بخشی از مقاله
چکیده
پس از جایگیري و سرد شدن محصولات آتشفشانی، شکستگیها در آتشفشانها میتوانند به طور عمده توسط ناپایداريهاي وزنی تحت تأثیر فرایندهاي نفوذي و یا انتقال نیروهاي تکتونیکی به مخروط، تشکیل شوند. در آتشفشان بیدخوان در بخش شمالی دیواره آن ریزش عظیمی از محصولات آتشفشانی به سمت شمال ایجاد شده و نماي نعل اسبی را به این آتشفشان داده است. با توجه به بررسی ساختارها در این آتشفشان، مشخص شد که این ریزش در اثر فعالیت دو گسل امتدادلغز با روندهاي N-S و NE-SW در دهانه آتشفشان بیدخوان صورت گرفته است. از جمله شواهدي که در اثر این ریزش تشکیل شده اند، گسلش نرمال و معکوس در راستاي شرقی غربی به ترتیب در مرکز و شمال دهانه آتشفشان بیدخوان می باشد.
واژههاي کلیدي:آتشفشان بیدخوان، ریزش، دیواره دهانه، گسل امتدادلغز، گسل نرمال، گسل معکوس.
١- مقدمه
آتشفشان بیدخوان در 90 کیلومتري جنوبباختر استان کرمان و در 40 کیلومتري جنوبباختر شهرستان بردسیر واقع گردیده است. این آتشفشان از نظر تقسیمات زمین شناسی ساختمانی ایران، در جنوبخاور نوار آتشفشانی ایران مرکزي - دیمیتریویچ و همکاران، - 1973 و با توجه به تقسیمبندي زمین شناسی کرمان، در جنوب نوار دهج - ساردوئیه واقع شده است. موقعیت قرارگیري این آتشفشان نسبت به گسلهاي اصلی منطقه به اینگونه میباشد که بیدخوان در یک زون برشی راستگرد ناشی از حرکت گسلهاي امتدادلغز راستگرد رفسنجان در شمال و شهربابک در جنوب با روند عمومی شمال باختر جنوب خاور قرار گرفته است - شکل . - 1
ساختارهاي تکتونیکی فراوانی در این آتشفشان تشکیل شده که یکی از این ساختارها، وجود ریزش بخش شمالی دیواره دهانه آتشفشان بیدخوان می باشد. پس از جایگیري و سرد شدن محصولات آتشفشانی، شکستگیها در آتشفشانها میتوانند به طور عمده توسط ناپایداريهاي ناشی از وزن سنگها تحت تأثیر فرایندهاي نفوذي و یا انتقال نیروهاي تکتونیکی بهمخروط، تشکیل شوند. شکستگی در آتشفشانها، نقشی بنیادي در ایجادمحل عبور ترجیحی براي بالا آمدن مواد مذاب، نقاط ضعف براي شکستگیهاي - ریزشها - جانبی در مخروط، تسریع مهاجرت آب و تشکیل زونهاي دگرسانی هیدروترمال دارند. فاکتورهاي موثر در هندسه بخش ریزش کرده شامل: مورفولوژي پیسنگ، نفوذ ماگما در مسیري ترجیهی و تمرکز جانبی تنش، میباشند - . - Tibaldi & et al., 2002
چند فاکتورموثر براي توسعه ناپایداري در ساختمان آتشفشانها وجود دارد که از جمله آنها میتوان به رشد گنبدهاي مخفی در زیر آتشفشان - Voight, 1981 - ،قرارگیري دایکها - Siebert, 1984 - و ریزشهاي گراویتهاي - Sekiya & - Kikuchi, 1989 اشاره کرد. با انجام مدلسازي تجربی نشان داده شده که ریزش بخشی از دیواره دهانه آتشفشان ممکن است در اثر فعالیت گسل یاگسلهاي قائم در زیر مخروط آتشفشان باشد . - Vidal 1999 - که این مدلسازي، سازوکاري جدید را براي تشکیل دهانههاي نعل اسبی مانند دهانه آتشفشان بیدخوان نشان داد.شکل - a :2 خشلغزهاي قائم معرف حرکت شیبی بر روي محصولات گدازه در بخش مرکزي کالدراي آتشفشان بیدخوان، - b گسل داراي بازشدگی در محصولات واقع بر روي توده نفوذي مرکزي. همانگونه که ملاحظه میشود میزان این باز شدگی بدلیل چرخش در فرادیواره به سمت بالا کاهش یافته تا در نهایت به صفر رسیده است.
