بخشی از مقاله
چکیده
منطقه قباقتپه در فاصله 36 کیلومتری غرب شهرستان میانه، استان آذربایجانشرقی - شمال غرب ایران - واقع میباشد. نفوذ تودههای آذرین با ترکیب سنگشناسی داسیت پورفیری، ریوداسیت و ریولیت به سن الیگوسن به درون سنگهای آتشفشانی ائوسن - آندزیت و توف آندزیتی - سبب رخداد یک سیستم دگرسانی گسترده به همراه کانیسازی فلزی - پیریت، کالکوپیریت، کوولیت و کالکوسیت - در منطقه قباقتپه شده است. با توجه به مشاهدات صحرایی و مطالعات کانیشناسی - حضور کانیهایی نظیر کوارتز، پیریت، لیمونیت، کلریت، کلسیت، سریسیت، اپیدوت، هماتیت، گوتیت، فلدسپار پتاسیم، کائولینیت، مونتموریلونیت، و اسمکتیت - ، سیستم دگرسانی منطقه قباق تپه از پنج پهنه دگرسانی مشخص؛ شامل: - 1 - پروپلیتیک، - 2 - آرژیلیک، - 3 - فیلیک، - 4 - سیلیسی و - 5 - هماتیتی تشکیل شده است.
نتایج محاسبات تغییرات جرم عناصر نشان میدهند که شستشو و تثبیت، دو فرآیند اصلی در توزیع عناصر در سیستم دگرسانی مورد مطالعه بودهاند. تلفیق نتایج حاصل از مطالعات کانیشناسی و زمینشیمی تغییرات جرم عناصر نشان میدهند که عواملی نظیر تغییرات pH محلولهای دگرسان کننده، پتانسیل اکسیداسیون - Eh - ، تثبیت در فازهای کانیایی نئومورف، اختلاف در میزان پایداری کانیهای اولیه، حضور در فازهای کانیایی مقاوم، روبش توسط اکسیدها و هیدروکسیدهای فلزی، جذب سطحی، ورود عناصر فلزی توسط محلولهای درونزاد به سیستم، غنیشدگی بازماندی، ناهمگنی سنگ آذرین اولیه، اختلاف در درجه دگرسانی سنگ مادر، و تغییر در میزان نسبت آب به سنگ نقش ارزندهای در تحرک، توزیع و تثبیت عناصر اصلی، فرعی و جزئی در پهنههای دگرسانی منطقه قباق تپه ایفا نمودهاند.
کلیدواژهها: دگرسانی، تغییرات جرم، رفتار عناصر، قباق تپه، میانه.
مقدمه
منطقه قباق تپه در فاصله 36 کیلومتری غرب شهرستان میانه، استان آذربایجانشرقی - شمال باختر ایران - واقع گردیده است. وجود دگرسانیهای گسترده به همراه کانیسازی از فلزات استراتژیک نظیر مس در سنگهای آتشفشانی سنوزوئیک از مهمترین و برجستهترین سیماهای زمینشناسی اقتصادی این منطقه از شمال باختر ایران محسوب میشود. این منطقه بر اساس تقسیمات پهنههای زمینساختی ایران، بخشی از پهنه البرز-آذربایجان میباشد. در سال-های اخیر مطالعات نسبتا" جامعی بر روی سیماهای زمینشیمیایی پهنههای دگرسانی با استفاده از تکنیکهای مختلف زمینشیمی تعادل جرم توسط پژوهشگران مختلف در سطح بینالمللی بر روی سنگهای آتشفشانی دگرسان شده انجام گردیده است. علیرغم، انجام مطالعات گسترده، هیچ بررسی بر روی سیستم دگرسانی منطقه قباقتپه انجام نشده است. در این مطالعه سعی شده است با تکیه بر مشاهدات صحرایی، مطالعات کانیشناسی و بررسیهای زمین-شیمیایی، به بررسی عوامل شیمیایی دخیل در تحرک، توزیع و تثبیت عناصر اصلی و جزئی در پهنههای دگرسانی مشتق شده از تخریب سنگهای آندزیتی ائوسن پرداخته شده است.
