بخشی از مقاله
چکیده
انسانها همیشه نیازمند ارتباطات، اجتماعی بوده و هستند و در این بین افرادی نیز وجود داشته اند که به دلایلی به هنجارهای اجتماعی تن در نداده و تمایل داشته اند که ارتباطات کلامی شان غیرقابل فهم برای دیگران باشد بدین منظور سعی در ایجاد زبانی خاص برای گروه خود نموده اند تا بتوانند به دور از اغیار به مکالمه با هم بپردازند. این زبان طفیلی و وابسته زبان معیار بوده و در سایه زبان معیار به حیات خود ادامه داده است. زندانیان یکی از گروههایی هستند که تمایل ندارند مکالماتشان برای دیگران فاش شود. زبان اینان هرچند تا میزان قابل ملاحظه ای مطابق زبان معیار است اما برای خود نیز قواعد و فرایندهای واجی، ساخت واژی و روابط معنایی خاصی دارد. این پژوهش از مکالمات زندانیان زندان مرکزی بدست آمده است.
واژگان کلیدی: زبان مخفی، واژگان، فرایندهای واژه سازی .
مقدمه
زبانی که افراد بشر در سرتاسر جهان بکار میبرند، اعم از اینکه آن زبان انگلیسی یا فارسی یا عربی یا هر زبان دیگری باشد، نظامی بسیار پیچیده و شگفتانگیز است. در واقع زبان یکی از پیچیدهترین نظامهایی است که انسان با آن سر و کار دارد. کافی است به این نکته توجه کنیم که تا آنجا که از نوشتههای تاریخی برمیآید، لااقل 25 قرن است که بشر به ساخت این نظام توجه کرده و برای ساختن قواعد آن تلاش نموده است، ولی بهرغم این همه تلاش، امروزه هیچ زبانی نیست که به معنی فنی زبانشناسی، برای آن دستور کاملی تدوین شده باشد و این نیست مگر به خاطر پیچیده بودن نظام زبان. زبان هم مثل بسیاری از پدیدههای دیگر، امری اجتماعی است. کودک با دانش زبانی ذاتی خود در هر اجتماعی که به دنیا بیاید و در آن بزرگ شود، زبان همان اجتماع را فرا میگیرد و به کار میبرد - باطنی، :1367 ص. - 50
تأثیر جنبه اجتماعی زبان آنقدر روشن است که حتی برخی نظریههایی که در مورد منشأ زبان انسان وجود دارد، تکامل زبان انسان را در بافتی اجتماعی ممکن میداند - یول، :1373 ص. - 14 یکی از اصیلترین و قدیمیترین نوع ارتباط انسانها در طول تاریخ و در پهنه جغرافیا، ارتباط کلامی است. در این نوع ارتباط، »نماد« در قالب کلمات و گفتار عمل مینماید. نماد محمل معنایی و اثر قابل تجربهای میباشد که پیام ها و امور ذهنی را از فرستنده پیام به گیرنده آن منتقل میکند، خواه این ارتباط بدون واسطه یا وسیله باشد، مثل ارتباط مستقیم و شخصی یا چهره به چهره و خواه توسط وسیلهای مانند تلفن، تلویزیون، اینترنت و... برقرار گردد - اکرامی، . - 1384
نکته قابل توجه در ارتباط کلامی این است که ارتباط کلامی و گفتاری همیشه با نوعی از نمادهای ارتباط غیرکلامی مانند لبخندزدن، نگاه کردن، اخم کردن، سرتکان دادن، تأیید و تکذیب با سر و دست و... همراه است که باعث تعمیق تأثیر این نوع ارتباط میگردد. هر جامعه ای دارای زبان معیاری است که گونه رسمی زبان آن جامعه بوده و از گونه های دیگر معتبرتر و با منزلت تر است - مشیری، :1373 ص - 127معمولاً،. زبان معیار در جامعه، توسط حوزه »فرهنگ رسمی« مورد حمایت و تبلیغ قرار می گیرد؛ بدین معنا که واژگان آن توسط رسانه های جمعیمکرراً به کار برده شده و در محافل رسمی مورد استفاده قرار می گیرند؛ تا جایی که حتی تغییر در یک واژه نیز توسط بخشنامه امکان پذیر است. به عنوان مثال، فرهنگستان ادب فارسی در سال های اخیر، مسئولیت ابداع مترادف فارسی برای برخی از لغات پر کاربرد غیر فارسی را برعهده داشته است که از طریق رسانه های جمعی وبعضاً اجبار، به مرور، در جامعه مصطلح شدند.
افراد در گروه های اجتماعی تابع هنجارهای گروهی هستند و تا آنجا که هنجارهای مذکور آنها را مجاز کند، زبان جامعه ایی را که گروه آنها به آن تعلق دارد تغییر می دهند - سمائی،:1382 ص. - 5 کاربران این زبان ها برحسب مقولاتی نظیر طبقه اجتماعی، گروه نژادی، بافت اجتماعی، کنش متقابل اجتماعی، جنسیت و ....از واژگانی متفاوت تر از زبان معیار استفاده می کنند. به بیان دیگر، این تغییرات محدود و دارای حدود و ثغوری است. از اینرو، گونههای اجتماعی زبان، تغییری در دانش کلی زبان جامعه به وجود نمیآورند و دانش زبانی گویشوران زبان هر جامعه، با وجود گونههای متفاوت، یکسان باقیمیماند - همان - .
نکته حائز اهمیت آنکه این واژگان متفاوت، در جریان داد و ستد عناصر فرهنگی در جامعه، به مرور و در طی روندی بسیار آرام و تدریجی، وارد حوزه فرهنگ عمومی شده و از چارچوب موقعیتی خود - طبقه اجتماعی،گروه نژادی، جنسیت و ... - خارج می شوند. کاربران جدید این واژگان در اغلب مواقع زمینه پیدایش اولیه آنها را نمی دانند، ولی استفاده مکرر ایشان از این واژگان سبب می شود که رفته رفته زبانی ابداع شود که فهم آن برای عموم مردم دشوار بوده و به عبارتی »زبان مخفی« می باشد. تحول در زبان و بوجود آمدن زبان مخفی از موضوعات جامعه معاصر ما هستند. زبان فارسی از ستونهای هویت فرهنگی ایرانیان است. این زبان تحت تأثیر عواملی مانند صنعتی شدن، توسعه شهرنشینی، گسترش
