بخشی از مقاله
چکیده
رقیق شدگی در معادن یکی از مهمترین عواملی است که تمام پارامترهاي پروژههاي معدنکاري را تحت تاثیر قرار میدهد. بر اساس مطالعات انجام شده در این مقاله، رقیقشدگی میتواند تاثیرات منفی بر مسائل زیستمحیطی، اقتصادي، اجتماعی، فنی و ایمنی داشته باشد، واثرات منفی آن به عنوان میراثی شوم براي آیندگان باقی خواهد ماند. بنابراین ضروري است مدیریت مناسبی در این زمینه صورت گیرد.
تکنیک مدیریت ریسک براي کاهش تاثیرات منفی رقیقشدگی میتواند مورد استفاده قرار گیرد. مدل ریسک رقیق شدگی ارائه شده در این مقاله داراي پتانسیل قابل توجهی است که میتواند به عنوان ابزاري مناسب در جهت ارزیابی کمّی و کیفی رقیقشدگی در اختیار مدیران و صاحب نظران در عرصه معدنکاري قرار گیرد.
با استفاده از این مدل، عواملی که در نتیجه رقیقشدگی میتوانند ریسک بالایی داشته باشند شناسایی شده و نیز مقایسه معادن مختلف از دیدگاه رقیقشدگی میسر میشود. ریسک به عنوان تابعی از احتمال و پیامد پارامتر موردنظر تعریف می-شود. با بکارگیري این مدل در معدن مس سرچشمه و معدن آهن گلگهر نتایجی حاصل شد که نشان میدهد فاکتور ریسک رقیقشدگی در معادن سرچشمه و گلگهر به ترتیب برابر با 4501 و 4374 میباشد که بیانگر ریسک بالا در معادن ذکر شده میباشد.
.1مقدمه
رقیقشدگی، به عنوان مقدار زائد یا مواد کمعیاري - عیار آن کمتر از عیار حد - است که در حین عملیات استخراج با ماده معدنی مخلوط شده و کیفیت مواد استخراج شده را کاهش میدهد
این فاکتور منجر به افزایش هزینههاي استخراج، بارگیري، حمل و نقل، فرآوري، انباشت باطله و مسائل زیستمحیطی میشود. همچنین این فاکتور، کیفیت محصول نهایی و در نتیجه سود را تحت تاثیر قرار میدهد، بهنحوي که تاکنون تعداد زیادي از معادن، بهدلیل وجود رقت بالا بسته شده اند
در تحقیقاتی که تاکنون در زمینه رقیقشدگی صورت گرفته، میزان رقیقشدگی بر اساس دادههاي تجربی پیشبینی شده و یا تاثیر پارامترهاي مختلف بر رقیقشدگی مورد مطالعه قرار گرفته است.
در مدلسازي سعیدي و همکاران، در سال 2009، پارامترهاي موثر بر رقیقشدگی خارج از لایه در روش جبهه کار طولانی پسرو اعم از عمق معدنکاري، تنش برجا، هندسه سقف بلافاصله بالاي شیرر، همچنین کیفیت لایه سقف و کف و شیب لایه زغال در نظر گرفته شده است
بحري و همکاران در سال 2014، براساس مقادیر تجربی پارامترهاي ورودي و مدلسازي این پارامترها بر مبناي سیستم مهندسی سنگ - RES - و شبکههاي عصبی مصنوعی - ANN - رقیقشدگی خارج از لایه را در روش جبهه کار طولانی پیشبینی کردند
اکثر مطالعات صورت گرفته محدود به روشهاي معدنکاري زیرزمینی بوده و تاکنون مطالعات جامعی در زمینه روش معدنکاري روباز صورت نگرفته است. علاوه بر این، در تمامی مدلهاي ارائه شده، تنها عوامل موثر بر رقیقشدگی مورد مطالعه قرار گرفته و تاثیرات رقت در پروسه معدنکاري بررسی نشده است.
ابراهیمی در سال 2013، اهمیت مسئله رقیقشدگی را در معادن روباز مورد بررسی قرار داده و تنها از دیدگاه اقتصادي و مخصوصاً طی عملیات فرآوري به این مسئله پرداخته و مسائل زیستمحیطی، اجتماعی، فنی و ایمنی را بررسی نکرده است
در این مقاله تاثیرات رقیقشدگی بر پارامترها و مراحل مختلف عملیات معدنکاري در معادن روباز مورد مطالعه قرار گرفته و ریسکهاي عمده ناشی از رقیقشدگی شناسایی شده و با استفاده از تکنیک مدیریت ریسک مورد ارزیابی قرار گرفته است. مدل ریسک ارائه شده در این مقاله از توانایی تخمین کیفی و کمّی ریسک رقیقشدگی در سایتها و معادن مختلف برخوردار میباشد. با استفاده از این مدل، میتوان تاثیراتاحتمالی مخرّب رقیقشدگی را شناسایی، پیش-بینی و کاهش داد تا مقدار بهینه رقیقشدگی حاصل شود.
