بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر تیمارهای مختلف کودی بر برخی صفات کمی و کیفی اسفرزه اواتا، آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ولیعصر - عج - رفسنجان انجام شد که در آن، تاثیر کود زیستی فسفات بارور-2 در دو سطح - تلقیح و عدم تلقیح با کود زیستی - بهعنوان فاکتور اول و تیمارهای مختلف حاصلخیزی در هفت سطح - شاهد، دو سطح کود شیمیایی بهعنوان تیمارهای حاصلخیزی شیمیایی، دو سطح کود دامی بهعنوان تیمارهای حاصلخیزی ارگانیک و دو سطح تلفیق کود ارگانیک و شیمیایی - بهعنوان فاکتور دوم، مورد بررسی قرار گرفتند.
نتایج نشان داد که کود زیستی، صفات وزن خشک کل، تعداد بذر و تورم بذر در این گیاه را بهبود داد. همچنین سطوح کود ارگانیک و تلفیق ارگانیک و شیمیایی، در بهبود وزن خشک کل و تعداد بذر موثر واقع شد. در شرایط عدم استفاده از کود زیستی، تعداد برگ تیمار شاهد در مقایسه با سایر تیمارهای حاصلخیزی کاهش یافت. وزن هزار دانه نیز تنها در شرایط استفاده از کود زیستی، توسط تیمارهای 30 تن کود ارگانیک در هکتار و سطوح تلفیق ارگانیک و شیمیایی بهبود یافت.
.1 مقدمه
کاهش حاصلخیزی خاک و استفاده دائم گیاهان از ذخایر غذایی خاک بدون جایگزین مناسب و کافی، باعث کاهش توان تولیدی مواد غذایی خاک شده است. چون استفاده از کودهای شیمیایی باعث آلودگی خاک و آب شده است بشر تقاضای بیشتری را برای مصرف کودهای ارگانیک دارد. با این وجود به یکباره نمیتوان کودهای شیمیایی را از اکوسیستم زراعی حذف کرد.
در این مورد استفاده از مواد قابل تجدید و طبیعی با غشاء آلی به همراه استفاده بهینه از کودهای شیمیایی اهمیت زیادی در حفظ باروری ساختمان و فعالیت بیولوژیکی، ظرفیت تبادل و نگهداری آب و در نهایت اصلاح ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک دارد
بر اساس تحقیقات انجام شده، تلفیق کودهای شیمیایی به همراه منابع آلی و بیولوژیک نتایج مطلوبی در افزایش تولید فرآوردههای کشاورزی داشته، که خود میتواند راهی به سوی زراعت ارگانیک و در نهایت کشاورزی پایدار باشد
کوددهی یک عامل اصلی در کشت موفقیتآمیز گیاهان دارویی میباشد و استفاده از کود دامی در سیستم ارگانیک و مدیریت پایدار خاک از اهمیت بالایی برخوردار است. وجود کود آلی باعث بهبود ساختمان خاک، بافت خاک و در نهایت کمک بسزایی در تهویه خاک و زهکشی آن میکند. گیاه دارویی اسفرزه جزء گیاهان با ارزشی است که در مناطق بیابانی ایران گسترش یافته و تعامل فیزیومورفولوژیکی این گیاه با عوامل اقلیمی و زیست محیطی خاص این مناطق ایجاد نوعی سازگاری بیوشیمیایی به صورت پیدایش ترکیبات خاصی نظیر موسیلاژ میباشد
اسفرزه گیاهی علفی، یکساله از خانواده بارهنگ - plantaginaceae - میباشد. گونههای مختلف دارای رنگ برگ متنوع و گلآذین زیبا هستند و به عنوان گل زینتی کاشته میشود . بنابراین اسفرزه که از منابع مهم تولید طبیعی موسیلاژ جهان شناخته شده، تلاش برای توسعه و تولید آن در کشور با توجه به امکانات موجود، بسیار ضروری و مناسب به نظر میرسد
از دانههای خشک اسفرزه و پوستهی آن بهطور وسیعی در صنعت داروسازی جهت تولید ترکیبات ملین استفاده میشود . به دلیل اصلاح خصوصیات شیمیایی و مخصوصا فیزیکی خاک در اثر کاربرد کود دامی در تیمارهای ارگانیک و تلفیقی، کشت این گیاه تحت تیمارهای مذکور از موفقیت بیشتری نسبت به سیستم شیمیایی برخوردار بوده و در نتیجه دانه و موسیلاژ بیشتری تولید مینماید
.2 مواد و روشها
این تحقیق در گلخانه تحقیقاتی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه ولیعصر - عج - رفسنجان در 84 گلدان بهوسیله آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. در این تحقیق تاثیر کود زیستی - بیولوژیک - فسفات بارور-2 در دو سطح - تلقیح و عدم تلقیح با کود زیستی - بهعنوان فاکتور اول و تیمارهای مختلف حاصلخیزی در هفت سطح - جدول - 1 بهعنوان فاکتور دوم مورد بررسی قرارگرفتند. خاک مورد استفاده در آزمایش از نوع لومیرسی بود که از مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ولیعصر رفسنجان تهیه شده بود.
جهت تامین نیتروژن از کود شیمیایی اوره استفاده شد که یک سوم آن در موقع کاشت با خاک گلدان مخلوط شد و دو سوم بعدی در مراحل 3-4 برگی و سنبله رفتن بهصورت محلول در آب به گلدانها اضافه شد. جهت تامین فسفر از کود شیمیایی سوپر فسفات تریپل استفاده شد و کود دامی نیز از نوع فضولات گاو شیری بود. تمامی کود شیمیایی فسفر و کود دامی قبل از کاشت با خاک گلدانها مخلوط شدند. کود زیستی فسفات بارور 2 نیز از شرکت زیست فناور سبز تهیه شد.
