بخشی از مقاله
چکیده
بروز بحران در سازمان های فعال اجتماعی پدیده ای حتمی است که به مقتضای زمان ظاهر می شود و هر از گاه با شکلی جدید سازمان را از وجود خود متأثر می سازد . مفهوم بحران می تواند به معنای انحراف از وضعیت تعادل عمومی، رابطه سازمان با محیط یا تعریفی از خصوصیت محیطی می باشد که سازمان مجبور است به صورت مستمر از آن آگاهی داشته باشد. اما آنچه از پیدایش بحران مهمتر است، رهبری و مدیریتی منطقی برای تبدیل آن به فرصت است. بدون تردید یکی از مهمترین ارکان هر سازمان، رهبری آن است. رهبری اثربخش در یک سازمان میتواند باعث پیشگیری از بحرانها و رسیدن به موفقیتی کمنظیر درکسب و کار شود در عوض فقدان رهبری در هر سازمانی به همان اندازه تاثیرگذار است. سازمان بدون رهبر، توانایی تصمیمگیری مناسب و بهنگام ندارد و در اغلب موارد در صورت تصمیمگیریها دچار خطا می شود. هدف این مقاله ارائه ی راهکارهایی برای رهبری سازمان در شرایط بحرانی و کنترل و مدیریت بحران است. ابتدا به تعریف بحران ومفهوم بحران سازمانی پرداخته ایم و انواع آن را معرفی کرده ایم. سپس فرآیند برنامه ریزی، مدیریت و کنترل بحران از دیدگاه محققان مختلف را مورد بررسی قرار میدهیم و در پایان راهکارهای پیشنهادی مدیریت بحران برای رهبران و مدیران سازمان ارائه میدهیم.
واژگان کلیدی: بحران، بحران سازمانی، انواع بحران، مدیریت بحران، برنامه ریزی بحران.
-1 مقدمه
امروزه با پیچیده شدن محیط و پویایی سریع آن، هر لحظه امکان بروز یک بحران برای سازمان وجود دارد. در یک موقعیت بحرانی، فرهنگ سازمان تغییر یافته و به سمت یک فرهنگ خلاق و متغیر گرایش پیدا می کند. این امر خود باعث ایجاد فرصت هایی جهت حفظ و تداوم حیات سازمان می شود. بنابراین هنگام مواجه با یک وضعیت نمی توان مطمئن بود که وضعیت مذکور یک محدودیت - تهدید - محسوب می شود یا یک موقعیت - فرصت - . برای مثال گاهی فرصت های از دست رفته، در مراحل بعدی مسائلی را برای سازمان ایجاد می کنند، همچنین گاهی هنگام مواجهه با یک محدودیت، فرصت های جدیدی ایجاد می شود. به همین دلیل برخی از مدیران بر این باورند که در دل هر مسئله، فرصتی نهفته است. با وقوع بحران، واکنش های روانی متععدی رخ می دهد که عبارتند از: ناباوری، وحشت، قبول شکست، قضاوت های غلط، اقدامات غیر منتظره، کوته نظری، هیجان زیاد و مقصر دانستن این و آن. موارد فوق واکنش هایی هستند که در ابتدای هر بحران از طرف افراد بروز می کند و علاوه بر آن، هرچند که ممکن است نوع بحران ها متفاوت باشند ولی همه آنها نقاط مشترکی دارند. این نقاط مشترک عبارتند از:
1. نیاز به تصمیم گیری بدیع دارند؛
2. عدم واکنش سریع معمولأ پیامد نامطلوب دارد؛
3. راه حل ها محدود هستند؛
4. زمان به نفع تصمیم گیران نیست؛
5. تصمیمات غلط، عواقب وخیمی دارند.
شدت گرفتن غیر منتظره رویدادها، وضعیت بحرانی را تشدید می کند. با توجه به مطالب ذکر شده هر مدیر یا مسئول ممکن است با این سوال مواجه شود که: چگونه باید با بحران برخورد کرد؟ ادبیات نظری تحقیق -2 تعریف بحران بحران در حقیقت ایجاد فشار روانی- اجتماعی بزرگ و ویژه ای است که باعث در هم شکسته شدن انگاره های متعارف زندگی و و اکنش های اجتماعی می شود و با آسیب های جانی و مالی، تهدیدها، خطرها و نیازهای تازه ای به وجود می آورد . - Goold & Quinn, 1990 - همچنین می توانیم بحران را براساس تعریف سیستم چنین بیان کنیم: اجزا تشکیل دهنده سیستم در چارچوب معین براساس ضوابط و معیارهای سنجیده و تنظیم شده روابطی به صورت کنش و واکنش با هم برقرار می کنند. در هر سیستم، عناصر متغیر تشکیل دهنده آن باید در حدود و قلمرو معینی نگهداری و محافظت شود، در غیر اینصورت حالت تعادل سیستم به هم می خورد، تا جایی که امکان محو کامل آن وجود دارد.
بحران عبارت است از وضعیتی که نظم سیستم اصلی یا قسمت هایی از آن را مختل کرده و پایداری آن را بر هم زند. به بیان دیگر بحران وضعیتی است که تغییری ناگهانی در یک یا چند قسمت از عوامل متغیر سیستم به وجود می آورد. شدت و ضعف بحران ها بستگی به عوامل تشدید کننده و یا عناصر کاهش دهنده بحران و تکنیک های موجود برای مدیریت و بالاخره مهار آن دارد. از نظر عملیاتی نیز بحران را می توان به صورت یک سیستم، تجزیه و تحلیل کرد که در آن دو سری عوامل مختلف یکی محیط و ساختار سیستم و دیگری عواملی که موجد بحران هستند، وجود دارد. تعیین اینکه کدام یک از عوامل و عناصر تشکیل دهنده سیستم در مقابل بحران، آسیب پذیری و تأثیر پذیری بیشتری دارد، یکی از وظایف اولیه تحقیق و پژوهش رهبر سازمان است. تعیین آسیب پذیرترین بخش سیستم در عمل به بخشی از سیستم بر می گردد که بالاترین رسیدگی را نیاز دارد . - Byars & Rue & Zahra, 1996 -
چنانچه بخواهیم تعاریفی از بحران ارائه دهیم، باید آن را با توجه به تناسب شرایطی که افراد در آن قرار دارند تعریف کنیم. یک لحظه تعیین کننده، نقطه برگشتی برای بهتر یا بدتر شدن وضعیت و یا مقطع حیاتی، تعاریف کوتاه اما پرمعنایی درباره بحران می باشد. به طور کلی، باید پذیرفت که ارائه یک تعریف مشخص از بحران کار بسیار دشواری است و تعاریف ارائه شده نیز همگی نسبی هستند؛ چرا که ممکن است موضوعی برای یک فرد، سازمان یا جامعه بحران باشد اما در جامعه ای دیگر، بحران محسوب نشود، اما این نکته که در شرایط بحرانی باید اقدامات عاجل و جدی انجام شود تا شرایط بحرانی تر نشود مورد پذیرش همه جوامع می باشد زیرا شرایط بحرانی از شرایط عادی متمایز است. واینر و کان در یک نگرش جامع و هم هجانبه برای بحران تعاریف زیر را ارائه کردند: -1 نقطه چرخش در رویدادها، کنش ها و پیامدهای غیر منتظره ای به دنبال می آورد، -2 شرایطی که واکنش فوری شرکت کنندگان را طلب کند، -3 شرایطی که ایجاد عدم اطمینان کند، -4 کاهش کنترل بر رویدادها،
