بخشی از مقاله
چکیده:
نگاه انسان به آتشفشان غالبا" به عنوان تهدید کننده جان انسان ها بوده است. همواره خطرات آتشفشان ها از جمله گدازه هاو گازهای آتشفشانی مورد بررسی قرار می گیرند و کمتر اتفاق افتاده است که به بررسی اثرات آتشفشان ها در وضعیت غیر فعال پرداخته شود. بنابراین آتشفشان ها در مرحله فرسایش نیز بر زندگی انسان تاثیر می گذارند که یکی از آن ها اثرات هیدرولوژیکی است. مخروط آتشفشان به عنوان یک عارضه باعث افزایش ریزش های جوی و تاثیر آن بر منابع آب سطحی و زیرزمینی می شود. در این مقاله تاثیر آتشفشان بیدخوان بر منابع آب سطحی منطقه مورد بررسی قرار گرفته است.
بدین ترتیب که وضعیت هیدرولوژیکی آن در شرایط وجود و فقدان آتشفشان مقایسه شده و تاثیر آن مشخص گردیده است. بدین ترتیب نتیجه گیری شده که این آتشفشان نه تنها باعث ایجاد یک رودخانه که زهکش کننده کالدرای آن است - آتشفشان بیدخوان - شده بلکه آبراهه های خروجی از دامنه های بیرونی آن بر شرایط آبشناسی رودخانه های اطراف - لاله زار وبافت - تاثیر داشته، رودخانه بیدخوان ضمن تامین منابع آب مورد نیاز برای روستاهای مستقر در امتداد مسیرش، تغذیه سطح یک مخروط افکنه بزرگ در دشت بردسیر را نیز برعهده دارد. از اینرو، عامل مهم آبادی این دشت و تامین کننده آب شرب و کشاورزی آن است. تاثیر آن بر منابع آب زیرزمینی دشت رفسنجان نیز قابل ملاحظه است زیرا که دشت رفسنجان آب های زیرزمینی دشت بردسیر را دریافت می کند.
واژه های کلیدی: آتشفشان بیدخوان، اکوژئولوژی، هیدرولوژی
مقدمه :
آتشفشان ها در دوره فوران - فعال بودن - ، خاموشی و غیرفعال بودن بر زندگی انسان تاثیر مستقیم و غیرمستقیم می گذارند. در این رابطه معمولا" در مقاله علمی اثرات آتشفشان ها در مراحل فعالیت و خاموشی مورد تاکید قرار می گیرند و کمتر به مرحله سوم حیات ان ها که مرحله فقدان فعالیت های آتشفشانی و فرسایش تدریجی است توجه می شود. در این مرحله نیز آتشفشان ها اثرات مستقیم و غیر مستقیم مثبت ومنفی متعددی بر زندگی انسان و اکوسیستم ها دارند. یک جنبه ی تاثیر آن ها مربوط به توپوگرافی خاصی است که ساخته اند و از طریق آن بر بارش های جوی، درجه حرارت محیط، اقلیم، خاک، پوشش گیاهی، آب های سطحی و در نهایت بر زندگی انسان تاثیر می گذارند. علاوه بر توپوگرافی، آتشفشان ها از طریق نوع سنگ ها و عناصر موجود در آن ها و رهاسازی ترکیبات و عناصر شیمیایی خاص بر محیط اطراف و موجودات زنده اثر می گذارند.
شکل دیگر تاثیر ان ها از طریق فرایندهای مضر نظیر بروز سیل، ناپایداری های دامنه ای و نظایر آن است. توجه به این جنبه از تاثیر پدیده های زمین شناسی در قالب علم اکوژئولوژی قابل طرح است. بدیهی است که هر پدیده زمین شناسی، نظیر یک تاقدیس، ناودیس، مخروط افکنه، دلتا و غیره شرایط خاصی را ایجاد می کند که باعث تاثیر بر موجودات زنده به اشکال مختلف می شود. تاکنون توجه به این جنبه از علم زمین شناسی که در محدوده زمین شناسی زیست محیطی جای می گیرد صورت نگرفته است . لذا در این مقاله نویسندگان درصددند که این جنبه از تاثیر زمین شناسی را بر محیط زیست، به عنوان یک مطالعه موردی و الگو، مطرح نمایند.
معرفی آتشفشان بیدخوان
کوه بیدخوان یک استراتوولکان است - درویش زاده، - 1383 که در جنوب شرق ایران - با فاصله 115 کیلومتری از شهرستان کرمان - و در 40 کیلومتری جنوب شهرستان بردسیر در محدودهای به طول جغرافیایی 25´ و 56˚ تا 30´ و 56˚ و عرض جغرافیایی 35´ و 29˚ تا 40´ و 29˚ شمالی واقع شده است - شکل. - 1 این آتشفشان در بخش جنوبشرقی کمربند آتشفشانی ایران مرکزی قرار دارد . - Shahabpour, 2007 - براساس تقسیم بندی دیمیتریجویچ - 1973 - در کمربند دهج – ساردوئیه از تقسیمات زمین شناسی کرمان واقع است و در محدوده سنی پلیو- پلیستوسن قرار می گیرد. این آتشفشان محدوده ای به پهنای تقریبی 400 کیلومتر مربع را اشغال کرده است و ارتفاع تقریبی بلندترین قله آن از سطح دریاهای آزاد حدود 3800 متر می باشد.
