بخشی از مقاله
چکیده
کمپلکس نفوذی سونگون که میزبان مس پورفیری سونگون میباشد در حدود 75 کیلومتری شمالغرب اهر، در استان آذربایجانشرقی واقع شده است. بر حسب کاهش دمای تشکیل دگرسانیهای گرمابی متنوعی پدید آمده است که میتوان به ترتیب از دگرسانی های پتاسیک، فیلیک، پروپلیتیک و آرژیلیک نام برد. لازم به ذکر است که مرز این دگرسانیها تیز نبوده و اغلب با همدیگر همپوشانی دارند. از لحاظ کانیزایی سه زون شسته شده، سوپرژن و هایپوژن در این معدن قابل مشاهده است. زون شسته شده فاقد ارزش اقتصادی بوده و زونهای سوپرژن و هایپوژن دارای عیار بالا و اقتصادی میباشند.
ترکیب سنگشناسی توده پورفیری سونگون در حد مونزونیت تا کوارتزمونزونیت بوده که بیشتر دایکهایی با ترکیب دیوریت تا کوارتزدیوریت توده را قطع کردهاند. رقیقشدگی یکی از بسیار چالشهای پیش روی معدنکاران و شاید از قدیمیترین آنهاست. سه گروه رقیقشدگی وجود دارد که معدنکاران با آن مواجهند. اولی رقیقشدگی کنتاکت یا »رقیق-شدگی خارجی « است، که آن مواد کم عیار یا باطله است که بطور غیر عمد در فرآیند معدنکاری همراه ماده معدنی استخراج میشود. دومی رقیقشدگی داخلی است، که در آن مواد باطله چنان داخل ماده معدنی فرو رفته که جداسازی فیزیکی آن غیرممکن است. سومی رقیقشدگی مورفی - Murphy - است که توسط خطاهای معدنکاری ایجاد میشود.
مقدمه
کمپلکس نفوذی سونگون که میزبان مس پورفیری سونگون میباشد در حدود 75 کیلومتری شمالغرب اهر، در استان آذربایجانشرقی واقع شده است. نهشته مس پورفیری سونگون یکی از دو نهشته مهم همراه با سنگهای نفوذی کالک-آلکالن - استوک - در کمربند ولکانیکی سنوزوئیک سهند - بزمان میباشد که از شمالغرب از ولکانو سهند در استان آذربایجانشرقی تا ولکانو بزمان در جنوبشرق ایران با فاصلهای حدود 1700 کیلومتر کشیده شده است - تصویر. - 1 این کمربند که اولین بار توسط - [1] Stocklin and Setudenia - 1972 تعریف شده است، شامل سنگهای ولکانیکی آلکالن و کالکآلکالن و نفوذیهای مرتبط میباشد و به وسیله فرورانش پلیت عربی به زیر ایران مرکزی در حین کوهزایی آلپی تشکیل شده است - Stocklin and Setudenia, 1972, Berberian, 1976[2], 1983, در معدن مس سونگون دگرسانیهای گرمابی متنوعی پدید آمده است که بر حسب کاهش دمای تشکیل میتوان به ترتیب از دگرسانی پتاسیک، فیلیک، پروپلیتیک و آرژیلیک نام برد.
سه زون افقی اصلی شامل زون شسته شده، سوپرژن و هایپوژن در معدن مس سونگون دیده میشوند. با مطالعه گمانهها و اطلاعات موجود دیده میشود که زون اکسید در کانسار سونگون، به صورت یک زون مستقل و گسترده وجود ندارد و به صورت لنزهایی از اکسید دیده میشود. اما میزان اکسید در گمانهها - مخصوصاً در زون سوپرژن - قابل توجه میباشد.رقیقشدگی بطور خیلی ساده، کاهش عیار معدن در حین استخراج تعریف می شود.
