هایی از آن در متون فرانسوي دیده میشود.
این افراد نیاز به زبانی رمز گونه داشته اند که اسرارشان پوشیده بماند.آنها واژگانی را به کار میبرده اند که به معناي مورد نظر آنها در زبان معیار آن روزگار وجود ندارد . - ر.ك.سماعی ، 1382، 6و5 - واژة slang هم در یک فرهنگ انگلیسی مطابق همین کاربرد آورده شده است »: واژگانی بسیار غیر رسمی که غالبا کسانی که وابسته به گروه خاصی هستند به کار میبرند ، فی المثل جوانان ، تبهکاران /قانون شکنان ، یا سربازان و ارتشی ها و غیره ، بعضی فیلم ها که سرشار از واژگان و تعابیر slang اند ، فهمشان براي خارجیان – که اهل آن زبان نیستند – دشوار است slang.به شاخه هایی فی المثل ویژة زندانیان ، ارتشیان ، بچه مدرسه اي یا دانش آموزان ودانشجویان تقسیم میشود - .« خرمشاهی ،405،1380 -
ویژگی هاي زبان مخفی
براي بررسی جامعه شناسانه زبان مخفی ،شناخت برخی ویژگی هاي اصلی آن ضروري است :
یکی از ویژگی هاي زبان مخفی طفیلی بودن و زائیده بودن آن است . به این معنا که در این زبان واژه اي خلق نمیشود بلکه از واژه هاي موجود در زبان اصلی به صورت تغییر معنی یا افزودن معناي جدید استفاده میشود. این زبان را میتوان یک نظام واژگانی دانست که همراه زبان معیار در جامعه وجود دارد و رشد میکند.مخفی بودن واژه ها در زبان مخفی ، به صورت مدرج است .
یعنی برخی از واژه ها در آن کاملا ناشناخته و تیره اند و هیچ نشانه اي براي پی بردن به معنی آنها وجود ندارد و برخی شفاف ترند. دلیل عمدة این تیره گی وشفافیت به شیوة ابداع واژه بستگی دارد . معنی الفاظ تیره را نمی توان از ظاهر و ریشه ساخت واژه به دست آورد. همچنین میزان رواج واژه به شفاف بودن آن کمک میکند . به طوري که اگر واژه اي زیاد به کار رود رفته رفته از تیرگی معناي آن کاسته می شود و حتی به صورت یک واژة معمولی و عمومی در زبان معیار گنجانده میشود.
یکی دیگر از ویژگیهاي این زبان داشتن مترادفهاي فراوان است. از آنجا ک ه این زبان در منطقه هاي مختلف شهر ساخته می شود گاهی ممکن است یک اصطلاح در مناطق دیگر شیوع پیدا نکند وآن منطقه خود براي آن واژه ،مترادفی بسازد.شفاف شدن تقریبی برخی واژه ها ، دلیل دیگري است بر وجود مترادف ها . این باعث می شود واژة جدیدي ساخته شود و واژة قدیمی همچنان به میزان کمتري به کار رود. - سمائی ،1383، 7-8-9 -
بررسی جامعه شناسانه زبانهاي مخفی
تاثیر زبان بر جامعه و جامعه بر زبان، یکی از بحثهاي مهم زبان شناسی است. در علم جامعه شناسی زبان ،این امر به صورت علمی بررسی میگردد. بی شک قابلیت و تاثیر زبان در محیط اجتماعی و شکل گیري جامعه غیر قابل انکار است.آنگاه که اندیشه ها بر محمل زبان می نشینند و به اذهان وارد می شوند و تاثیر میگذارند، میتوانند جامعه اي را دستخوش تحول کنند.
همه دگرگونی ها و انقلابات تاثیرگذار از انقلاب زبانی آغاز شده اند. در اندیشه صوفیه و انتقال آن و حتی انحطاط برخی فرق مربوط به آن ،زبان رمزآلود صوفیه بی تاثیر نبوده است.اگر تصوف و عرفان ، چیزي جز »برخورد هنري با مذهب « نباشد ،پس در همه ادیان عرفان خاص آن دین وجود دارد،ولی آنچه باعث پرورش و بقاي عرفان و تصوف اسلامی می شود، همین زبان خاص آن ا ست.
