بخشی از مقاله
چکیده
صرفه جویی در مصرف انرژی یکی از چالش های مهم جهان امروز است. در سال های اخیر، افزایش نگرانی ها در خصوص تبعات زیست محیطی مصرف انرژی و گرم شدن کره زمین، اهمیت این موضوع را دو چندان کرده است. از سوی دیگر سهم بخش صنایع در مصرف انرژی کشورها قابل توجه است. به همین دلیل، در چند دهه اخیر، در کشورهای صنعتی اقدامات اساسی در زمینه اصلاح الگوی مصرف با استفاده از ابزارهای مختلف از جمله تدوین مقررات و ضوابط صورت گرفته است. در این مقاله سعی گردیده است تا برخی از راهکارهای عملی در راستای صرفه جویی و استفاده بهینه از مقادیر انرژی مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
کلمات کلیدی: اصلاح الگوی مصرف، بهینه سازی، پیک بار، راندمان تولید، مدیریت انرژی.
مقدمه
امروزه بر کسی پوشیده نیست که انرژی بعنوان نیروی محرکه صنعت و اصولا "هرگونه فعالیتی در فرآیند توسعه اقتصادی نقشی اساسی دارد. تأمین انرژی برای شکوفایی اقتصاد و به حرکت درآوردن چرخهای صنعت در کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه آنقدر حیاتی است که به منظور امنیت آن میلیاردها دلار صرف می شود و حتی نقاطی از جهان محل تاخت و تازهای نظامی و یا فشارهای سیاسی بین المللی می گردد، اتلافهای غیر منطقی و غیر مسئولانه انرژی به هیچ وجه توجیه پذیر نخواهد بود.
سالیان متمادی است که کشورهای توسعه یافته با استفاده از راهکارهای کاهش صحیح انرژی اقداماتی انجام داده اند.در این راستا صاحبان صنایع، صنعتگران، سازمانهای دولتی و خصوصی و حتی سازندگان لوازم انرژی بر و سازندگان ساختمانهای مسکونی و بالاخره کلیه مصرف کنندگان این منابع انرژی را مخاطب قرار داده و با تدوین دستورالعمل هایی و در مواردی با تدوین ضوابط و و قوانین بازدارنده در جهت جلوگیری از اتلاف انرژی آنها را تشویق، راهنمایی و هدایت نموده اند.
از جمله قدمهای موثری که در این راستا برداشته شده ایجاد نظام مدیریت انرژی در صنایع و سازمانهای دولتی و خصوصی بوده است که با تربیت مدیران کارآمد توانسته اند در اجرای این اهداف با انجام پاره ای از اقدامات در رابطه با کاهش اتلاف انرژی کامهای موثری بردارند. در مدیریت انرژی تأکید بر این مطلب است که انرژی از مهمترین عوامل توسعه و بویژه توسعه صنعتی است. بنابراین اعمال مدیریت انرژی در صورتی مفید خواهد بود که ضمن دستیابی به هدفهای مربوطه نه تنها مانعی در سر راه توسعه بوجود نیاورد، بلکه بتواند با افزایش بهره وری به حمایت از توسعه گامهای موثری بردارد. با توجه به این نکات و از جنبه مفهومی، اصولا "مقوله مدیریت انرژی" از اقدامات و ضرورتهای افزایش بهره وری و عوامل تولید نشأت می گیرد از این رو برای مدیریت انرژی می توان اهداف زیر را برشمرد:
1. استفاده بهینه و منطقی از منابع انرژی
2. مقابله با هزینه انرژی از طریق کاهش میزان مصرف
3. کاهش سهم هزینه انرژی در قیمت تمام شده محصولات
4. کمک به توسعه اقتصادی
5. مقابله با آلودگی های محیط زیست
6. کمک به گسترش عمر ذخائر انرژی
ضرورت مدیریت انرژی در صنایع
تردیدی نیست که چنانچه مصرف انرژی در کشور با روند و الگوی کنونی ادامه یابد، طولی نخواهد کشید که سطح صادرات نفت و ارز آوری از این طریق و یا حتی صادرات غیر نفتی با مشکل مواجه خواهد شد و ادامه این روند به نوبه خود می تواند در موقعیت کشور در بازار جهانی و حتی در مناسبات خارجی آثار ناخواسته ومنفی بجای گذارد. بنابراین ارتقاء سطح بهره وری در بخش انرژی به ویژه از طریق صرفه جویی در مصرف انرژی از ضرورت های غیرقابل انکار اقتصادی، ملی و استراتژیک است. علاوه بر این کشور اکنون به علل و دلایل مختلف و بیش از هر زمان نیازمند تأکید و پیگیری ساستهای صرفه جویی در مصرف انرژی است. واقعیت هایی که صرفه جویی در مصرف داخلی انرژی را به بالاترین اولویت های اجرایی سوق می دهند متعدداند. لکن مهم ترین آنها را می توان در ضرورت هایی چون افزایش عمر ذخائر، کاهش حجم سرمایه گذاری ها در صنایع انرژی، بهبود ضریب سرمایه به تولید، ایجاد توازن در مصرف حامل های انرژی، نگه داشت سطح درآمدهای ارزی و بالاخره کاهش آلودگی های محیط زیست خلاصه کرد. لذا با توجه به این نکات است که اعمال سیاست های مدیریت انرژی در ایران جایگاهی بس مهم دارد. حال اگر مدیریت انرژی در کشور و در تمام سطوح به دقت اجرا شود اقتصاد کشور، ضمن برخورداری از رشد، از بهره وری بالاتری برخوردار خواهد شد. به بیان دیگر اعمال درست مدیریت انرژی، فرصت های گرانبهایی را برای پیشرفت کشور فراهم می سازد که در غیاب آن عملی نخواهد بود.
