بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بهره مندی از مزایای فناوری اطلاعات در بخش عمومی گسترش چشمگیری یافته است. به طوری که با ظهور فناوری های جدید رویکرد جدیدی در دولت به نام دولت هوشمند شکل گرفته است تا شیوه ارائه خدمات به شهروندان را متحول سازد. در واقع دولت هوشمند نسل سوم، دولت الکترونیک است. اگرچه بیشتر کشورها در حال گذار از نسل اول دولت الکترونیکی به سمت نسل دوم یعنی انتقال الکترونیکی هستند، اما تعداد معدودی از کشورها در حال گذار به نسل سوم یعنی دولت هوشمند هستند.
هدف اصلی دولت هوشمند ارتقای کیفیت زندگی شهروندان از طریق ارائه خدمات با کیفیت، تشخیص نیازهای آن ها پیش از اعلام نیاز و برآوردن آن و همکاری و مشارکت فعال با شهروندان در زمینه های مختلف اداره امور عمومی است. کشور ایران به عنوان کشور در حال توسعه ای که پتانسیل های بسیاری دارد، اقدامات چشمگیری را در راستای تحقق دولت الکترونیک انجام داده است و انتظار می رود که توجه خود را به سمت استقرار دولت هوشمند معطوف نماید. در این مقاله ضمن بررسی مفهوم دولت هوشمند و نقش شهروندان در استقرار آن، استقرار دولت هوشمند در ایران مورد توجه قرار گرفته است.
مقدمه
امروزه فناوری های اطلاعاتی جدید در بخش دولتی در طیف وسیعی از کاربردها مانند کانال های ارتباطی جدید و مشارکت شهروندان در امور سیاسی استفاده می شوند، این امر هوشمند سازی دولت را امری اجتناب ناپذیر ساخته است - . - Schedler et al,2017 فناوری های جدید، کار و جنبه های مختلف زندگی انسان را تحت تاثیر قرار می دهد، همچنین انتظارات شهروندان از دولت که چگونه باید بهداشت و سلامت، تغییرات محیطی، اشتغال و ... را مدیریت کند را نیز متحول می سازد.
تاریخچه استفاده از فناوری اطلاعات در دولت به اوایل دهه 1960 باز می گردد. در دهه 1990 نیز اینترنت روش تامین خدمات و انجام امور توسط دولت را متحول نمود و مفاهیم جدیدی از قبیل دولت الکترونیکی و سپس دولت هوشمند شکل گرفتند - شاهپری و کلانتری،. - 1394 طبق مطالعات انجام شده موانعی از قبیل عدم حفظ حریم شخصی و امنیت، کمبود مهارت و فقدان اعتماد و شفافیت موانع اصلی اجرای موفقیت¬آمیز دولت الکترونیک هستند 2017 - ،. - Schedler et al به زغم مشکلاتی که دولت ها برای استفاده از اینترنت در ارائه خدمات دارند، دولت الکترونیک به یک پدیده در حال گسترش تبدیل شده است، به نحوی که نه تنها فرآیندهای نظام ساختاری و اداری را دچار تغییرات اساسی کرده بلکه کشورداری و نحوه حکمرانی را نیز متحول ساخته است.
دولت هوشمند
دولت هوشمند نسل سوم دولت الکترونیکی می باشد کهکاملاً مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است و با عنوان مدل نوظهور دولت الکترونیک مطرح است. این نسل از دولت الکترونیک، دولتی است که در آن نوآوری در فرآیند خط و مشی گذاری رخ می دهد و دولت به دنبال این است که چه کاری را برای افزایش کارایی و اثربخشی انجام دهد - شاهپری و کلانتری، . - 1394 در تعریفی که موسسه گارتنر1 از دولت هوشمند ارائه کرده است آن را دولتی معرفی می کند که فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی را جهت برنامه ریزی و مدیریت عملیات میان حوزه های مختلف، حوزه های فرآیندی و قلمرو قدرت برای ایجاد ارزش عمومی پایدار یکپارچه میکند.
موسسه آی دی سی نیز دولت هوشمند را دولتی تعریف نموده است که به پیاده سازی مجموعه ای از فرآیندهای کسب وکار با استفاده از قابلیت های فناوری اطلاعات و ارتباطات می پردازد تا امکان جریان سریع اطلاعات در میان سازمان های مختلف دولتی مقدور شود و برنامه هایی که جهت ارائه خدمات با کیفیت بالا به شهروندان تدوین شده اند، عملی شود. برای تبدیل شدن به دولت هوشمند، دولت ها باید از نیازهای شهروندان خود، آگاه باشند و بدانند که ترجیحات ارتباطی شهروندانشان چیست تا بتوانند بهتر با آنها ارتباط برقرار کنند.
به عقیده اوولی و همکارانش، دولت هوشمند عبارتست از پیاده سازی مجموعه ای از فرآیندهای کسب و کار و استفاده از قابلیت های فناوری اطلاعات که امکان جریان اطلاعات را در میان سازمان های دولتی مختلف می دهد. . - Awoleye et al,2014 - . همچنین، دولت هوشمند از طریق یکپارچگی و همگرایی فناوری اطلاعات، دریافت خدمات دولتی، مشارکت و ارتباط را در همه وقت، همه جا و با هر نوع سازمانی دولتی برای شهروندان مقدور می سازد.
ویژگی های دولت هوشمند
دولت هوشمند رویکرد جدیدی در استفاده از فناوری های نو در بخش عمومی دارد. دولت الکترونیک به عنوان یک کودک دهه نود، عمدتا بر تکنولوژی اینترنت متکی است که این با سیستم های فناوری اطلاعات و ارتباطات در دولت هماهنگ شده است - 2017،. - Schedler & et al برخلاف دولت الکترونیک که تمرکز آن بر وب سایت های دولتی و ارائه خدمات از طریق این وب سایت ها است، دولت هوشمند بر فناوری های دولت هوشمند تمرکز دارد که در آن ها داده ها جمع آوری شده، تجزیه وتحلیل می شود و جهت پیش بینی آینده مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه فناوری، پیش نیاز دولت هوشمند است اما استفاده هوشمندانه از آن ضرورت دارد. از این رو، اصطلاح "دولت هوشمند" برای توصیف دولتی که راه حل های هوشمندانه ای را برای حل مشکلات پیچیده به کار می برد، استفاده می شود.
لغت هوشمند در اینجا در معنای هوشمندانه، ماهر و زبردست استفاده می شود که منظور از آن جمع آوری تجزیه وتحلیل و بهره مندی از داده های تحلیل شده توسط دولت است. اگرچه، برخی آن را استفاده گسترده از فناوری توسط دولت توصیف می کنند و عده ای نیز اعتقاد دارند که دولت هوشمند به معنای ارائه خدمات بهتر است 2017 - ، Schedler & به دلیل اهمیت بحث دولت هوشمند و لزوم برنامه ریزی جهت تحقق آن، کشورهای مختلف برنامه های متعددی را برای تحقق آن طراحی و پیاده سازی نموده اند. به عنوان مثال کره جنوبی به عنوان موفق ترین کشور در عرصه دولت الکترونیک و کسب رتبه برتر در شاخص دولت الکترونیک سازمان ملل، در حال گذار از نسل دوم الکترونیک به نسل سوم یا همان دولت هوشمند است.
