بخشی از مقاله
چکیده
هیچ کشور پیشرفته ای کشاورزی عقب افتاده ای ندارد. مردم یک کشور زمانی به استقلال اواقعی دست خواهند یافت که از نظر تولیدات کشاورزی به خود کفایی برسند. برای بهره برداری صحیح از انواع خاکهای زراعی نیار به شناخت منابع خاک و آب بوده و بدبهی است برای استفاده بهینه از این منابع غیر قابل تجدید شونده، تجزیه دقیق و صحیح خاک، آب و گیاه یکی از ابزار مورد نیاز می باشد.تجزیه صحیح روی نمونه های خاک علاوه بر مهارت و دقت کافی نیاز به روشهای کاربردی و دقیق دارد که با امکانات آزمایشگاههای موجود، متناسب باشد. با توجه به مطالب ذکر شده اهمیت تجزیه خاک در تحقیقات و و برنامه ریزیها ی کشاورزی بر آن شدم که روشهای تجزیه خاک را به صورت کاربردی تهیه و در اختیار علاقمندان قرار دهم.
این پژوهش برای اولین بار در سطح کشور و در آزمایشگاه آبیاری و تغذیه مؤسسه تحقیقات پسته کشور صورت گرفت. تمامی روشهای تجزیه شیمیایی خاک که در این پژوهش آورده شده اند همگی از پرکاربردترین روشهای آزمایشگاهی هستند که بر روی خاک زراعی درختان پسته جهت اندازه گیری عناصر موجود در آن انجام می شوند.برای تفسیر صحیح نتایج تجزیه خاک باید کلیه فاکتورهای مؤثر در جذب عناصر غذایی و ایجاد محدودیت ها را در نظر گرفت. باید دانست که هر کدام از عناصر غذایی بیشتر توسط چه خصوصیاتی از خاک تحت تأثیر قرار می گیرند چراکه علاوه بر مقدار هر عنصر سایر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر قابلیت دسترسی آن برای گیاه مؤثر می باشند و همچنین باید به اثرات متقابل بین عناصر نیز توجه کرد.
کلمات کلیدی: خاک زراعی، تجزیه، عناصر
مقدمه
یکی از عواملی که بر روی جذب اکثر عناصر غذایی تأثیر می گذارد،pHخاک است به طوریکه 7 pH بهترین pH برای قابلیت دسترسی اغلب عناصر غذایی است.خاکهای مناطق پسته کاری اغلب pHهای بالایی دارند و بیشتر دامنه pH ، 7,3-8 را به خود اختصاص داده اند که این محدودیت اساسی برای جذب عناصر غذایی ایجاد می نماید.گرچه تغییرات pH خاک در سطح وسیع،به دلیل خاصیت بافری و وجود آهک در خاکهای مناطق پسته کاری،امکان پذیر نیست،اما اصلاح موضعی pH در اطراف محیط ریشه و در محدوده ای از عمق تراکم ریشه می تواند به جذب بهتر عناصر غذایی کمک نماید.این اصلاح با مواردی چون استفاده صحیح ازکودهای گوگردی،استفاده از کودهای شیمیایی اسیدزا،توجه به عناصر همراه کودهای شیمیایی،استفاده مناسب از کودهای آلی و حیوانی می تواند میسر شود.
از عوامل دیگر که بطور کلی روی قابلیت دسترسی و جذب عناصر غذایی توسط گیاه تأثیر می گذارد شوری یا هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک - ECe - می باشد.بطور کلی دو اثر در رابطه با شوری می توان متصور شد،یکی اثر بر پتانسیل اسمزی که هرچه شوری بیشتر باشد پتانسیل اسمزی کمتر بوده و جذب آب مشکل تر انجام می شود و از آنجا که عناصر غذایی اغلب همراه آب جذب می شوند یا اثر اصلی خود را در حضور آب ظاهر می سازند،گیاه با تنش روبرو می گردد و اثر دیگر شوری در رابطه با اثرات متقابل عناصر غذایی می باشد که در این رابطه فاکتوری از خاک به نام نسبت جذب سدیم SAR=Na/ - Ca+Mg/2 - 1/2 هم نقش ایفا می کند.در مناطق پسته کاری اغلب خاکه شور و قلیا می باشند یعنی هدایت الکتریکی عصاره اشباع و نسبت جذب سدیم - - SARدر آنها بالا می باشد.بالا بودن SAR به این معنی است که در محلول خاک میزان سدیم نسبت به کلسیم و منیزیم بیشتر بوده و میزان املاح زیاد در خاک بیشتر مربوط به سدیم است.
