بخشی از مقاله
چکیده
دانش بومی عبارت است از مجموع تجربه و دانشی که یک جامعه در برخورد با مشکلات آشنا و ناآشنا بدست آورده و آن را اساسی برای تصمیمگیریهای خود قرار داده است. دانش بومی ریشه در تجربه قرنهای گذشته دارد و تا وقتی که جامعه پا برجاست، به عنوان پایه فرهنگی و فنی آن به تکامل خود ادامه میدهد. در نتیجه افراد مسن و سالخورده روستا یعنی کشاورزان، دامداران و چوپانان با تجربه و در کل چه مرد و چه زن، تجربه و دانشی از محیط اطراف خود و زندگی در روستا دارند که با از بین رفتن آنها اطلاعات عظیمی از دانش بومی آن محل از دست میرود. هدف از این تحقیق نیز همین است که با ثبت اطلاعات بومی این روستا که از طریق پرسشهایی که از مردم بومی این روستا و طبق شناختی که از این روستا داشتهایم به مواردی از دانش محلی این روستاییان اشاره کنیم تا از بین رفتن آن جلوگیری شود و همچنین به اهمیت و کاربرد آن بیشتر توجه شود.
دانش بومی در ابعاد و زمینههای گوناگونی چون کشاورزی، دامداری، صنایع دستی، منابع طبیعی و استفاده از گیاهان دارویی و غیره در مناطق روستایی وجود دارد. نتیجه بدست آمده بیانگر این واقعیت است که با وجود اینکه ظاهر زندگی شهری و تجملات آن در این روستا نمود بیشتری پیدا کرده ولی در کل فن آوریهای ارائه شده به جوامع روستایی بخصوص در بخش کشاورزی از نرخ پذیرش قابل قبولی برخوردار نیست چون این دانش محلی که بر اساس تجربه چندینساله به صورت رایگان به آن دست یافتهاند، منطبق با شرایط محیطی و فرهنگی و متناسب با رفع نیازهایشان است. بعلاوه اینکه متأسفانه مردم محلی و دانش بومی روستایی در حل مشکلات روستا بخصوص در زمینه اقتصادی و محیطی جایگاهی ندارند. میتوان با استفاده از این دانش بومی گامهای استوارتری در بهبود وضعیت اقتصادی روستایی برداشت.
واژگان کلیدی: دانش بومی، کشاورزی، توسعه روستایی، مردم محلی، اقتصاد روستا، روستای موچنان
مقدمه
انقلاب صنعتی، زیست در شهرها رواج مناسبات سرمایه داری و تحول در نظام مالکیت و سرمایه داری در به حاشیه رفتن دانش بومی روستاییان بی تاثیر نبوده است.دانش روستاییان طیف گستردهای از اطلاعات را شامل میشود ولی در این بین دانش کشاورزی نقش و جایگاه با اهمیتتری را برای مردم محلی دارد. و افراد مسن نسبت به جوانان روستایی برخورداری بیشتری از این دانش دارند، و متاسفانه با از دست دادن هر یک از این افراد بومی طیف گستردهای از دانش بومی از بین میرود و ترک جوانان روستا، و تحول زندگی روستایی و دیدگاه مدرنیستی پیدا کردن افراد باعث میشود این امر بیشتر منجر شود.
و به گفتهی چمبرز: دانش و نگرش روستاییان را باید جدی گرفت تا به بهبود شرایط برای این بخش از جامعه انسانی همانطور که آنها میخواهند و نیاز دارند دست یابیم وکشاورزان فقیر و غنی اولویتهایی دارن که با اولویتهای و ارزشهای متخصصان برنامه ریزی توسعه کاملامتفاوت است که کشاورزان نیاز دارند : نیازها و خواسته های آنها را مقدم بشمارند، موفقیت و منابع و مشکلات آنها را بشناسند و با ترکیب این دانسته ها پژوهش و طرحها ی توسعه را تبیین نمایند - چمبرز - 1376:108 همانطور که از گفتهی چمبرز نیز میفهمیم بومی سازی و توجه به آن باعث توسعه و توانمند سازی قشر ضعیف جوامع روستایی می شود و حتی می توان متناسب با این دانش روستایی به کارآفرینی در برخی از زمینه ها پرداخت و از فقر و به انزوا رفتن این اجتماعت کوچک انسانی جلوگیری کرد.
