بخشی از مقاله
خلاصه
ساخت پذيري يک تکنيک مديريت پروژه براي بازنگري فرآيند ساخت و ساز از شروع تا پايان ، در فاز پيش اجرا مي باشد. اين تکنيک قبل از اجراي پروژه با شناسايي موانع موجب کاهش و يا جلوگيري از بروز اشتباهات ، تاخيرات و نيز سرريز هزينه ها خواهد شد. گرچه صنعت ساختمان سازي در ابعاد مختلف کمي و کيفي از ابتدا رشد چشمگيري داشته و جلوه هاي بديع و در عين حال منحصر بفردي از صنعت ساختمان سازي به تصوير کشيده شده است ، اما همچنان مشکلات بسياري گريبان گير وضعيت فعلي صنعت ساخت مي باشد. با وجود برنامه ريزي هاي دقيق و تخمين هزينه ها، همواره به دلايل پيش بيني شده و پيش بيني نشده ، بسياري از پروژه ها از خط قرمز زمان و هزينه عبور مي کنند، که علاوه بر ضررهاي مالي، موجب نارضايتي کارفرما نيز مي گردد. در اين تحقيق هدف ارائه راهکارهايي جهت تسهيل حضور پيمانکاران در مراحل اوليه مطالعات و طراحي به منظور پياده سازي مفهوم ساخت پذيري مي باشد. براي بررسي پژوهش هاي گذشته و تفسير آن ها از روش مطالعات کتابخانه اي متاسنتز استفاده شده و سپس از طريق آناليز توصيفي و آناليز الگويي طبقه بندي داده ها صورت گرفته است . در نهايت راهکارهاي ارائه شده منطبق بر اصول ساخت پذيري طبقه بندي گرديده و مورد ارزيابي قرار گرفته است . ضرورت اين مطالعه از آنجا ناشي مي گردد که سهم زيادي از مشکلات پروژه ها مانند افزايش زمان و هزينه ، عدم يکپارچگي طرح و ضعف سيستم اجرايي، ريشه در عدم تبادل اطلاعات و ارتباط موثر فازهاي طراحي و ساخت و ناديده گرفتن اثرات تصميمات طراحي در ساخت پذيري طرح دارد. با يافتن راهکارهاي موجود جهت اجراييسازي مفهوم ساخت پذيري، مي توان زمينه هاي موثرتري را جهت ارتقاء يکپارچگي پروژه هاي ساخت و ساز ارائه داد.
کلمات کليدي: ساخت پذيري، راهکارهاي ساخت پذيري، فرا ترکيب ، اصول ساخت پذيري، يکپارچگي، پروژه هـاي عمرانـي، پيمانکاران ساخت .
١. مقدمه
يکي از بارزترين چالش هاي زمان ساخت براي کارفرمايان پروژه ها، هزينه هاي ناشي از دوباره کاري ها است که منجر به عبور از خط قرمزهاي زمان و بودجه پيش بيني شده پروژه مي شود. اين مشکلات ريشه در مجزا بودن و عدم يکپارچگي در فازهاي پروژه دارد . براي هم راستا کردن اهداف پروژه و هماهنگي تغييرات ، يکي از ضروريات ، توجه به ساخت پذيري طرح است . ساخت پذيري سيستمي جهت دستيابي به يکپارچگي بهينه از دانش و تجربه در مراحل مختلف چرخه عمر پروژه شامل برنامه ريزي، مهندسي، تدارکات و فرآيند اجراي ساختمان ، به منظور ايجاد تعادل در پروژه هاي مختلف و تامين محدوديت هاي زيست محيطي براي دستيابي به اهداف کلي پروژه مي باشد. ضرورت حضور پيمانکاران ساخت در مراحل مطالعات اوليه و نيز فاز طراحي از آنجا ناشي مي گردد که سهم زيادي از مشکلات پروژه ها مانند دوباره کاري ها، افزايش زمان و هزينه ، عدم يکپارچگي طرح و ضعف سيستم اجرايي، ريشه در عدم تبادل اطلاعات و ارتباط موثر فازهاي طراحي و ساخت و نيز فقدان دانش اجرايي طراح دارد. طراح