روش مطالعه
این پژوهش در دو بخش صحرایی و آزمایشگاهی صورت گرفته است. در بخش صحرایی، پیمایشهایی جهت بررسی و تعیین نحوه گسترش پهنههای دگرسانی و نحوه ارتباط آنها با سنگهای آذرین آتشفشانی و در نهایت انتخاب محلهای مناسب جهت نمونهگیری از پهنههای دگرسان و سنگهای آذرین مرتبط با دگرسانی انجام گردید. در این بخش، تعداد 80 نمونه از رخنمونهای سنگی مربوط به پهنههای دگرسانی و سنگهای آتشفشانی ائوسن جمعآوری گردید. بخش آزمایشگاهی با تهیه و مطالعه سنگنگاری و کانهنگاری تعداد 43 نمونه مقطع نازک و صیقلی، آنالیز پرتو ایکس - XRD - تعداد 8 نمونه از پهنههای دگرسان در سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی شمال غرب کشور شروع گردید. متعاقب آن، جهت مطالعات زمینشیمیایی مبادرت به انجام آنالیز شیمیایی 17 نمونه سنگی از پهنههای دگرسانی و سنگهای آذرین اولیه منطقه به روشهای طیفسنجی انتشاری پلاسمای جفت شده القایی - ICP-ES - و طیفسنجی جرمی پلاسمای جفت شده القایی - - ICP-MS به ترتیب برای تعیین مقادیر عناصر اصلی، فرعی و عناصر جزئی در آزمایشگاه شرکت ACME کشور کانادا گردید.
بحث زمین شناسی
در منطقه قباقتپه، سنگهای آتشفشانی ائوسن دارای ترکیب آندزیت، توف آندزیتی با میان لایههای تراکیآندزیت و تناوب توف و آگلومرا با میانلایههای آندزیت پورفیری بوده و بخش اصلی زمینشناسی منطقه را تشکیل میدهند. نفود سنگهای آذرین با ترکیبات سنگی داسیت پورفیری، ریوداسیت و ریولیت به سن الیگومیوسن به درون سنگهای آتشفشانی ائوسن سبب گسترش پهنههای دگرسانی متنوعی در این منطقه گردیده است. بر اساس مشاهدات صحرایی، این منطقه دارای دگرسانی متنوع با گسترش نسبی قابل قبول است که از روند عمومی استوکهای حاضر در محدوده پیروی میکند. سیستم دگرسانی قباق تپه به پنج پهنه دگرسان شده، - 1 - پروپلیتیک، - 2 - آرژیلیک، - 3 - فیلیک، - 4 - سیلیسی و - 5 - هماتیتی قابل تفکیک میباشد. در این منطقه، پهنه دگرسانی پروپلیتیک از گسترش سطحی بیشتری بین پهنههای دگرسانی برخوردار میباشد. پهنه دگرسانی سیلیسی به صورت پوش سنگ در روی پهنه دگرسانی آرژیلیک توسعه یافته است. این تیپ رابطه صحرایی نشان میدهد که پهنه دگرسانی سیلیسی محصول شستشوی سیلیس از پهنه دگرسانی آرژیلیک توسط محلولهای درونزاد بوده است.
سنگنگاری و کانی شناسی آنالیزی
مشاهدات میکروسکوپی نشان میدهند که سنگهای آندزیتی مرتبط با پهنههای دگرسانی دارای بافت پورفیری بوده و فنوکریستها در آنها در یک خمیرهی میکرولیتی حضور دارند. فنوکریستها از جنس پلاژیوکلاز، پیروکسن و هورنبلاند بوده و اندازههایی متغیر از 1 الی 5 میلیمتر دارند. پلاژیوکلاز در مقایسه با پیروکسن و آمفیبول، فراوانترین فنوکریست این سنگها محسوب میشود - حدود - % 60 که دارای ماکلهای آلبیتی، کارلسباد و پلیسنتتیک است. با توجه به
