بخشی از مقاله
چکیده
دانشیارگروه روان شناسی . دانشگاه آزاد اسلامی اهواز،واحد اهواز،ایران . nmafrah@yahoo.com هدف این پژوهش بررسی رابطه تفکر انتقادی ، خودکارآمدی و انعطاف پذیری کنشی با باورهای فراشناختی در دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز در 1393 - 94 بود . حجم نمونه مورد مطالعه 200 نفر بودند - 100 دانشجوی زن و 100 دانشجوی مرد - که بصورت تصادفی طبقه ای انتخاب شدند.
جهت جمع آوری نمونه از چهار پرسشنامه ، آزمون باورهای فراشناختی - ولز و کاترایت- هاتون ،1997 - ، پرسشنامه تفکر انتقادی کالیفرنیا - فرم ب، - 1997 ، آزمون خودکارآمدی - اولندیک و همکاران ، - 1982 و پرسشنامه انعطاف پذیری کنشی - کانر ودیویدسون ، - 2003 استفاده گردید. این تحقیق از نوع همبستگی بود . برای تحلیل داده ها ازآزمون های آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیری استفاده شد. نتایج نشان داد که هر سه متغیر تفکر انتقادی ، خودکارآمدی و انعطاف پذیری کنشی با متغیر باورهای فراشناختی رابطه منفی معنی داری دارند. همچنین تحلیل رگرسیون نشان داد که انعطاف پذیری کنشی تنها متغیر پیش بینی کننده باورهای فراشناختی می باشد.
مقدمه
دانشجویان هر جامعه به عنوان قشر آینده ساز هر کشور، گروهی هستند که بخش عمده برنامه ریزی و بودجه هر کشور را به خود اختصاص می دهند. آنان از هوشمندترین و مستعدترین اقشار جامعه می باشند، لذا توجه به ابعاد روان شناختی آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است - حیدری و کوشان، . - 1381 درسالهای اخیر فراشناخت3 به عنوان یکی از پیش بینی کننده های آشکار در مورد تکلیف پیچیده به شمار می آید. - وینمن 4 ،2010 ؛ به نقل از فخری،. - 1392 اصطلاح فراشناخت برای اولین بار در ادبیات پردازش اطلاعات توسط فلاول - 1976 - 5 مطرح گردیدکه به اعتقاد وی، فراشناخت شامل توانایی فرد در آگاهی از فرایندهای شناختی خود و یا پیامدهای ناشی از این فرایندها و پردازش ها می باشد.
به نظروی فراشناخت شامل بازبینی فعال و تنظیم های متعاقب و هماهنگی در فعالیت های پردازش اطلاعات است. فلاول و میلر - 1998 - فراشناخت را به عنوان آگاهی از این که فرد چگونه یاد می گیرد، آگاهی از چگونگی استفاده از اطلاعات موجود برای رسیدن به یک هدف، توانایی قضاوت درباره فرایندهای شناختی در یک تکلیف خاص، آگاهی از این که چه راهبردهای را برای چه اهدافی مورد استفاده قراردهد، ارزیابی پیشرفت خود در حین عملکرد و بعد از اتمام عملکرد، تعریف کرده اند.
درواقع فراشناخت ترکیبی ازنظریه های طرح واره ای و نظریه پردازش اطلاعات بوده و برباورهایی تاکید می نماید که فرد درباره نظام پردازش خویش دارد. باورهای فراشناختی6 یکی از جنبه های فراشناخت است که می تواند با متغیرهای زیادی در ارتباط باشد.یکی ازاین متغیرها تفکر انتقادی7 است. تفکر انتقادی یکی از جوانب تفکر است - فیشر8 ، . - 2002 تفکر انتقادی برای درک دانش در هر زمینه ای لازم است - فیشر، 1970؛ ترجمه کیان زاده . - 1385 جان دیویی - 1982 - 9 پدر سنت تفکر انتقادی مدرن ، تفکر انتقادی را بررسی فعال، دقیق وپایدار هر باور با دانش فرضی میداند که بر اساس یک سری دلایل حمایت کننده و نتایج حاصله از آن ایجاد می گردد.