بايد درک درستي از اجرا داشته باشد، ولي عملکرد سيستم با اين ديدگاه مغايرت دارد. لذا پيمانکار جهت اجراي صحيح طرح بايستي پيش از شروع فاز ساخت ، مشکلات بالقوه طرح اوليه را شناسايي کند. مفهوم ساخت پذيري منجر به بهبود روند اجرا و صرفه جويي هايي در تمام ابعاد يک پروژه نظير زمان و هزينه در طي فرآيند آن از آغاز تا بهره برداري و نگهداري مي گردد که اين مزايا از طريق ايجاد زمينه هايي جهت تسهيل حضور پيمانکاران اجرايي در فازهاي ابتدايي پروژه فراهم خواهد شد. با توجه به بررسي ادبيات ساخت پذيري، اين امر يک مسئله بلند مدت مي باشد و به طور مستمر بايد پيگيري شود، و تا حد ممکن بايد قبل از ساخت با در نظر گرفتن موانع موجود، بر روي حذف و کاهش اين مشکلات و نيز تسهيل ساخت پذيري تمرکز شود . هدف از اين تحقيق ارائه راهکارهايي جهت تسهيل حضور پيمانکاران در مراحل اوليه مطالعات و طراحي به منظور پياده سازي مفهوم ساخت پذيري مي باشد.
٢. ارزيابي اصول و مفاهيم ساخت پذيري
همان طور که مک گئورگ و پالمر اذعان داشته اند دو واژه ”Constructability“ و ”Buildability“ در هيچ فرهنگ لغت استانداردي يافت نمي شود و هر دو واژه معرف شرايطي هستند که تنها به عوامل صنعت ساخت و ساز مربوط مي گردد . ساخت پذيري در واقع ادغام دانش و تجربه براي بهينه سازي ساخت و ساز در تمامي مراحل برنامه ريزي، طراحي، تدارکات ، و اجرا براي رسيدن به اهداف کلي پروژه است . در واقع ساخت پذيري اصولي مي باشد که تاکنون به شکل آگاهانه يا غيرآگاهانه در پروژه هاي متنوعي استفاده شده است و نيز بارها توسط پژوهشگران و سازمان هاي مختلف با عنوان "استفاده بهينه از دانش و تجربه ساخت در مراحل برنامه ريزي مفهومي، مهندسي تفصيلي و ساخت جهت نيل به اهداف کلي پروژه " مورد بحث و تحقيق قرار گرفته است .
در کشورهاي پيشرو همچون ايالات متحده امريکا، استراليا، انگلستان ، مالزي براي تبيين اصول ساخت پذيري و رفع موانع موجود براي اجرايي سازي مفهوم آن مطالعات گوناگوني انجام گرفته است . اصول و مفاهيم ساخت پذيري بيش از قابليت اجرايي پروژه ، ادغام دانش ساخت ، تجربه ، و مهارت ها را در برنامه ريزي و طراحي اوليه مدنظر قرار مي دهد، که موجب بهبود بهره وري و کاهش مشکلات و کار گروهي بهتر در روند پروژه و در فاز اجرايي مي شود . اين يکپارچگي ديد شفاف تري از مرحله ساخت براي برنامه ريزان و طراحان فراهم مي سازد. اين موضوع مي تواند موفقيت پروژه را در ابعاد مختلف نظير زمان ، بودجه ، ايمني وکيفيت تحت الشعاع قرار دهد . به علت توانايي اثرگذاري مقوله ساخت پذيري بر هزينه ها و پيشرفت زماني براي دستيابي به شرايط بهينه ، در نظر گرفتن ساخت پذيري طرح در مراحل اوليه چرخه حيات پروژه از ضروريات مي باشد . اصول معرفي شده ساخت پذيري توسط CIIA با توجه به آن که مناسب ترين زمان کاربرد اين اصول در چرخه عمر پروژه را نيز مد نظر قرار داده نسبت به ساير مدل ها داراي مزيت مي باشد. اين اصول دوازده گانه در جدول شماره ١ نشان داده شده است .