شاخصهای صرفه جویی در انرژی
تردیدی نیست که بخشی از اهمیتی که کشورهای پیشرفته صنعتی به امکانات صرفه جویی انرژی می دهند بواسطه آن است که از یک سو در بسیاری از این کشورها انرژی با قیمت های بسیار بالا عرضه می شود. و از سوی دیگر مجموعه اقتصاد ملی آنها متکی به حامل های عظیم انرژی است. و دولت های آنها همواره در صددند که هزینه های ارزی قابل توجهی را که به اقتصاد آنها وارد می شود از طریق وضع قوانین، مصرف انرژی را به حداقل رسانده و در عین حال با کاستن از مصرف انرژی آلودگی های زیست محیطی را کاهش دهند. در این رابطه می توان شاخص هایی را که از نظر اقتصاد انرژی دارای اهمیت هستند برشمرد:
ضریب قدرت
با توجه به منطقی کردن مصرف استفاده از ضریب قدرت از نظر صرفه جویی در انرژی و کاهش هزینه های مصرف و در عین حال کاهش هزینه های سرمایه گذاری واجد اهمیت است. ضریب قدرت در برگیرنده نسبت بار واقعی به بار ظاهری است که در صورت افت آن به زیر % 85 موجب هزینه های بسیار سنگین برای مصرف کننده شده و خسارات سنگینی را به صنعت برق وارد می آورد.
پیک سایی
پاسخگویی به پیک های غیر متعارف در مصرف برق و گاز طبیعی در همه فعالیت های صنعتی و در بخش های خانگی و تجاری متضمن افزایش غیر متعارف ظرفیت های تولید انرژی در ابعاد بزرگ و به تبع افزایش هزینه های سرمایه گذاری در این گونه صنایع و در عین حال افزایش تلفات انرژی در شبکه انتقال و توزیع انرژی است. به همین دلیل صنایع تولید انرژی برای جبران هزینه های خود ناچارند تعرفه های متفاوتی را برای هزینه های انرژی تحویلی در ساعات پیک مصرف وضع نمایند تا مقداری از هزینه های خود را جبران نماین. لذا به منظور کاستن از هزینه های مصرف انرژی و مهار رشد مصرف در ساعات پیک بار باید توجه خاص مبذول داشت.
سازگاری ماشین آلات
عدم سازگاری ماشین آلات و ا فزایش مصرف انرژی هنگامی بروز می کند که در یک خط تولید و یا در تأسیسات از ماشین آلاتی استفاده شود که از جنبه های مختلف، از جمله از نظر ظرفیت ها و شرایط بهره برداری و نیز از نظر انطباق با شرایط اقلیمی و شرایط آب و هوایی فاقد شرایط لازمند. پرهیز از این گونه ناسازگاری ها در طراحی و مطالعات توجیهی کارخانه ها جهت کاستن از مصرف انرژی واجد اهمیت است.
آرایش ماشین آلات
چگونگی آرایش ماشین آلات و فعالیت آنها می تواند در مصرف انرژی تأثیرات منفی یا مثبتی به جای گذارد. به همین دلیل در آرایش و استقرار ماشین آلات و فعالیت آنها توجه به این مهم ضروری است و در هر مورد باید آرایش دستگاه ها به ترتیبی انجام گیرد تا نیاز به سرمایش و گرمایش به حداقل رسانده شود.
ساختمان مناسب
بسیاری از مطالعات و طرح های صنعتی به اهمیت طراحی ساختمان ها از دیدگاه مصرف انرژی بی توجه می با شند و از این رو ضروری است در طراحی ساختمانهای صنعتی به این مسئله توجه شود و ساختمانها به گونه ای طراحی و ساخته شود تا تا نیازمند حداقل گرمایش و سرمایش مکانیکی باشند و در آنها بتوان از نور و گرمای خورشید با توجه به شرایط اقلیمی و تغییرات فصلی بیشترین استفاده را نمود. ساختمان ها به صورتی باشند که دارای حداقل فضای نیازمند سرمایش و گرمایش بوده و مجموعه آنها نیز کمترین فاصله ممکن را با یکدیگر داشته باشند. جلوگیری از پراکندگی ساختمان ها مخصوصا ساختمان هایی که در آن تولید صورت می گیرد باعث می گردد که از صرف هزینه های سنگین جهت ایجاد سیستم های سرمایش و گرمایش و هزینه های تعمیر و نگهداری سیستم های فوق جلوگیری بعمل آمده و از مصرف مقادیر متنابهی حامل انرژی جلوگیری بعمل آید.
مهمترین مشکلات دست بابی به هدف های مدیریت انرژی
مدیریت و صرفه جویی در مصرف انرژی در صنایع ایران با مشکلات اساسی مواجه است که مهمترین آنها عبارتند از: -نبود تعریفی مفید و فراگیر از مدیریت انرژی و نارسایی های ناشی از عدم پذیرش اهمیت آن توسط مدیران صنایع -نبود مدیر و واحدهای مدیریت انرژی در صنایع -نارسایی های ناشی از تعمیرات و نگهداری صحیح در صنایع -دولتی بودن بسیاری از صنایع -فقدان مقیاس اقتصادی در اغلب صنایع کشور
