بخشی از مقاله
چکیده
اسکان یکی از اصلی ترین نیازهای انسان است و کیفیت آن بر کیفیت زندگی تأثیر مستقیم دارد[1] اقتصاد می تواند یکی از تاثیرگذارترین علل برساخت خانه درشهرها و روستاها باشد و در هردوره ای از زمان بر معماری خانه های مردم تاثیراتی بر جای نهاده باشد . و هر خانواده با توجه وضعیت مالی و نوع کسب و کار، خانه ای برای سکونت ساخته است. شهرستان الیگودرز با قدمت 700 ساله در تاریخ و قرار گیری درمسیر جنوب به شرق کشور از قدمت بالایی برخوردار می باشد.
در این پژوهش با مطالعات میدانی بافت سنتی شهرستان بین سال های 1290 الی 1300 هجری شمسی در دوران قاجاریه و بررسی خانه ها از نظر نوع مصالح،مساحت،تعداد طبقات، نوع کسب وکارخانواده،میزان درآمد آنها، این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است که اقتصاد چه تاثیری بر ساخت خانه های بافت سنتی این شهرستان نهاده است و این تاثیر تا چه میزان در خانه ها مشهود می باشد.و با بررسی تعدادی از این خانه ها بصورت کالبدی و کارکردی و مقایسه نتایج حاصله از این مقایسه به این موضوع دست یافتیم که اقتصاد بر مسکن بافت سنتی این شهرستان تاثیر قابل توجهی نهاده است.
مقدمه
خانه مبدأ و مقصد زندگی روزمره انسان است. انسانها برای کارو فعالیت اجتماعی از آن خارج می شوند وپس از کار و کسب تجربه به خانه باز میگردند - - خانه گوشه ای است که ما پس از تجربه ابعاد مختلف جهان پیرامون به آن باز می گردیم.خانه برای انسان از چنان اهمیتی برخوردار است که می توان آن را مرکز دنیای فرد نامید[9] نخستین و مهمترین وظیفه ی اسکان فراهم نمودن خانه برای خانواده ها و سایر اهالی خانه است[2] شگفتا که تنها تعداد اندکی از محققان مسکن با صراحت به روابط میان مسکن از یک سو و خانواده و از سوی دیگر توجه نموده اند[3]اَلیگودَرز. مرکز شهرستان الیگودرز در شرق استان لرستان قرار دارد ودر ناحیه کوهستانی و با آب و هوایی سرد و دیرینگی آن به بیش از 700 سال پیش میرسد.
مردم این شهر به لری بختیاری صحبت کرده و این شهر سکونتگاه مردم بختیاری به شمار میآید. الیگودرز در گذشته از چهار محله ورزندان، مجیان، ده تیرانی و ده محمدرضا تشکیل شده بوددیگر محلههای قدیمی الیگودرز میتوان به کاظمآباد، احمدآباد، شیرخورشید، پونهزار و سرجو اشاره کرد که علت نامگذاری هر کدام از آنها دلایل خاصی دارد به طور مثال پونه زار محلی بوده که در آن گیاه پونه بسیار وجود داشته است.ولی امروز از این محله ها، فقط نامی باقی مانده است واز خانه های قدیمی در سطح دیگر شهر خبری نیست وبیشتر جهت آدرس دهی استفاده می شود هرچند که توسعه اخیر شهر این مرز بندی را نامحسوس کرده است. ریشه نامگذاری آنرا دو واژه آل به معنی عقاب و گودرز یکی از شخصیت های شاهنامه می باشد.
بررسی کالبدی خانه ها در بافت سنتی
ابعاد کالبدی مسکن از دو زاویه قابل بررسی است یکم کالبد مسکن به عنوان یک واحد مسکونی و دوم رابطه کالبد مسکن با محیط مسکونی خود به نوعی شاخص اجتماعی بوده و نقش و جایگاه مسکن در توسعه شهری را مطرح می کند.[4] در این مقاله تعدادی از خانه های موجود در بافت قدیمی شهرستان مورد بررسی قرارگرفته اند. -1 اولین خانه در محله ده تیرانی که از بافت های قدیمی و اولیه شکل گیری شهرستان می باشد قرار دارد و در زمینی به مساحت 180متر مربع که از یک طبقه بامتراژ140 متر مربع با مصالح سنتی و بوم آورد و طراحی سنتی ساخته شده است این خانه متعلق به خانواده عباسی که این خانه از پدران آنها به آنها رسیده است و تاریخ ساخت آن به سال های 1290 می رسد به همان شکل اولیه باقی مانده است فقط کمی به آن اضافه شده است.
این خانواده در آن زمان کشاورز بوده اند در دیوارها از کاهگل استفاده شده و تیرهای چوبی سقف از نوع صنوبر می باشند در فضای داخلی فضاهای عمومی و خصوصی از هم جدا می باشد .در طبقه همکف طویله و انبار جهت نگهداری دام و علوفه می باشد و باتوجه به اقلیم سرد این شهرستان قرار دادن این طویله جهت گرم کردن زیرخانه می باشد. اَلیگودَرز مرکز شهرستان الیگودرز در شرق استان لرستان قرار دارد ودر ناحیه کوهستانی و با آب و هوایی سرد و دیرینگی آن به بیش از 700 سال پیش میرسد.