در تصوف رمز و زبان به گونه هاي مختلف از سادگی به طرف پیچیدگی در حرکت است و تصوف سادة عصر نخستین ،تبدیل به عرفان پیچیدة ابن عربی و جلی و امثال آنها می شود.به همین صورت انحطاط هنرها نیز ملازم با انحطاط در این عناصر است. عرفان بایزید ، بوسعید و مولوي اعتدالی است از اوج تخیل و رمز و زبان ، واز سوي دیگر تصوف منحط دوره هاي بعد از تیموري به ویژه تصوف مشایخ هند ،انحطاطش برخاسته از تخیل و زبان مبتذل و کلیشه اي این تصوف است - ر .ك:شفیعی کدکنی ،1391 ، 27-26 -
باید پذیرفت که همواره سخن نو ، زبان نو میخواهد و سخن هرچن د جدید و بدیع باشد ،آوردن آن در قالب هاي کهن بوي نوآوري ندارد و آنچه در جامعه موثر می افتد ، موجب دگرگونی و انقلاب میشود ، به انحطاط یا رونق جامعه اي منجر میشود، سخن نوست. - شفیعی کدکنی ،1392، 292 - تاثیر لفظ و سخن بر جامعه چندان زیاد است که گاهی به خاطر این تاثیر خود واژه تقدس مییابد.
چندانکه برخی، واژگان را از جهانی بالاتر میدانند. » همه کلمات، الهی و مقدس اند. هیچ چیز مقدس تر از کلمات نیست. آنها از کجا آمده اند؟ از اعماق تاریخ چند هزار یا چند ده هزار ساله آمده اند. دربارة قدرت کلمات مقدس یا کلمات تابو در زبانها و فرهنگ هاي مختلف ،مطالب بسیار گفته و نوشته شده است و همه انها تایید همین نکته است که کلمات قدرت بسیار دارند. - محمدي آسیابادي ، 1387 ،.18 -
رابطه زبان و محیط یا به عبارت وسیع تر زبان و جهان یک رابطه دو سویه است و به طور حتم شناخت یکی ، مدد رسان شناخت دیگري است . ذهن بشر ساخته و پرداخته شدة محیط اطراف اوست . همچنانکه فردي که در فضاي مرطوب و بارانی رشد یافته است درك صحیحی از واژة خشکی و خشکسالی نمیتواند داشت ».زبان چیزي جز ذهن نیست و ذهن چیزي جز زبان نیست ... انسان چیزي نیست جز زبان و همه خلاقیت هاي ادبی جهان فقط و فقط در حوزة زبان است و عوامل اقتصادي عواملی هستند که آن را تغییر میدهند .
آن سخن ویتگنشتاین ، از فلافسه طراز اول قرن بیستم را از یاد نبریم که گفت :محدودة زبان من ، محدودة جهان من است . هر کس هر قدر گسترش زبانی داشته باشد ، به همان اندازه داراي جهان بینی وسیع تري است - .« شفیعی کدکنی ، 1390، 27 - هر انسانی زندانی زبان خویش است و آنچه بینش وي را شکل می دهد ، زبان اوست . پس ما در زندان سراي زبان زندگی میکنیم و جهان ، بیرون از مقوله زبان امري است فاقد معنی. - فیضی ، 1388 ،590 -
زبان هر قومی نسبت به محیط جغرافیایی و اقلیم حیاتی ایشان متفاوت است . قومی که در سواحل دریا و کنارة جنگل هاي سبز و کبود و در میان پرندگان و گل هاي رنگارنگ و ابر هاي گوناگون زیسته باشد با قومی که در صحراي سوزان زیسته باشد و با جانواران بیابانی سر و کار داشته باشد از نظر دایرة لغوي و نیاز به واژه گان با هم متفاوتند.
- شفیعی کدکنی ، 1386 ، - 106 پس زبان بر گرفته از جهان اطراف انسان است و چه بسا گاهی به رکاکت یا پلیدي می کشد و این همان جایی است که برخی زبان شناسان از جمله گرد آورندة فرهنگ زبان مخفی از آن گریزان اند. وي واژهه اي مربوط به این بخش را از فرهنگ خود حذف نموده است . - سمائی ، 1382،3 -
