بخشی از مقاله
چکیده
ایجاد سرویسهای دولت الکترونیک بهتنهایی، در دستیابی به اهداف دولت مانند قابلیت استفاده مجدد، انعطافپذیری، پاسخ به تغییر و همراستایی با اهداف کسبوکارهای وزارتخانههای دولتی کمک نمیکند. بلکه بدین منظور، به اصول درست مهندسی در تحقق این سرویسها نیاز است. یکی از این اصول، دانهبندی مناسب سرویسهاست که بر روی خصوصیات نامبرده تأثیر میگذارد. در این مقاله، ما ابتدا عناصر مورد نیاز بر روی تحلیل دانهبندی سرویسهای دولت الکترونیک را پیشنهاد داده و سپس از میان این عناصر بر روی جنبههای تحلیل دانهبندی تمرکز میکنیم.
مقدمه
توسعههای اخیر در فناوری اطلاعات به ویژه معماری سرویسگرا، روشهای جدیدی برای ارائه سرویسهای فناوری اطلاعات برای کسبوکارها و دولت الکترونیک فراهم کرده است. یک زیرساخت دولت الکترونیک بر اساس معماری سرویسگرا، پتانسیل بالقوه برای توسعه سرویسهای انعطافپذیر، مقیاسپذیر، چابک و با مزیت تعاملپذیری در سیستمهای ناهمگن را فراهم میکند که میتوانند به آسانی و به سرعت توسعه داده شوند.[1]
یکی از اساسیترین چالشها در معماری سرویسگرا، فاز شناسایی سرویس است که هدف آن تعیین سرویسهای مناسب جهت پیادهسازی است و بر روی اثربخشی معماری سرویسگرا نیز تأثیرگذار است.[2,3] در دهه گذشته، چندین روش شناسایی سرویس ارائه شده است اما هنوز فاز شناسایی سرویس، به دلیل کمبود بررسی کسبوکارها از چند دیدگاه و بررسی ویژگیهای کیفی سرویس، به عنوان یک چالش مطرح است. هدف نهایی یک روش شناسایی سرویس، رسیدگی به چالشهای مطرح در فاز شناسایی سرویس، به منظور شناسایی سرویسهایی است که دارای سطح مناسبی از وظیفهمندی، دانهبندی، قابلیت استفاده مجدد، انعطافپذیری، ترکیب و همخوانی سرویس هستند.[2]
به طور خاص، دانهبندی سرویس یکی از صفات کیفی است که بر روی توانمندی، کارایی، قابلیت استفاده مجدد و اتصال سرویس تأثیر میگذارد.[2,3] توجه به این ویژگیها در تعاملات بین سازمانی و فرآیندهای کسبوکار همکارانه، ضروری است. در واقع، توصیف همگن سرویسها در سطح مناسب دانهبندی، همکاری را تسهیل میکند.[3] اگرچه در روشهای تحقق سرویسهای دولت الکترونیک مانند منبع [4]، دانهبندی سرویس به عنوان یکی از معیارها در شناسایی سرویس در نظر گرفته شده است، ولی در هیچ یک از منابع به جنبههای تأثیرگذار بر روی تحلیل دانهبندی در این حوزه اشاره نشده است. حال آنکه این تحلیل در حوزه دولت الکترونیک به دلیل گستره وسیع ارائه سرویسها و نیاز به تعاملات بین سازمانی، دشوارتر و جنبههای بیشتری باید مدنظر قرار گیرد.
در بخش 2، به مفاهیم بنیادین در زمینه دانهبندی شامل مفهوم دانهبندی و جنبههای تأثیرگذار بر روی دانهبندی میپردازیم. در بخش 3، به صورت مختصر به بحث در مورد تحلیل دانهبندی در سرویسهای دولت الکترونیک و عناصر لازم برای این تحلیل میپردازیم و سپس، به طور خاص بر روی جنبههای تأثیرگذار بر روی تحلیل دانهبندی متمرکز میشویم. در بخش 5، با ارائه مطالعه موردی به بررسی کاربرد جنبههای مطرحشده در بخش قبل میپردازیم. در نهایت در بخش 6 نتایج را ذکر مینماییم.