این منطقه دارای آب و هوایی سرد و ییلاقی با تابستان های معتدل و زمستان های سرد است. در این منطقه روستاهای متعددی نظیر باب کهن، ابرجوئیه، باب زیتون، عرشآباد، خواجه سهیل، دو بردران و بندر سوخنا وجود دارد.از آن جایی که این آتشفشان دارای کالدارایی از نوع ریزشی است - خلیلی مبرهن، - 1390، توپوگرافی پیچیده ای در آن دیده می شود. در بخش مرکزی کالدرا توپوگرافی چندان خشنی ملاحظه نمی گردد و ناهمواری ها اکثرا تپه مانند است؛ در حالی که ضمن حرکت به سمت دیواره کالدرا با بخش حجیمی از واریزه ها برخورد می نماییم. ساختمان این آتشفشان از تناوب گدازه های آندزیتی- داسیتی و ریولیتی و انواع نهشته های آذرآواری و اپی کلاستیک تشکیل شده است که حاصل چندین دوره فعالیت فورانی می باشند - خلیلی مبرهن، . - 1390
بعضی از فوران های سازنده ی محصولات بیدخوان بسیار انفجاری و فقط حاوی آذرآواری بوده اند و نهشته هایی همچون خیزابی ها یا نهشته های جریانی حاوی قطعه و خاکستر را ساخته اند؛ اما بعضی از فوران ها حاوی آذرآواری ها و گدازه بوده اند. محصولات دوره ای گدازه و آذرآواری ها ، اپی کلاستیک ، ریزش کالدرا و سپس ایجاد انواع دایک های حلقوی و شعاعی و تشکیل پلاگ ها و دگرسانی گرمابی کالدرا همگی نشان می دهد که بیدخوان مراحل تکاملی و بلوغ یک آتشفشان مرکب را پشت سر گذاشته است - خلیلی مبرهن، . - 1390 این آتشفشان از 9/49±2/88 میلیون سال پیش دیگر فعالیت نداشته و تاکنون تحت تاثیر فرسایش قابل ملاحظه قرار گرفته است. فرسایش آن از نوع آب های جاری است ولی فرسایش یخچالی و - Trofimov, پیرایخچالی در قسمت های مرتفع آن به چشم می خورد. لازم به ذکر است که بخش مرکزی آتشفشان قابلیت تمرکز کانی های رسی، پیریت و همچنین سولفیدهای سرب، روی، نقره و طلا را دارد - احمدی پور،. - 1372
آتشفشان بیدخوان
زمین شناسی اکولوِژیکی
در زمین شناسی اکولوژیکی، لایه های سطحی لیتوسفر به عنوان یکی از اجزاء غیر زنده اکوسیستم در یک ارگانیزاسیون سطح بالا - بیوژنوسنوزه تا اکوسفر - در نظر گرفته می شود. یک سیستم اکولوژیکی – زمین شناختی ، حجم مشخصی از لیتوسفر دارای بیوتا - از جمله انسان و محیط اجتماعی - است که مستقیما" در آن یا در سطح آن عمل می کند. لیتوسفر به عنوان یک سیستم چند مولفه ای شامل سنگ ها، آب زیرزمینی، نفت و گاز، میدان های ژئوشیمیایی و ژئوفیزیکی و فرایندهای درون آن است که بر وجود و تکامل بیوتا - از جمله جامعه انسانی - تاثیر می گذارند . - Trofimov, 2009 -
منظور از شرایط اکولوژیکی – زمین شناختی، عوامل محیطی است که توسط یکسری فاکتورهای زمین شناختی معاصر که نمود مورفولوژیکی دارند و بر عملکرد بیوتا - از جمله انسان - در داخل سیستم اکولوژیکی – زمین شناختی تاثیر می گذارند.پدیده های زمین شناختی که در طی تحقیقات اکولوژیکی – زمین شناختی مطالعه می شوند، مانع نمی شوند که فرد مهمترین و تاثیر گذارنده ترینشان را مشخص کرده و مورد مطالعه دقیق قرار دهد.این مجموعه متشکل از هشت مولفه است که فاکتورهای شرایط اکولوژیکی – زمین شناختی نامیده می شوند 2009 - و عبارتند از:
- ساخت زمین شناختی محل و جنس سنگ های آن
- توپوگرافی
- شرایط هیدروژئولوژی
- وجود سنگ های دائما" یخ زده - پرمافراست -