در معدن مس سونگون سه گروه رقیقشدگی قابل توجه است: اولی رقیقشدگی کنتاکت یا » رقیقشدگی خارجی « است، که آن مواد کم عیار یا باطله است که بطور غیر عمد در فرایند معدنکاری همراه ماده معدنی استخراج میشود. دومی رقیقشدگی داخلی است، که در آن مواد باطله چنان داخل ماده معدنی فرو رفته که جداسازی فیزیکی آن غیرممکن است. سومی رقیقشدگی مورفی - Murphy - است که توسط خطاهای معدنکاری ایجاد میشود. در معدن مس سونگون مهمترین عامل رقیقشدگی، رقیقشدگی خارجی یا همان دایکها میباشند که با امتدادها، شیبها و ضخامتهای متفاوت به داخل توده معدنی نفوذ کردهاند.
تاریخچه اکتشافات انجام شده در این معدن بر اساس گزارشات به شرح ذیل می باشد:
- 1 بازدیدهای مختلف توسط کارشناسان خارجی از جمله بونه، هوسل، لادام و هوبنر در مورد کانسارهای منطقه قرهداغ از جمله مس سونگون در سال 1290 هجری شمسی
-2 مطالعه آنومالیهای مس قرهداغ توسط بازن و هوبنر در سال 1348 و معرفی ذخیره سونگون از نوع اسکارن با عیار 1 الی 2 درصد و ذخیره 20 هزار تن
-3 مطالعات اکتشافی توسط سازمان زمینشناسی کشور در شمالغرب اهر و سونگون در سال
-4 1349 معرفی کانسار مس سونگون از نوع پورفیری توسط "اطمینان" بر اساس تقسیمبندی سنگهای ناحیه و شناسایی نشانههایی از زونبندی دگرسانی در سال
-5 1356 تهیه نقشه زمینشناسی 1:1000 توسط گروه اکتشافی مرکب از پنج زمینشناس و همیلتون در سال
-6 1356 برداشت زمینشناسی و مطالعات کانسار مس سونگون در مقیاس 1:5000 توسط مؤمنزاده و رشیدنژاد در سال
-7 1367 بررسیهای ژئوفیزیکی در ناحیه سونگون2 توسط شرکت ملی صنایع مس ایران در سال
-8 1368 انجام فاز اول و دوم حفاری اکتشافی به تعداد 156 گمانه با متراژ 63387 متر و 7 تونل از سال 1368 تا 1374با توجه به نتایج مثبت عملیات ژئوفیزیکی
-9 انجام حفاری تکمیلی به تعداد 86 گمانه و متراژ 16806 /90 متر از سال .1381-1383 تصویر-1 نقشه زمینشناسی ایران - بر گرفته از - Stocklin and Setudenia 1972, Shahabpour 1994 - که واحدهای لیتوتکتونیک اصلی را نشان میدهد.
بحث
در معدن مس سونگون طیف متنوع سنگها را میتوان در چند گروه اصلی جای داد:
-1 توده اصلی سونگون با فابریک پورفیری و با ترکیبی در حد کوارتزمونزونیت تحت عنوان سونگون پورفیری.
-2 دایکهای تأخیری که توده سونگون پورفیری را قطع کردهاند و برحسب تنوع بافتی و ترکیب سنگشناسی به چهار دسته DK-1، DK-2، DK-3 و DK-4 تقسیم میشوند.
-3 سنگهای ولکانیک و سابولکانیک پلیو کواترنر با ترکیبی در حد تراکیت لاتیت تا تراکی آندزیت بازالتی.
-4 سنگهای آهکی درونگیر توده سونگون پورفیری با سن کرتاسه پسین.
-5 آهکهای رکریستالیزه و تبدیل شده به مرمر ریز بلور.
-6 بخش اگزواسکارن شامل آهکهای متاسوماتیزه و تبدیل شده به اسکارن.
-7 بخش اندواسکارن توده سونگون پورفیری که در اثر متاسوماتیزم با سنگهای آهکی و سیالات نشأت گرفته از توده متحمل دگرسانی شده و مجموعه کانیهای اولیه این سنگ به مجموعهای از سیلیکاتهای جدید تبدیل شدهاند.
-8 سنگهای دگرگونی مجاورتی یا هورنفلسها: سنگهای رسی، ماسهسنگی و رسی- مارنی کرتاسه فوقانی، در تماس با توده پورفیری سونگون متحمل دگرسانی مجاورتی شده و بر حسب فاصله از توده سونگون پورفیری پاراژنزهای
