بخشی از مقاله
خلاصه
ارزیابی کیفیت منابع آب بهخصوص رودخانهها در سالهای اخیر هم زمان با کاهش کمیت و کیفیت منابع آب از اهمیت بسیاری برخوردار شده است. در این پژوهش کیفیت آب رودخانه تالار در استان مازندران در سه ایستگاه پل سفید، شیرگاه و کیاکلا به صورت ماهاه در مدت یکسال مورد بررسی قرار گرفت. مقایسه پارامترهای مختلف مورد بررسی با استانداردهای سازمان بهداشت جهانی و استاندارد ایران بیانگر آن است که تنها میانگین TDS نمونهها بالاتر از استاندارد سازمان بهداشت جهانی است.
استفاده از نمودارهای منشاء یابی و آنالیز چند متغیره آماری نشان داد که تیپ غالب آبها از نوع بیکربنات- کلسیم بوده و هوازدگی شیمیایی سنگها و رسوبات حوضه آبریز خصوصا سنگهای سیلیکاتی و تا حد کربناتی مهمترین نقش را در تعیین کیفیت آب این رودخانه ایفا میکنند. بر اساس شاخص کیفیت آب مورد استفاده در این پژوهش، آب رودخانه تالار از نظر آشامیدن در رده کیفیت بسیارخوب تا خوب قرار میگیرد.
از نظر زمانی در همه ایستگاهها بیشترین مقدار متوسط شاخص کیفیت آب در فصل تابستان و کمترین آن در فصل زمستان مشاهده شد. محاسبه شاخصهای مختلف کیفیت آبیاری کشاورزی نیز نشان داد که آب این رودخانه در همه ایستگاهها برای کشاورزی مناسب است. کیفیت آب رودخانه از بالادست به سمت پایین دست رودخانه به طور غیر معمول روند رو به بهبودی را نشان میدهد که به دلیل ورود آب با کیفیت بالاتر از رود کسیلیان در نزدیکی شهر شیرگاه - ایستگاه شماره - 2 و همچنین دو سرشاخه دیگر در فاصله بین ایستگاه شیرگاه وکیاکلا به رود تالار است.
مقدمه
با گذشت زمان و گسترش جوامع و به تبع آن افزایش استفاده از منابع آبی تغییر خصوصیات کیفی منابع آبی افزایش پیدا کرده است. رشد جمعیت و آلودگیهای ناشی از تخلیه انواع فاضلابهای شهری، صنعتی و کشاورزی، شیرابههای محل دفع زباله و روان آبهای سطحی باعث گسترش آلودگی و محدودتر شدن منابع آب شده است. منابع آبی سطحی مانند دریاچهها، رودخانهها و مخازن بیشتر از منابع آبی زیر زمینی در معرض آلودگی هستند . - 1 - ارزیابی کیفیت منابع آب بخصوص منابع آب آشامیدنی در سالهای اخیر همزمان با کاهش کمیت و کیفیت منابع آب از اهمیت بسیاری برخوردار گردیده است
در حال حاضر توجه زیادی به تامین آب با کیفیت مناسب برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی که هرکدام به لحاظ کیفی می بایست دارای ویژگی های کیفی و معیارهای مشخصی باشند صورت میگیرد. کنترل و پایش کیفیت آب برای یک دوره زمانی خاص جهت پی بردن به تغییرات اکوسیستم آبی نیزاستفاده میگردد. بنابراین استفاده از استانداردها و شاخص های مناسب برای منابع آبی یکی از راهکارهای اصولی برای جلوگیری از کاهش کیفیت آب محسوب می شود
دراغلب رودخانههای دنیا به علت رشد بی رویه جمعیت، افزایش توسعهی صنعتی و به سبب آلودگی و کاهش کیفیت آب ،نمونه برداری و اندازهگیری کیفیت آب به صورت روزانه جهت حفاظت از محیط طبیعی صورت میگیرد. اطمینان ازکیفیت آب رودخانه ها برای استفاده برای شرب،کشاورزی، صنعتی یا تفریحی ضروری است. از این رو ارزیابی کیفیت آب رودخانه در ارزیابی منابع آب بسیار مهم است - . - 4 این درحالی است که تاکنون انجام این مطالعات در کشور ما به صورت مقطعی و برای تعداد محدودی از رودخانههای کشور انجام شده است . - 5 - پژوهش حاضر به بررسی عوامل موثر بر کیفیت آب رودخانه تالار و تغییرات فصلی آن میپردازد. همچنین کیفیت آب رودخانه برای استفاده در مصارف شرب و کشاورزی مورد بررسی قرار میگیرد.