مردم این شهر به لری بختیاری صحبت کرده و این شهر سکونتگاه مردم بختیاری به شمار میآید. الیگودرز در گذشته از چهار محله ورزندان، مجیان، ده تیرانی و ده محمدرضا تشکیل شده بوددیگر محلههای قدیمی الیگودرز میتوان به کاظم آباد، احمدآباد، شیرخورشید، پونه زار و سرجو اشاره کرد .و محله چمران از محله های جدید در این شهرستان می باشد.این بررسی بین دو محله،یکی از بافت سنتی و دیگری از بافت جدید می باشد. تخته جهت پوشش استفاده شده است و چوب های سقف چوب بید می باشد که مقداری کج و قطر نسبتا کمی دارندراه پله ورودی طبقه اول بسیار ساده و به سختی میتوان از آن عبور کرد از یک تیر و تعدادی تخته ساده تشکیل شده است.
-2 خانه ی دوم در همان محله ده تیرانی با فاصله یک کوچه از بنای اول قرار دارد وبا متراژ109 متر مربع در بافت قدیمی و مربوط به سال های 1298 مربوط به آقای علی محمودی می باشد ایشان صاحب دوم خانه از پدر به ایشان رسیده آنها منبع دآرمدی نداشته و در زمین های مردم کار وخوشه چین بوده اند پدر ایشان از وضعیت مالی خوبی برخوردار نبوده فقط تعدادی گوسفند دارا بودند که در زیرهمین ساختمان نگهداری می کردند این بنا یک طبقه که همکف آن طویله و طبقه اول آن منزل ایشان بوده در مورد مصالح به کار رفته در بنا در دیوارها از گل موره که نوعی گل مخصوص افراد طبقات پایین جهت ساختمان سازی بوده که ترکیب آن فقط خاک و آب و کمی کاه می باشد.
-3 این بنا متعلق به آقای - سلطانی - که از پدربزرگش به پدرش و از پدر ایشان به او رسیده وبه سال های 1295 هجری شمسی مربوط می باشد که در محله قدیمی ده محمدرضا قرار دارد و متراژ اولی بنا 80مترمربع بوده و بعدها به آن اضافه شده و به 100 مترمربع رسیده.و دستخوش تغییراتی بوده ولی قسمتی از بنای قدیمی آن باقی مانده است. پدربزرگ ایشان کارگر خزینه - حمام - بوده است و وضع اقتصادی مناسبی نداشته اند و این خانه در اصل همان قسمت اولی و یک اتاق دوتیکه بوده با متراژ کم و در سالهای بعدی به آن اضافه شده.مصالح به کار رفته و متراژ کم بنا نشان دهنده وضعیت آنها بوده است.در دیوارها از گل ساده استفاده شده و سقف از چوب بید که کج و قطر آن کم می باشد در خصوص پوشش بام فقط از چوب بید و شاخه های درختان استفاده شده است و تخته به کار نرفته و روی آنها گل ساده ریخته شده است،فضای اخلی ساده و کم وسعت می باشد و همه فضاها کنارهم می باشد.
-4 این خانه در محله ده محمدرضا یکی از اولین محله های شکل گیری شهرستان می باشد و متعلق به آقای حاج کاظم گودرزی می باشد طبق گفته فرزند ایشان پدران آنها زمین دار و گوسفند دار بوده اند. این خانه 400 مترمربع زمین بوده که 200 مترمربع آن زیربنا که درطبقه همکف و زیرزمین طویله و یخدان بوده و طبقه اول آن مسکونی پله گرد در آن به کار رفته و جلوی تراس آن آجرکاری زیبایی نقش بسته و بقیه زمین باغ و به سال های 1291 مربوط می باشد. در دیوارها از آجرخشتی و کاهگل استفاده شده است.سقف خانه با تیرچوبی از نوع صنوبر که صاف و مستحکم و قطرآنها زیاد بوده با تیرهای چوبی پوشیده شده است راه پله از چوب و آجر خشتی با معماری زیبایی ساخته شده است. قسمت جنوبی خانه باغ می باشد و در زیر خانه در همکف طویله و انباری بزرگی جهت نگهداری دام تعبیه شده است.
-5 خانه مورد نظر در محله ده محمدرضا قرار دارد و حدودا مربوط به سال 1291 می باشد پدر صاحب خانه که ایشان وضع اقتصادی خوبی داشته اند و دارای دام و زمین کشاورزی بوده اند این خانه در یک طبقه و تعداد زیادی اتاق تشکیل شده که دور یک حیاط مرکزی قرار دارند در دیوارها از آجرخشتی وکاهگل جهت اندود استفاده شده و تیرهای سقف از جنس صنوبرصاف می باشند بر روی تیرها تخته جهت زیبایی سقف و پوشاندن روی آنها جهت ریختن اردوال استفاده میشده ،نکته قابل توجه این است که در خانه هایی که وضع اقتصادی مناسبی داشته اند برروی سقف، اردوال که کارایی آن مانند ماسه سیمان بوده است استفاده می شده است.