بالا بودن میزان سدیم می تواند باعث کاهش جذب پتاسیم در درجه اول و حتی کلسیم و منیزیم و سایر عناصر غذایی گردد.علاوه بر EC و pH که اثرات کلی بر جذب عناصر غذایی دارند در تفسیر و توصیه هر کدام از عناصر فاکتورهای ویژه ای مطرح می شود مثلأ د رمورد ازت به درصد مواد آلی خاک،بافت خاک توجه ویژه داشت در مورد فسفر باید عوامب بافت خاک،درصد آهک،میزان کلسیم تبادلی و درصد مواد آلی را در نظر گرفت.بافت خاک،تراکم کشت،میزان و نوع رس در تفسیر و توصیه پتاسیم باید در نظر گرفته شوند و در مورد عناصر کم نیاز باید علاوه بر pH اثرات متقابل بین آنها را فراموش نکرد.در تکمیل تفسیر نتایج تجزیه خاک،خصوصیات مرفولوژیکی مهمی چون ساختمان خاک،ضخامت و ترتیب افق ها،وجود یا عدم وجود لایه غیرقابل نفوذ و عمق تراکم ریشه باید در نظر گرفته شود تا توصیه ای کامل در جهت رفع محدودیت های فیزیکی و برطرف نمودن کمبودهای عناصر غذایی انجام گیرد.
تهیه گل اشباع و عصاره گیری
شیمی محلول خاک را نمی توان به راحتی در محل اندازی گیری کرد،ساده ترین روش گرفتن نمونه از عصاره محلول خاک و تعیین اجزای آن در آزمایشگاه است،چندین روش برای عصاره گیری وجود دارد ولی از دو روش بیشتر از بقیه استفاده می شود.در یکی از این روشها نمونه از خاک مورد نظر تهیه شده و در آزمایشگاه با آب مقطر آن را به حالت اشباع درآورده سپس با استفاده از دستگاه عصاره گیر آن به دست می آید.مقداری از نمونه خاک الک شده از الک 2mm را درون ظرف های مخصوص تهیه گل اشباع ریخته و به تدریج به آن آب مقطر اضافه می کنیم و با کاردک هم می زنیم تا چهار مشخصه زیر به دست آید:
-1سطح گل براق باشد.
-2اگر به وسیله کاردک مقداری گل را برداریم سریع به ظرف اولیه بریزد و جای آن پر شود.
3 -چنانچه ظرف محتوی گل را به آرامی کج کنیم گل به آرامی جریان یابد.
-4در صورتیکه با کاردک شیاری در گل ایجاد کنیم، آن شیار به تدریج بسته شود.پس از مشاهده این علائم درب ظرف را گذاشته و آن را به مدت 24 ساعت به حال خود رها می کنیم.
برای استخراج عصاره اشباع لازم است که گل اشباع را تحت مکش قرار دهیم به این منظور از دستگاهی استفاده می کنیم که شامل سه جزء است:-1قیف بوخنر-2ارلن تخلیه-3پمپ خلأدر این دستگاه قیف بوخنر در دهانه ارلن قرار گرفته و ارلن تخلیه از طریق شیلنگی به پمپ خلأ متصل می شود.برای استخراج عصاره اشباع بایستی ابتدا کف قیف بوخنر یک کاغذ صافی قرار داده بعد گل اشباع را روی آن ریخته و کاملأپهن نموده سپس پمپ خلأ را روشن کنیم. بعد از روشن کردن پمپ خلأ، مکش از طریق ارلن تخلیه بر گل اشباع درون قیف وارد آمده و به لحاظ وجود کاغذ صافی،آب موجود در گل اشباع که همان عصاره اشباع است از کاغذ صافی عبور کرده و درون ظرف مخصوص جمع می گردد.پس از پ ایان عصاره گیری،عصاره اشباع تهیه شده را درون بطری پلی اتیلن ریخته، شماره زده و به منظور آزمایش های بعدی نگهداری می کنیم.
