بخشی از مقاله
چکیده
آفتابگردان یکی از محصولات مهم کشاورزی است. یکی از آسیبهای مهمی که در مراحل تولید این محصول را تحت تاثیر قرار میدهد خوابیدگی است. کشاورزان برخی از مناطق ایران برای حل این مشکل برای کاشت آن، با استفاده از میله فلزی اقدام به ایجاد حفرهای به قطر 4 سانتیمتر و ارتفاع 12-19 سانتیمتر نموده و بذر را در داخل آن قرار میدهند. در این مطالعه روش ساخت دستگاهی که بتواند عمل حفرهسازی را انجام دهد توضیح داده شده است. دستگاه به صورت چهارچرخ بوده و حین کار به صورت نیمه سوار به پشت تراکتور متصل میشود. اجزاء این دستگاه متشکل از شاسی، محورها، زنجیرها و چرخزنجیرها، میله فرورونده، سیستم پنوماتیکی و جک پنوماتیکی میباشند. توان از محور چرخها به زنجیر فوقانی منتقل میشود و این زنجیر حفره-ساز را به حالت رفت و برگشتی جابجا میکند بهطوریکه وقتی دستگاه به جلو حرکت میکند حفرهساز با همان سرعت به طرف عقب حرکت میکند و سرعت میله نسبت به زمین صفر میشود، در این زمان هوا از کمپرسور وارد جک پنوماتیکی شده و میله را به طرف زمین هدایت میکند و حفره ایجاد میشود. مزیت سیستم پنوماتیکی نسبت به مکانیکی این است که دارای قدرت بیشتر، ایمنی بالاتر، هزینه کمتر، قابل تنظیم بودن عمق کاشت می باشد.
کلمات کلیدی: آفتابگردان، پنوماتیک، حفرهساز، خوابیدگی
مقدمه
آفتابگردان یکی از چهار گروه عمده گیاهان روغنی است که از نظر سطح زیر کشت و تولید پس از سویا، کلزا و بادام زمینی قرار دارد. سطح زیر کشت آن در جهان از 6/238 میلیون هکتار در سال 1948-50 به 20/960 میلیون هکتار در سال 2000 و 22/333 میلیون هکتار در سال 2003 رسیده که رشد آن در دهه 1990 در حدود 47 درصد بوده است. در طول زمانی مشابه عملکرد آفتابگردان از 0/603 تن در هکتار در سال 1948 به 1/255 تن در هکتار در سال 2000 افزایش یافته است. این در حالی است که در همین مدت عملکرد در کشورهایی نظیر آرژانتین، برزیل، آلبانی، فرانسه، یوگسلاوی و استرالیا افزایش و در کشورهای دیگری نظیر مصر، مراکش، کنیا، بولیوی، شیلی، یونان، مجارستان و ایتالیا کاهش یافته است.
میزان تولید دانه آفتابگردان در سال 2003 در جهان 27/740 میلیون تن بوده است. - farokhi et al., 2004 - استان آذربایجان غربی در تولید آفتابگردان آجیلی رتبه نخست کشوری را دارد که مساعد بودن شرایط اقلیمی و خاکهای زراعی و وجود بزرگترین بازار خرید و فروش آجیل کشور در خوی از عمده دلایل کسب رتبه نخست در تولید آفتابگردان آجیلی است. - 1 - محصولات مختلف کشاورزی در فرآیند تولید و فرآوری تحت تاثیر عوامل محیطی در معرض انواع آسیبها و صدمات قرار دارند. یکی از آسیبهای مهمی که در مراحل تولید، این محصولات را تحت تاثیر قرار میدهد خوابیدگی میباشد.خوابیدگی عبارت است از انحراف ساقه از حالت عمودی، بهطوریکه ساقهها روی یکدیگر تکیه نموده و یا همدیگر را بپوشانند.
خوابیدگی ممکن است به صورت آزاد شدن ریشه از خاک - مانند خوابیدگی در ذرت و آفتابگردان - ، خم شدن ساقه و یا شکستگی ساقه - مانند خوابیدگی در گندم و جو - باشد. خوابیدگی بهصورت خم شدن ساقهها از نفوذ نور به قسمتهای پایین بوتهها جلوگیری نموده و موجب نقصان عملکرد میگردد. همچنین عدم تبادل هوا و رطوبت موجب افزایش رطوبت و حرارت هوای بین بوتهها شده و محیط مناسبی را جهت رشد آفات و امراض ایجاد مینماید. مجموعه این عوامل سبب مرگ درصدی از برگها، ساقهها و یا بوتهها میگردد. در آزاد شدن ریشه از خاک، علاوه بر پیدایش مشکلات فوق، آسیب به ریشه نیز مشاهده میشود. ظاهراً فشار مکانیکی وارده به ساقهها سبب خوابیدگی آنها میشود. نیروی وارده به ساقه طی رشد گیاه دائماً و با تشکیل میوه و دانهافزایش یافته و باعث خوابیدگی ساقههای ضعیف میگردد. باد نیز با فشار مکانیکی خود میتواند از عوامل تشدید کنندهی آن، مخصوصا بعد از آبیاری قلمداد شود. - 2 -
برای مبارزه با مشکل خوابیدگی آفتابگردان راهحلهای مختلفی وجود دارد که عبارتند از:
-1 انتخاب ردیفهای کشت هم جهت با بادهای غالب
-2 عدم آبیاری زیاد و استفاده از کود بویژه ازت
-3 آبیاری در زمان مناسب و عدم حضور باد
-4 استفاده از واریتههای مقاوم
-5 افزایش فواصل کاشت
-6 استفاده از بادشکن
-7 کاشت با حفره ساز
برای حل مشکل خوابیدگی ترکیبی از راه حلهای فوق ممکن است مورد استفاده قرار گیرد ولی روش مدنظر این مطالعه بر نوع روش کشت متمرکز میباشد. این روش کشت چندین سال است که توسط کشاورزان بومی منطقه آذربایجان غربی به کار گرفته میشود و تا حدود زیادی مشکل خوابیدگی را حل کرده است. در این روش یک حفره ساز به مانند شکل - - 1 مورد استفاده قرار میگیرد که نحوه ی کار با آن به صورت زیر میباشد:
-1 با استفاده از میله یا لولهای به قطر تقریبی 4 سانتیمتر که دارای دسته و پایهای نیز میباشد، حفرهای به عمق تقریبی 12 الی 19 سانتیمتر در خاک ایجاد میشود.
-2 سپس به تعداد 3 عدد بذر در داخل آن قرار میگیرد و هیچ خاکی روی آن اضافه نمیشود.
-3 بعد از رویش جوانهها فقط یکی از بوتهها که از همه قویتر است نگهداری میشود.
- مصاحبه حضوری با کشاورزان آفتابگردان کار -
وسیله مورد استفاده در این روش یک حفره ساز دستی میباشد که عمدتا به صورت سنتی ساخته شده است.