دانهبندی سرویس -1-2 مفهوم دانهبندی
دانهبندی اصطلاحی است که درجه ماژولاریتی یک سیستم را بازتاب میکند.[5,6] سرویسهای لایههای مختلف با تعریف مشخص درجه دانهبندی پیشنهاد داده میشوند. دانهبندی سرویس، درجه ماژولاریتی سرویسهاست و بهاندازه و وسعتی که وظیفهمندی سرویس ارائه میشود، اشاره دارد که بهعنوان سطح تجرید سرویس هم شناخته میشود.[6,7] دانهبندی سرویس میتواند بهعنوان ترکیب تعداد سرویسها یا مؤلفهها که از طریق یک عملیات در واسط سرویس ارائه میشود و همچنین تعداد وضعیت منابع که تغییر میکند، در نظر گرفته شود.[7]
سرویس باید یک دانهبندی درست برای انجام یک واحد کاری حرفه، در یک تعامل، داشته باشد. یک سرویس درشتدانه تلقی میشود، اگر اندازه پیامهای مبادله شده رشد کند و در برخی موارد ممکن است دادهای را بیش از آنچه نیاز است، حمل کند و یا یک واسط پیچیده ارائه دهد که برای تغییرات مکرر آماده نباشد. از طرف دیگر اگر یک سرویس زیاد ریزدانه باشد، ممکن است کیفیت سرویسها با مشکل مواجه شود.[7]
مشکلات ناشی از دانهبندی نامناسب سرویسها عبارتاند از:
- دشواری در نگهداشت
- افزونگی سرویس - سرویسهای مختلف برای کارهای مشابه -
- دشواری در حاکمیت سرویسها با افزایش تعداد سرویسها
- دشواری قابلیت استفاده مجدد
- کاهش همراستایی کسبوکار و فناوری اطلاعات.[7,8]
دانهبندی سرویس، اندازه وظیفهمندی یک سرویس است. سرویسهای ریزدانه یک واحد وظیفهمندی کوچک فراهم میکنند و یا حجم کمی از داده را مبادله میکنند. منطق کسبوکار پیچیده بهطورمعمول به تعداد زیادی از این سرویسهای ریزدانه نیاز دارد. سرویس درشتدانه، یک واسط مجرد است که منطق کسبوکار بزرگی را محصورسازی میکند. درنتیجه سرویس درشتدانه تعداد درخواستهای سرویس را کاهش میدهد ولی پیادهسازی آن پیچیدهتر خواهد بود.[9]
-2-2 جنبههای دانهبندی سرویس
تقسیمبندی فرآیندهای کسبوکار و فناوری اطلاعات به سرویسها یک وظیفه دشوار است، زیرا به عوامل مختلفی بستگی دارد. انتخاب اینکه چه سطحی از دانهبندی موردنیاز است به جنبههایی از قبیل میزان اهمیت سازمان به مسائلی مانند انعطافپذیری و قابلیت استفاده مجدد در سرویسها بستگی دارد. با مرور ادبیات موضوع در منابع مختلف درمییابیم که در مورد معماری سرویسگرا و چگونگی تعریف و طراحی سرویسها بسیار بحث شده است[5]؛ اما اگرچه باید بهترین سطح دانهبندی برای سرویسها انتخاب شود اما روش و یا راهنمایی مناسبی در این مورد که این سطح مناسب چگونه باید انتخاب شود، وجود ندارد. از سوی دیگر جنبههایی هستند که بر روی دانهبندی تأثیر میگذارند و باید در هنگام تعیین دانهبندی مناسب، این جنبهها مدنظر قرار گیرند.
درواقع این جنبهها میتوانند بهعنوان راهنماییهایی در تعیین سطح قابلقبول دانهبندی کمک کنند. در جدول 1، جنبههای تأثیرگذار بر روی هر یک از انواع سرویسها نشان داده شده است. در ارزیابی دانهبندی بهطورمعمول، یک تعادل بر اساس سطح تجرید، احتمال تغییر، پیچیدگی سرویس و سطح مطلوب انسجام و اتصال ایجاد میشود. این مصالحه لازم است با در نظر گرفتن نیازهای غیروظیفهمندی انجام شود.[10]
کارهای مرتبط
در اکثر منابع مرتبط با سرویسهای دولت الکترونیک، اشارهشده است که سرویسهای دولت الکترونیک باید در سطح مناسبی از دانهبندی تعریف شوند. بهطور مثال در منبع [11]، به تعیین دانهبندی واسط سرویس در فاز طراحی و همچنین تعریف سرویسها در سطح مناسبی از دانهبندی از طریق ایجاد تعادل مناسب، اشارهشده است. بااینوجود، در هیچیک از منابع بهصورت دقیق در مورد جنبههای تأثیرگذار بر روی تعیین دانهبندی مناسب سرویسهای دولت الکترونیک صحبت نشده است. با توجه به اینکه معماری سرویس گرا راهحلی برای تحقق سرویسهای دولت الکترونیک است، ازاینرو در جدول 2 به بررسی منابعی میپردازیم که به جنبههای دانهبندی در معماری سرویسگرا پرداخته است.
سرویس کسبوکار از منظر ITIL، سرویسی است که ارزش مستقیمی را به مشتریان خود ارائه میکند که خود از مجموعهای از سرویسهای پشتیبان تشکیلشده است که فقط در درون سازمان قابلرؤیت است .[15] دانهبندی سرویس کسبوکار، مرتبط با حوزه وظیفهمندی سرویس است. بهطور مثال، درصورتیکه سرویس باید بین وزارتخانهها مورداستفاده مجدد قرار گیرد، دانهبندی آن باید به صورتی تعیین شود که حوزه وظیفهمندی آن مانع قابلیت استفاده مجدد نشود. بهطور مثال شامل وظیفهمندیهایی که توسط سایر وزارتخانهها موردنیاز نیست، نباشد.[14]