همچنین یکی از گسترده ترین نظریه های مورد استفاده در تغییر رفتار، سازه خودکارآمدی10 در نظریه شناختی اجتماعی بندورا11 است. در این نظریه به نقش اعتماد به نفس در انجام رفتارهای مطلوب، اشاره شده و خودکارآمدی را پیش نیازی برای تغییر رفتار می داند. افرادی که خودکارآمدی پایینی دارند با احتمال کمتری سعی می کنند رفتاری را که برایشان عادت شده است،تغییر دهند - بندورا،2005 ؛ بندورا 1990؛ کویین، جانتیا و النور12 ،. - 2010 البته خودکارآمدی ممکن است به صورت سطحی از اعتماد به نفس افراد نیز تعریف شده باشد؛ اما تیئرنی - 2002 - 13 معتقد است خودکارآمدی یعنی باور فرد به توانایی هایش در ایجاد پیامدهای خلاق. خودکارآمدی الگویی ازفرآیندهای شناختی برای سازش یافتگی است.
با این توجیه، افراد با خودکارآمدی بالا در زمینه های گوناگون از فعالیت های خودکنترلی که جنبه ای از باور فراشناختی است استفاده می کنند - وانگا و همکاران. - 2008 14 البته برای اینکه زمینه برای شرایط بالا فراهم شود انسان ها دارای یک سری ویژگی ها هستند که برخی از این ویژگی ها به صورت بالقوه درافرادبه ودیعه گذاشته شده است، اما ظهورو اعتلای آنها مستلزم شناخت دقیق تر، پرورش و بکارگیری است. یکی از این ویژگیها که می تواند به عنوان یک متغیر در ارتباط با باورهای فراشناختی باشد انعطاف پذیری کنشی15 است، انعطاف پذیری به قابلیت تطابق انسان درمواجهه با بلایا یافشارهای جانکاه، غلبه یافتن وحتی تقویت شدن بوسیله آن تجارب اطلاق می شود.
این خصیصه با توانایی درونی شخص و مهارت های اجتماعی وتعامل با محیط حمایت می شود،توسعه می یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلورمی گردد - دینر،لوکاس،شیمک وهلیول16 ، . - 2009 الادی و سمرسی - 2014 - 17 به بررسی تاثیر باورهای فراشناختی بر مهارت های تفکر انتقادی و اینکه ممکن است چه نوع باورهای فراشناختی تحت تأثیر افزایش مهارت های تفکر انتقادی دانشجویان قرار می گیرد پرداختند. آنها فرض کردند تفکر انتقادی هنگامی رخ می دهد که افراد از باورهای فراشناختی استفاده می کنند و بدین وسیله، یک ارتباط بین تفکر انتقادی و باورهای فراشناختی بوجود می آید. نتایج این مطالعه نشان داد ارتباط معنی داری که کمتر از سطح متوسط است در بین همه ابعاد فرعی باورهای فراشناختی و نمرات تفکر انتقادی وجود دارد.
کارشکی، پاک مهر - - 1390 پژوهشی با هدف تعیین باورهای فراشناختی و تفکر انتقادی با سلامت روان دانشجویان علوم پزشکی به عمل آوردند. نتایج نشان داد که باورهای فراشناختی و تفکر انتقادی با سلامت روان رابطه مستقیم دارند.کلایتمن وگیبسون - 2012 - 18 به بررسی ارتباط بین باورهای فراشناختی، اعتماد به نفس و محیط یادگیری ابتدایی از دانش آموزان کلاس ششم پرداختند. هدف از این مطالعه بررسی روابط دانشگاهی، خودکارآمدی و درک صلاحیت فرد رادر توانایی های حافظه و استدلال، و نقش آنها در پیش بینی صفت اعتماد به نفس بوده است. نتایج نشان داد که خودکارآمدی تحصیلی و باورهای فراشناختی صلاحیت تعریف گسترده عامل فراشناختی باورها را که به عنوان کلید پیش بینی اعتماد به نفس عمل می کند را دارا است.
کارشکی، پاک مهر - - 1390 پژوهشی با هدف تعیین باورهای فراشناختی و تفکر انتقادی با سلامت روان دانشجویان علوم پزشکی به عمل آوردند نتایج نشان داد که خودکارآمدی با میانجیگری فراشناخت بر سلامت روان تأثیر غیر مستقیمی داشته و بیشترین اثر کلی را بر سلامت روان دارد. کرمی و همکاران - 1390 - در پژوهشی با هدف تعیین نقش باورهای فراشناخت و خودکارآمدی در پیش بینی هراس اجتماعی دانش آموزان به عمل آوردند.یافته های پژوهش نشان داد که بین مؤلفه های باورهای مثبت در مورد نگرانی، اعتماد شناختی و خودآگاهی شناختی، فراشناخت کل و خودکارآمدی با هراس اجتماعی همبستگی منفی معناداری وجود دارد، اما بین مؤلفه باورهایی درمورد نیاز به افکار کنترل و هراس اجتماعی همبستگی مثبت معناداری بدست آمد. با توجه به نتایج پژوهش میتوان نتیجه گرفت که باورهای فراشناخت و خودکارآمدی در پیش بینی هراس اجتماعی موثر هستند.
