بخشی از مقاله
چکیده
منطقه مورد مطالعه در 40 کیلومتری شمال- شمال غرب تربتحیدریه در پهنه ساختاری ایران مرکزی و زیر پهنه سبزوار واقع شده است. این کانهزایی به صورت چینهسان و چینهکران در واحدهای تخریبی ائوسن - الیگوسن رخ داده است. جنس سنگهای توالی میزبان ماده معدنی شامل ماسهسنگ، کنگلومرا، سیلتستون و مارن گچدار میباشد. بر اساس موقعیت سنگهای میزبان در نمودارهای دومتغیره باتیا و سه متغیره کروننبرگ محیط کمان آتشفشانی برای این منطقه پیشنهاد میشود.
طبق بررسی توزیع، پراکندگی و همبستگی عناصر اصلی و کمیاب، بیشترین تمرکز مس در افقهای ماسهسنگی و کنگلومرایی احیایی - پهنه کانهزایی - دیده میشود. تغییرات عنصر نقره در این کانهزایی کاملاً مشابه تغییرات مس بوده و نشاندهنده همبستگی مثبت این دو عنصر با یکدیگر است. بررسی اکسیدهای اصلی نشاندهنده غنیشدگی CaO و تهیشدگی Fe2O3، MgO و MnO در پهنه کانهزایی میباشد. عناصر Fe, Mg, Mn و Ti در طبقات قرمز نسبت به طبقات خاکستری غنیشدگی نشان میدهند.
همچنین مقایسه الگوی پراکندگی عناصر کمیاب در ماسهسنگ خاکستری کانهدار نسبت به ماسهسنگ قرمز آنومالی مثبت در Cu,V, Co, Zn, Ag و Ni را نشان میدهد که نشاندهنده همزمانی تهنشینی آنها با یکدیگر است. وجود مواد آلی موجب غنیشدگی عناصر Ni و V و Cu در ماسهسنگهای خاکستری شده است. همچنین سنگ آهکها نسبت به ماسهسنگ قرمز از عناصر تهی شدهاند که ناشی از شستشوی این عناصر طی فرآیند کانهزایی میباشد.
مقدمه
منطقه مورد مطالعه در تقسیمات زمینشناسی ایران در پهنه ایران مرکزی و در زیر پهنه سبزوار قرار دارد. این منطقه در استان خراسان رضوی و در 40 کیلومتری شمال- شمال غرب تربتحیدریه و در امتداد روستاهای کدکن تا رباطسنگ واقع شده است. در این محدوده، کانهزایی مس رسوبی در ورقههای 1/100000 کدکن - نادری میقان و همکاران، - 1377، رباطسفید - سهندی و واعظی پور، - 1388 و تربتحیدریه - خلقی - خسرقی، - 1375 دیده شده است. این کانهزایی که به صورت چینهسان و چینهکران در واحدهای تخریبی ائوسن- الیگوسن رخ داده است، از غرب ورقه کدکن آغاز شده، و تا جنوب شرقی ورقه رباطسفید ادامه دارد و بخشهای شمالی ورقه تربتحیدریه را نیز در برگرفته است و گسترش طولی آن به 65 کیلومتر میرسد.
کانی-سازی در این فاصله کم و بیش به طور پراکنده و منقطع مشاهده میشود و حداکثر رخنمون پیوسته افقهای مسدار کمتر از 50 متر است - سپهری راد، . - 1388 با توجه به ویژگیهایی از قبیل سنگ میزبان ماده معدنی، شکل هندسی، ساخت، بافت و کانیشناسی این کانهزایی را میتوان از نوع کانهزایی مس با میزبان رسوبی و از گونه redbed دانست - میلویش و همکاران، . - 1392 هدف از این مقاله بررسیهای ژئوشیمیایی کانسنگ و سنگ میزبان کانهزایی شامل تعیین محیط تکتونیکی تهنشست سنگهای رسوبی میزبان، فرایند تشکیل و تغییرات و همبستگی عناصر در افقهای کانهدار میباشد. راههای دسترسی و موقعیت کانهزاییهای مورد مطالعه در شکل 1 نشان داده شده است.