بیان مسئله
متاسفانه امروزه در خیلی از جاها عدم توسعه روستاها را فرهنگ و تعصب افراد جامعهی روستایی و طرز تفکر آنها میدانند و به روشهای مختلفی سعی میشود که افراد بومی علوم رسمی و آزمایشگاهی را بپذیرند و آن را در کلیه زمینههای زندگیشان بکار ببرند بدون اینکه به تجربه و دانش محلی آنها توجه شود، باید توجه داشت که حتی قطعات خرد و پراکندهی روستایی نشانگر آگاهی آنها از محیط و اقلیمشان است روستاییان از سالیان سال خود را با محیط وفق دادهاند و به تجربههای ارزندهای دست یافتهاند پس باید در کنار دانش رسمی به مردم محلی نیز توجه شود و مشارکت، تجربه و آگاهیهای آنها در طرحها، برنامه ها و تصمیمهای گرفته شده از بالا دخالت داده شود، زیرا دانش بومی هر قومی، دانشها ارزشها و آگاهیهای آن قوم را نشان میدهد، در این نوشته هدف این است که به ذکر مواردی از دانش بومی این روستا اشاره شود، تا با ثبت این اطلاعات محلی از از بین رفتن این تجربه دیرینه روستاییان جلوگیری شود. سولات کلی مطرحی که به دنبال آنیم این است:
که دانش بومی چیست؟
دانش بومی روستایی در چه زمینههایی است؟ آیا میتوان دانش بومی روستایی را حفظ کرد؟
روش تحقیق
روش گرد آوری اطلاعات روش میدانی، از نوع مشاهده و مصاحبه با خبرگان محلی و با تجربه در زمینه های مورد بحث یعنی زراعت، باغداری و دامداری است.در رابطه با توسعه روستایی دیدگاهها و نظرهای مختلفی وجود دارد که هر کدام از زاویهی خاصی به مسائل روستایی توجه کردهاند و در این بین دو گروه نظریه و رویکرد در رابطه با - دانش بومی - توسعه روستایی داریم: -1 که تعدادی از آنها نظریههای مخالف با توسعه روستایی - دانش بومی - اند مثل نظریه های نوسازی که مخالف سنت هستند و راه رسیدن به توسعه را کنار گذاشتن سنتها میدانند، نظریهی خرده فرهنگی راجرز که مردم محلی را افرادی تقدیرگرا و فاقد نوآوری میداند و نظریههای تکامل گرایانی مثل رستو ، که راه رسیدن به توسعه را ملاک قرار دادن الگوهای غربی میداند و این عقیده را دارد که برای اینکه روستاهای جوامع در حال توسعه مراحل خطی - پنج مرحله - را طی کنند باید ساختهارهای اجتماعی و اقتصادی خود را تغییر دهند و باید کاملا با الگوی غربی حرکت کنند تا به توسعه دست یابند، همچنین نظریه روانشناختی و رفتاری هوزیلتز که عوامل فرهنگی و روانشناختی را در عدم دستیابی جهان سوم به توسعه موثر میداند و اشاره میکند که این مردم خرافاتی، محافظه کار و منفعل هستند - پاپلی یزدی، ابراهیمی،:1381 ص - 96
که اکثر این نوع نظریه ها در پارادایم قدیم توسعه قرار دارند که مربوط به دهه قبل از 1970 هستند. و همچنین اقتصاد دانان نیز در کشورهای در حال توسعه عواملی چون شیوهی تفکر اجتماعی، سیستم ارزشگذاری، عرف و عادات و سنت گرایی را بمثابه مانعی غیر اقتصادی در مقابل رشد میدانند - قره باغیان،1381،ص-2 . - 89 نظریههای موافق با این موضوع معمولاً نظریاتی اند که توسعه را در تامین نیازهای اساسی و ارتقایشان و کرامت آدمی در جامعه جستجومیِِِ کنند مانند نظریهی توسعه روستایی درونزا و توسعه مشارکتی گاندی،که نظریه وی بر پایهی اصول و تعلیمات اخلاقی استوار بود. نظریه گاندی بر دو اصل استوار بود -1خود اتکایی روستایی -2مشارکت و خودیاری روستایی. در واقع خود اتکایی فرآیند مشارکت است و منظور از خود، گروه روستایی است، خود اتکایی را نباید با خود کفایی یکی دانست، زیرا امروزه با توجه به وسعت نیازها و گستردگی مبادلات خود کفا بودن نمی تواند واقعیت داشته باشد - پاپلی یزدی، ابراهیمی، 1381، ص . - 134
به بیان دیگر، توسعهی روستایی باید همراه با مردم و با مشارکت و همفکری خود آنان صورت گیرد؛ یا به کلام کارشناسان توسعه، سیاستگذاری توسعه روستایی ناگزیر باید از تاکید بر منابع فیزیکی - پروژه مداری - به تاکید بر منابع انسانی - مردم مداری - تغییرمسیردهد. - عمادی و عباسی،:1383 ص. - 41 مشارکت فعال افراد روستایی در توسعه روستا به شکل پایدار آن، جز باور کردن نقش دانش، بینش و مهارتهای افراد روستایی امکان پذیر نخواهد بود. از طرف دیگر، برای باور داشتن دانش بومی لازم است تا درباره بومیان و دانش آنها شناخت کامل بدست آوریم - زمانیپور و همکاران :1390 ص - 3 آلتیری، . - - 23-22 :1378 "ادمرهو" و "چوکر" - - 1994 مشاهده کردند که اعمال سیاستهای حفاظتی در رابطه با تخریب زمین نیازمند تشخیص و استفاده از نظامهای سنتی بهره برداری با توجه به