یوسفی و همکاران - 1393 - در پژوهشی به بررسی روابط متعدد بین فراشناخت، کنترل افکار، انعطاف پذیری کنشی ورضایت زناشویی در میان زنان متاهل نجف آباد پرداختند. نتایج نشان داد که بین باورهای فراشناختی، باورهای مثبت در مورد کنترل ناپذیری و خطر، باورها در مورد صلاحیت شناختی، باورهای منفی بطور کلی، کنترل افکار، اضطراب، ارزیابی مجدد و مجازات، حواس پرتی و انعطاف پذیری کنشی رابطه معناداری وجود دارد. با توجه به این اوصاف هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه تفکر انتقادی، خودکارآمدی و انعطاف پذیری کنشی با باورهای فراشناختی در دانشجویان تحصیلات تکمیلی بود.
روش پژوهش
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، که در سال تحصیلی 1393- 94 به تحصیل اشتغال داشتند،می باشد. حجم نمونه مورد مطالعه 200 نفر بودند - 100 دانشجوی زن و 100 دانشجوی مرد - که بصورت تصادفی طبقه ای انتخاب شدند.
ابزارهای اندازه گیری
الف - پرسشنامه باورهای فراشناختی ولز و کاترایت- هاتون: 19 این یک مقیاس 30 گویه ای خود گزارشی است که باورهای افراد درباره تفکرشان را می سنجد و بر اساس الگوی کنش اجرایی خودنظم بخش ولز و متیوز - 1994 - 20 ساخته شده و شامل 5 عامل است، که در مجموع به وسیله 65 ماده سنجیده می شود. ولز و کاترایت- هاتون به خاطر طولانی بودن پرسشنامه اقدام به تهیه نسخه کوتاه 30 ماده ای آن به نام پرسشنامه فراشناخت 30 کردند که همانند نسخه اصلی شامل 5 عامل است که پاسخ ها در این مقیاس براساس مقیاس چهاردرجه ای لیکرت=1 موافق نیستم تا=4 خیلی زیاد موافقم محاسبه می شود. پرسشنامه فراشناخت- 30 پایایی و روایی قابل قبولی دارد.
دامنه ضریب آلفای کرونباخ را0/72 تا 0/93 و پایایی بازآزمایی برای نمره کل بعد از دوره 22 تا 118 روزه را 0/75 و برای خرده مقیاس ها 0/59 تا0/87 گزارش کرده اند. در ایران شیرین زاده دستگیری و همکاران - - 1385 ضریب همسانی درونی آن را بر پایه ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 0/91 و برای ابعاد آن در دامنه 0/71 تا 0/87 و پایایی بازآزمایی این آزمون را در فاصله چهار هفته برای کل پرسشنامه 0/73 و برای ابعاد آن در دامنه 0/59 تا 0/83 گزارش کردند. در تحقیق حاضر برای تعیین پایایی پرسشنامه کیفیت باورهای فراشناختی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که برای کل پرسشنامه برابر با 0/82، که بیانگر ضرایب پایایی قابل قبول پرسشنامه یاد شده می باشد.
ب - پرسشنامه تفکر انتقادی کالیفرنیا - فرم ب - : 21 - CCTST - این آزمون حاوی 34 سوال 4 الی 5 گزینه ای با یک پاسخ صحیح در 5 حوزه مهارت های شناختی تفکر انتقادی - قیاس، استقراء، ارزیابی، تحلیل، استنباط - می باشد که آزمودنی ها در مدت 50 دقیقه می توانند به آن پاسخ دهند. سوالات عمده به صورت قطعه های داستانی یا موقعیت های تحلیلی خاص می باشد که آزمودنی ها بایستی با بررسی مفروضه های مطرح شده و تحلیل شرایط آن موقعیت به صحیح ترین پاسخ دست یابند. در 20 سوال تعداد گزینه ها 4 مورد و 14 سوال تعداد گزینه ها 5 مورد است. شیوه نمره گذاری در این پرسشنامه بدین صورت است که به گزینه درست نمره یک و به گزینه نادرست نمره صفر تعلق می گیرد.