اندازی گیری pH در گل اشباع
برای اندازه گیری pH از pH متر استفاده می شود و باید آن را کالیبره کرد - ابتدا الکترود pH متر را با آب مقطر شسته و با دستمال کاغذی خشک کرده و داخل بافر 4 قرار داده تا کالیبره شود،سپس الکترود را داخل بافر 7 می گذاریم و مجددأ صبر می کنیم تا کالیبره شود. - بعد از عمل کالیبراسیون الکترود را خارج کرده و با آب مقطر شسته و خشک می کنیم سپس الکترود را درون ظرف گل اشباع قرار می دهیم و pH را از روی صفحه قرائت می کنیم.لازم به ذکر است که pH واحد ندارد.
اندازه گیری هدایت الکتریکی - - ECدر عصاره خاک و آب آبیاری
خاکهای شور خاکهایی هستند که مقدار زیادی نمک های محلول در آنها وجود دارد مانند نمک هایی که در حلالیت آنها سولفات کلسیم است، بیشترین نمک های سدیم،کلسیم و منیزیم همراه با کلراید، سولفات و بی کربنات تشکیل می دهند.سنجش شوری و معیار تعیین شده برای آن توسط هدایت الکتریکی - - ECگل اشباع یا عصاره اشباع خاک انجام می شود.اندازه گیری EC ساده بوده و رابطه نزدیکی با غلظت نمک دارد چون جریان الکتریسیته از داخل محلول ها بیشتر به وسیله حرکت یونها انجام می شود و آب به خودی خود یک رسانای کم توان است.به گونه ای قراردادی خاکهایی شور هستند که EC آنها از -4 دسی زیمنس بر متر تجاوز کند بسیاری از گیاهان در این حد آسیب می بینند.دستگاه هدایت سنج را روشن کرده و الکترودهای آن را با آب مقطر شسته و عصاره اشباع را درون آن ریخته و عدد ثبت شده را از روی صفحه نمایش می خوانیم.مجددأ با آب مقطر شسته وEC آب آبیاری را می خوانیم.
تعیین بافت به روش هیدرومتر
بطور کلی بافت خاک تأثیر بسیار مهمی در ظرفیت نگهداری رطوبت به وسیله خاک دارد.خاکهای ریز بافت،حداکثر ظرفیت نگهداری آب را دارا می باشد لیکن حداکثر رطوبت قابل استفاده مربوط به خاکهای دارای بافت متوسط و به ویژه خاکهایی است که مقدار زیادی سیلت و شن خیلی ریز در ترکیب بافت آنها وجود دارد.بافت خاک توزیع نسبی ذرات مختلف را نشان می دهد.ولی در واقع انعکاس است از بسیاری از خواص خاک نظیر:خاصیت پلاستیکی،قابلیت نفوذپذیری نسبت به آب،سهولت انجام عملیات کشاورزی،سرعت خشک شدن خاک،تهویه،سختی خاک و بالاخره قدرت حاصلخیزی خاک.
البته به دلیل تنوع زیاد کانی های موجود در خاک امکان نتیجه گیری و برقراری ارتباط کلی بین بافت خاک و خصوصیات مذکور وجود ندارد.50گرم خاک را وزن کرده و آن را داخل ارلن ریخته و 100cc هگزا متافسفات سدیم اضافه می کنیم و به مدت 30 دقیقه و دور 200 می گذاریم شیکر شود. 24 ساعت به حال خود رها می کنیم، بعد محتویات داخل ارلن را به استوانه مدرج یک لیتری منتقل کرده و با آب به حجم می رسانیم بعد با همزن دستی محتویات داخل استوانه مدرج را کاملأ به هم می زنیم و سپس هیدرومتر را داخل استوانه مدرج می اندازیم و 40 ثانیه زمان می گیریم و بعد از 40 ثانیه عدد هیدرومتر را قرائت می کنیم. بعد