زمینشناسی و کانهزایی
منطقه معدنی مورد مطالعه در پهنه ساختاری ایران مرکزی و در توالی سازند قرمز قارهای ائوسن- الیگوسن قرار دارد. منطقه معدنی مورد مطالعه شامل چهار واحد مجزا است که از قدیم به جدید عبارتند از: واحد اول - Em1 - شامل مارنهای قرمز و خاکستری گچدار با میان لایههای شیل، سیلتستون و سابلیتارنایتهای خاکستری به سن ائوسن بالایی میباشد که دارای مورفولوژی پست و فرسایش یافته بوده و دچار چینخوردگی و گسلش شدهاند، واحد دوم - EOs - که بیشترین مورد کانهسازی مشاهده شده داخل این واحد واقع میشوند شامل توالی ضخیمی از ماسهسنگهای قرمز رنگ و مارن میباشند. روند شرقی- غربی این رخساره و ضخامت زیاد آن بر اثر عملکرد گسلهای راندگی در جنوب منطقه میباشد.
واحد سوم - EOc - متشکل از کنگلومرای ستبر لایه تودهای قرمز رنگ با میان لایههایی از ماسهسنگ میباشد، که همراه واحد EOs از غرب منطقه مورد مطالعه تا شرق آن رخنمون دارد. قطعات سنگی سازنده این کنگلومرا بیشتر شامل قطعات ولکانیکی و رسوبی میباشند. این واحد به دلیل مقاومت زیاد در برابر فرسایش در بیشتر قسمتها مورفولوژی خشن ایجاد کرده است و واحد - Osc - به سن الیگوسن نیز متشکل از ماسهسنگهای خاکستری، کنگلومرا با میان لایههایی از سیلتستون میباشد - شکل . - 2
کانهسازی مس در این منطقه در اندیسهای متعددی رخ داده است ولی ما در این تحقیق تنها به 2 کانسار اسفیز و قندو پرداختهایم، که در زیر به طور مفصل توضیح داده خواهند شد. کانیسازی در معدن متروکه اسفیز در امتداد گسلها و شکستگیها به صورت رگهای و چینهکران - Stratabound - درون واحد کنگلومرایی - EOc - صورت گرفته است. به نظر می رسد این گسلها و شکستگیها با بالا بردن نفوذپذیری کنگلومرای سخت شده، معبر مناسبی برای عبور سیال کانهدار ایجاد کردهاند و منجر به رخداد دگرسانی و کانهزایی در منطقه شدهاند. کانهسازی در این کانسار درون فضاهای خالی ایجاد شده توسط شکستگیها رخ داده است. افق کانهدار احیایی در این کانسار درون واحدهای کنگلومرایی قرار دارد که شامل دو رگه کانهدار OH-A1 - و - OH-A2 با روند شمالی- جنوبی میباشد.
شکل-2 موقعیت منطقه مورد مطالعه در نقشه پهنههای زمینشناسی ساختاری ایران - علوی، - 1994 و نقشه زمینشناسی منطقه مورد مطالعه این رگهها دارای کانیهای اولیه پیریت، کالکوسیت، بورنیت، مگنتیت و کانیهای ثانویه کوولیت، دیژنیت، مالاکیت و آزوریت میباشند. ماده معدنی به صورت سیمان و پرکننده فضاهای خالی میان پبلهای کنگلومرا تشکیل شده است که نشان از اپیژنتیک بودن کانسار است. عامل کانهزایی در این کانسار حضور سیمان کلسیتی و کانیهای پیریت و مگنتیت میباشد که باعث ایجاد محیط احیایی شده و شرایط مساعد برای تهنشینی مس را فراهم کرده است، به طوری که سولفیدهای مس جانشین کانیهای پیریت و مگنتیت شده اند.