این کود حاوی دو نوع باکتری از گونههای باسیلوس لنتوس - سویه - P5 که با تولید اسیدهای آلی باعث رهاسازی فسفات از ترکیبات معدنی میشود و سودوموناسپوتیدا - سویه - P13 که تولید آنزیم فسفاتساز میکند میباشد. طبق دستورالعمل شرکت زیست فناور سبز، بذور با کود زیستی تلقیح شدند. بدین منظور نیم گرم از کود زیستی با 50 گرم بذر اسفرزه بهخوبی مخلوط شد و بعد از آن بلافاصله اقدام به کشت شد. کاشت در گلدانهایی به قطر20 و ارتفاع 30 سانتیمتر صورت گرفت. خاک مورد استفاده در آزمایش از غربال 4 میلیمتری عبور داده شد و به خوبی مخلوط شد.
در هر گلدان 2/5 کیلوگرم خاک ریخته شد. ابتدا 15 عدد بذر در هر گلدان کشت شد و در مرحله 3 یا 4 برگی گیاهچهها تنک شدند تا در هر گلدان فقط 4 گیاهچه باقی بماند و تا آخر آزمایش بوتهها حفظ شدند. لازم به توضیح است دلیلبه نیاز به دانه نسبتاً زیاد جهت استخراج موسیلاژ، برای هر کدام از پلاتهای آزمایش 2 عدد گلدان در نظر گرفته شد. در نهایت جهت اندازهگیری وزن خشک کل، نمونهها در داخل آون با دمای 72 درجه سانتیگراد به مدت 24-30 ساعت قرار داده شده و بعد از خشک شدن بهوسیله ترازو، وزن خشک کل نمونهها تعیین شد. همچنین تعداد برگ از طریق شمارش برگها در مرحله رسیدگی کامل و صفاتی مثل وزن هزار دانه، تعداد بذر در بوته و میزان تورم بذر نیز بررسی شدند. محاسبات آماری با استفاده از نرمافزار SAS و مقایسه میانگینها نیز توسط آزمون دانکن انجام شد.
جدول -1 مشخصات سطوح فاکتور کود
20-M1تن کود دامی در هکتارمعادل 140گرم در هرگلدان، 30-M2تن کود دامی در هکتارمعادل210گرم در هر گلدان، - N30-P20 - MC1به اضافه 10 تن کود دامی در هکتارمعادل 70گرم در هر گلدان، - N20-P10 - MC2به اضافه20تن کود دامی در هکتارمعادل140گرم در هر گلدان
.3 نتایج و بحث
وزن خشک کل
طبق نتایج تجزیه واریانس اثر کود بارور 2 و سطوح مختلف کودی به طور معنیداری ماده خشک اسفرزه را در سطح 5 و 1 درصد تحت تاثیر قرار داد - جدول. - 2 نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که با افزایش مقادیر کودهای شیمیایی ماده خشک روند افزایش داشت - جدول. - 3 در بین تیمارهای حاصلخیزی شیمیایی بیشترین ماده خشک به میزان 0/727 گرم در هر گلدان از تیمار N80P60 به دست آمد که نسبت به شاهد حدود 80 درصد افزایش نشان داد
در بین تیمارهای حاصلخیزی ارگانیک، بیشترین ماده خشک به میزان 0/837 گرم در هر گلدان از تیمار کود دامی 30 تن در هکتار حاصل شد که در مقایسه با بهترین تیمار حاصلخیزی شیمیایی N80P60 حدود 15 درصد افزایش در وزن ماده خشک داشت. این امر به احتمال زیاد می تواند به دلیل افزایش ماده آلی و خلل و فرج خاک و بهبود ساختمان و تهویه آن در اثر استفاده از کود دامی باشد، که در افزایش رشد و گسترش ریشه گیاه و به تبع آن جذب آب و املاح مغذی از خاک بسیار موثر است و از طرفی اکثر عناصر ضروری به شکل آلی در کود دامی که به تدریج معدنی شده و آزاد میشوند موجب می شود که در هنگام نیاز عناصر در مقادیر کافی در اختیار گیاه قرار گیرد. مجموعه این عوامل باعث میشود که گیاه تحت تاثیر این شرایط به خوبی رشد کرده و ماده خشک بیشتری تولید نماید
در تیمارهای حاصلخیزی تلفیقی کود ارگانیک با کود شیمیایی با افزایش مقادیر کودهای شیمیایی و کاهش کود دامی به تدریج عملکرد ماده خشک افزایش یافت که این افزایش معنیدار نبود - جدول. - 3 در بین تیمارهای حاصلخیزی تلفیقی کود ارگانیک با کود شیمیایی بیشترین وزن ماده خشک به مقدار 0/819 گرم در هر گلدان از تیمار N30P20 به همراه 10 تن کود دامی در هکتار حاصل شد که در مقایسه با شاهد 1/03 برابر و در مقایسه با بهترین تیمار حاصلخیزی شیمیایی N80P60 حدود 12 درصد افزایش داشت.
در تحقیق دیگری نیز تاثیر کودهای نیتروژن، فسفر و کود دامی بر روی گیاه اسفرزه مورد بررسی قرار گرفت و بیان شد که کاربرد این کودها میتواند در افزایش عملکرد ماده خشک کل، عملکرد دانه و موسیلاژ اسفرزه موثر باشد همچنین وزن خشک گیاه تلقیح شده با کود زیستی بارور در مقایسه با عدم تلقیح بیشتر بدست آمد که نشان دهنده تاثیر این کود در افزایش رشد و تولید بود.
جدول-2 جدول تجزیه واریانس تاثیر تیمارهای حاصلخیزی خاک بر روی صفات کمی و کیفی اسفرزه اواتا