مواد و روش ها منطقه ی مورد مطالعه
رودخانه تالار در بخش مرکزی دامنه شمالی رشتهکوه البرز در شهرستان های سوادکوه و قائمشهر استان مازندران واقع شده است که از غرب به حوضه رودخانه بابلرود و ازشرق به حوضه سیاهرود وازجنوب به حوزه آبریز تجن و از شمال به دریای خزر محدود میشود
این رودخانه از ارتفاعات 3 هزار و 700 متری کوههای گدوک، خطیرکوه، ورسک و اوریم سرچشمه میگیرد و پس از پیوستن به چندین شاخه و طی کردن با طول 150 کیلومتر، از قسمت غربی شهر قائمشهر گذشته و پس از عبور از منطقه کیاکلا در قسمت غربی روستای عرب خیل به دریا میپیوندد. از مجموع حجم آب سالانه حدود 450 میلیون متر مکعبی رودخانه تالار، حدود 360 میلیون متر مکعب به دریا و نزدیک به 100 میلیون متر مکعب آن مصارف کشاورزی دارد
نمونه برداری به صورت ماهانه و در سال 1395 در سه ایستگاه در بالادست - پل سفید - ، میانه - شیرگاه - و پایین دست - کیا کلا - رودخانه تالار انجام شد. تعداد 38 نمونه مورد نمونه برداری و تجزیه شیمیایی با روش های استاندارد قرارگرفت. پارامتر های مهم شیمیایی مورد اندازه گیری شامل غلظت سولفات، بی کربنات، کلر، سدیم،کلسیم، منیزیم، پتاسیم، هدایت الکتریکی وpH است. روش های مختلفی برای محاسبه شاخص کیفیت آب - WQI - وجود دارد.
در این مطالعه با توجه به نوع متغیرهای اندازه گیری شده از شاخص کیفیت آب پیشنهاد شده توسط لوگشکوماران و همکاران [7] برای بررسی کیفیت آب برای آشامیدن استفاده شد. قابلیت کیفی آب برای آبیاری کشاورزی نیز با شاخص هایی مانند نسبت جذب سدیم - - SAR، بیکربنات سدیم برجا - RSBC - ، شاخص نفوذ پذیری - PI - ،نسبت جذب سدیم - MAR - ، نسبت کلی - KR - و درصد سدیم - Na% - مرد بررسی قرار گرفت.
نتایج و بحث
جدول1 خلاصه آماری غلظت عناصر و مقادیر پارامترهای فیزیکوشیمیایی در نمونههای آب رودخانه تالار به همراه بیشینه غلظت مجاز آن ها در دستورالعمل های سازمان بهداشت جهانی [8] و سازمان ملی استاندارد ایران [9] را نشان میدهند. طبق نتایج به دست آمده، میانگین pH در آب های مورد مطالعه 8/1 است که در محدوده مجاز سازمان ملی استاندارد ایران ولی بالاتر از مقدار مجاز پیشنهای توسط سازمان بهداشت جهانی است - جدول - 1 که نشان دهنده قلیایی بودن آب های مورد مطالعه می باشد. میانگین TDS نیز کمتر از استاندارد ایران و بیشتر از استاندارد جهانی است. غلظت متوسط سدیم - 57/4 میلی گرم بر لیتر - ، کلر 84/4 - میلیگرم بر لیتر - ، سولفات - 87/3 میلیگرم بر لیتر - ، هدایت الکتریکی - 818/9 میلیگرم بر لیتر - ، بیکربنات 225/8 - میلی گرم بر لیتر - ، پتاسیم 2/6 - میلگرم بر لیتر - ، و منیزیم 11/6 - میلیگرم بر لیتر - در آب رودخانه تالار کمتر از مقادیر پیشنهاد شده توسط سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملی استاندارد ایران است..
شکل-1 حوضه آبریز رودخانه تالار قائمشهر به همراه موقعیت ایستگاه های نمونه برداری
غلظت متوسط نیترات 5/5 میلی گرم بر لیتر و بیشترین غلظت آن در ایستگاه شیرگاه با غلظت 17میلی گرم بر لیتر در ماه شهریور و کمترین آن درهر سه ایستگاه و زیر حد تشخیص بوده است. بیشترین مقدار TDS در ایستگاه شیرگاه به میزان 992 میلی گرم بر لیتر در ماه اسفند و کمترین مقدار آن در ایستگاه کیاکلا به میزان 240میلی گرم در مهرماه است.
شکل 2 نمودار پایپر [10] آب هایمورد مطالعه را نشان می دهد. طبق این نمودار 70 درصد نمونه های مورد بررسی تیپ Ca-HCO3 دارند و 13درصد آن ها نیز تیپ Ca-Cl دارند. رخساره کلروره که کیفیت پایین تری از آب ها را شامل می شود بیشتر در ایستگاه پل سفید مشاهده شد. با توجه به نمودار پایپر مشاهده می شود که کیفیت آب به سمت پایین دست رودخانه روند رو به بهبودی را نشان می دهد