.2 ریسکهاي عمده رقیقشدگی
رقیقشدگی یکی از مهمترین فاکتورهایی است که عامل تحمیل هزینههاي عملیاتی اضافی هم در روش معدنکاري زیرزمینی و هم روش معدنکاري روباز میباشد. استخراج، ترابري و فرآوري مواد باطله - عیار آن کمتر از عیار حد - بسیار پرهزینه میباشد. در اثر رقیقشدگی، هر واحد از باطلهاي که استخراج، ترابري و فرآوري میشود، به جاي یک واحد از ماده معدنی باارزش موجود در ظرفیت تولید معدن قرار میگیرد
رقیقشدگی تاثیرات قابل توجهی بر مراحل مختلف معدنکاري دارد. بنابراین براي تعیین تاثیر رقیقشدگی بر هزینه نهایی تولید، ضروري است تاثیرات آن بر مراحل مختلف معدنکاري مورد ارزیابی قرار گیرد. تاثیرات مخرب رقیقشدگی تنها محدود به فضاي معادن نمیباشد، آلودگیهاي زیستمحیطی و مشکلات اجتماعی ایجاد شده در اثر رقیقشدگی، دامنه تاثیرات این پدیده مخرّب را گستردهتر میسازند.
در ادامه،بر اساس تجارب بدست آمده از معادن مختلف، فهرستی از پارامترهایی که تاثیرپذیر از رقیقشدگی هستند ارائه میشود. با توجه به ماهیت پویا و متنوع صنعت معدنکاري، با گذشت زمان مسائل جدیدي پدیدار خواهند شد. ریسکهاي عمده رقیقشدگی شامل عوامل زیستمحیطی، اجتماعی، اقتصادي، فنی، سلامت و ایمنی میباشد، که به سه دسته ریسک اصلی، زیرشاخه و رویدادهاي خاص طبقه بندي میشود.
.2,1 ریسکهاي زیست محیطی
معدنکاري عامل اصلی آلودگی هوا محسوب نمیشود اما، به صورت موضعی میتواند عامل انتشار ذرات در هوا و بعدها نفوذ آن در خاك شود. انتشار ذرات در هوا میتواند از طریق عملیات چالزنی و آتشباري، استخراج، سنگشکنی و حمل موادمعدنی از معدن به سنگشکن و یا از مکانهاي دامپ باطله، انباشتهاي مادهمعدنی، سد باطله و کارخانه ذوب صورت گیرد. از آنجایی که ذرات تولید شده در معادن میتواند حاوي ذرات فلزي باشد لذا، انتشار آنها در محیط اطراف معدن علاوه بر آلودگی هوا میتواند سبب آلودگی آب و خاك شود.
اگر این ذرات در زمین نفوذ کنندبهدلیل مسدود کردن رگههاي گیاهان و کاهش نفوذپذیري و فتوسنتزسبب ایجاد تاثیرات منفی در رشد گیاهان میشود. علاوه بر این، عملیات معدنکاریمیتواند از طریق انتقال بیش از حد فلزات سنگین به محیط، اسیدیته شدن آب و ذرات معلق جامد، خسارات جدي به رودخانهها، منابع آبیاري، آبهاي نوشیدنی و مراتع وارد سازد.
آلودگی خاك نیز میتواند از طریق نفوذ ذرات آلوده، آبهاي معدنی حاوي عناصر آلوده و یا طغیان رودخانههاي آلوده - که آلودگی رودخانهها ناشی از فعالیتهاي معدنی است - صورت گیرد. همچنین، فعالیتهاي معدنی میتواند سبب آلودگیهاي صوتی شود. منابع اصلی آلودگی صوتی در معادن، ناشی از فعالیتهاي چالزنی و آتشباري، کمپرسورها، پمپها و فنها، کامیونها، سنگشکنها و آسیابها، استخراج مواد معدنی و باطله میباشد
موارد مذکور که بر اثر فعالیتهاي معدنی پدیدار میشوند، در حضور پدیده رقیق شدگی ممکن است شدت تاثیر و سطح ریسک هایشان بسیار بالاتر برود
جدول.1 طبقه بندي ریسک هاي زیست محیطی