٢- بحث
بخش شمالی دهانه آتشفشان بیدخوان دچار ریزش به سمت شمال شمالخاور شده است . در طی این ریزش حرکت توده سنگی به سمت شمال، موجب تشکیل گسلهاي نرمال با راستاي خاوري باختري و مولفه خالص شیبی در بخش مرکزي دهانه آتشفشان که در واقع محل جدایش این واحدها از پیکره اصلی آتشفشان میباشد، شده است. شکل2، خشلغزهاي با زاویه 90 درجه که بیانگر حرکت شیبی خالص میباشد را بر روي گدازههاي آندزیتی واقع در مرکز دهانه آتشفشان بیدخوان و شکل3 نمودار گلسرخی مربوط به این شکستگی را نشان میدهد. باز شدگی ناشی از ریزش در بخشهاي مختلف محدوده تحت تاثیر متفاوت میباشد به گونهاي کهدر مرکز بیشتر بوده و هر چه به سمت بخش شمالی دهانه آتشفشان پیش میرویم، از میزان آن کم میشود.
به موجب حرکت توده سنگی به سمت شمال منطقه مورد مطالعه، حرکت این توده در بخش شمال وجب تشکیل ساختارهاي فشارشی در پیشانی این توده میباشد. راستاي این گسلها خاوري باختري بوده و بموازات گسلهاي نرمال ناشی از این ریزش در بخش مرکزي دهانه آتشفشان میباشد. از جمله شواهدي که نشان دهنده حرکت معکوس در این گسلها میباشد، وجود ساختارهاي لنزوئید در محصولات مختلف فورانی است که در شکلهاي 4، 5 و 6 نشان داده شده است. این ساختارها اکثرا در محصولات آگلومرا و توفهاي آتشفشان بیدخوان تشکیل شدهاند. از دیگر ساختارهایی که پس از رخداد ریزش تشکیل شدهاند، گسلهاي نرمال با جابجایی اندك میباشند که در اثر نیروهاي ثقلی در تودههاي سنگی، تشکیل شده است - شکل. - 4
در آتشفشان بیدخوان نیز ریزش توده سنگی موجب تشکیل گسلش امتداد لغز راستبر در راستاي تقریبی NE-SW و امتدادلغز چپبر در راستاي تقریبی NW-SE به ترتیب در حاشیه خاوري و باختري توده ریزش کرده شده است - شکل. - 8در نمونهاي از ریزش دهانه آتشفشان که بر روي آتشفشان استرومبولی در ایتالیا - Tibaldi et al, 2003 - صورت گرفته، تشکیل گسلهاي امتدادلغز در دو سمت توده سنگی ریزش کرده به موازات راستاي ریزش را نشان میدهد - شکل. - 7مکانیسم ساختاري این گسلها بر روي سنگهایی که تحت تاثیر قرار گرفتهاند به صورت خشلغزهایی به صورت افقی یا با زاویه ریک کوچک و همچنین پلههاي گسلی دیده میشود - شکل. - 9یکی از دلایلی که با توجه به تحقیقات صورت گرفته براي این ریزش در نظر گرفته شده این است که این ریزش می تواند در اثر عبور گسل هاي بزرگ با روند N-S و NE-SW باشد که از مرکز دهانه آتشفشان بیدخوان عبور کرده و موجب دگرشکلی آتشفشان بیدخوان شده است. دو گسل