جدول ١- اصول ساخت پذيري
از جمله فوايد پياده سازي اين اصول ساخت پذيري، مي توان به موارد درج شده در جدول ٢ اشاره کرد:
جدول ٢- مزاياي ساخت پذيري
مفاهيم توسعه يافته ساخت پذيري در فازهاي پروژه در سال ٢٠٠١ ميلادي توسط نيما و همکاران تهيه شده که در جداول ٣ تا ٥ نشان داده مي شود .
جدول ٣- مفاهيم ساخت پذيري در فاز طراحي مفهومي
جدول ٤- مفاهيم ساخت پذيري در فاز طراحي و تدارکات
جدول ٥- مفاهيم ساخت پذيري در فاز عمليات اجرايي
حلقه ساخت پذيري به عنوان يکپارچگي بين دانش و تجربه در تمام فازهاي پروژه تعريف شده است و همچنين براي پر کردن شکاف بين مهندسي اجراي سنتي و مدرن ، در اوايل شروع ساخت پروژه مزاياي فراوان آن به رسميت شناخته شده است که اين روند در شکل ٢-٩ نشان داده شده است .
شکل ١- جريان هاي بازخورد در چرخه عمر پروژه
٣. موانع پياده سازي اصول ساخت پذيري
از جمله موانع شناخته شده در مقابل اجرايي سازي مفهوم ساخت پذيري، که توسط محققين همين پژوهش ارزيابي و طبقه بندي گرديده است ، اين مشکلات در سه گروه (کلان موانع ) طبقه بندي شده و مورد ارزيابي قرار گرفته اند که در شکل ٢ نشان داده شده است .
شکل ٢: چهارچوب مفهومي موانع ساخت پذيري
نگاهي اجمالي به اين چهارچوب ارزيابي شده نشان مي دهد که اکثريت موانع ناشي از کمبود دانش و تجربه در تيم هاي درگير در پروژه ، علي الخصوص تيم طراحي است . اين مورد براي ايجاد يک تصوير ذهني منظم ، جهت حل اين موانع پيش زمينه مناسبي ايجاد مي کند. با در نظر داشتن اين موانع ، در اين تحقيق سعي شده است که راهکارهايي منطبق بر اصول ساخت پذيري جهت رفع اين موانع ارائه گردد.
٤. متدولوژي تحقيق
در اين پژوهش جهت يافتن راهکارهايي براي پياده سازي اصول ساخت پذيري، از روش کيفي- مطالعات کتابخانه اي استفاده شده است و هدف از آن ارائه راهکارهايي منطبق بر اصول ساخت پذيري در فرآيند هاي ساخت و سازشهري مي باشد.
براي اين منظور، اين موانع به کمک روش متاسنتز١ شناسايي شده و سپس از طريق آناليز توصيفي ٢ و آناليز الگويي و ٣ توسط نرم افزار ٨ QSR NVivo طبقه بندي گرديده است .
٤. ١ مباني روش متاسنتز
از آن جا که مفهوم ساخت پذيري در کشورهاي در حال توسعه تقريبا جديد است و از طرفي بيشتر مقالات در اين زمينه مطالعات کيفي و بدون داده هاي کمي هستند، روش برگزيده براي جمع آوري اطلاعات در اين پژوهش ، فراترکيب در نظر گرفته شده است . روش فراترکيب ماهيتا يک روش کيفي بوده و بعنوان يک روش مرور سيستماتيک ، جهت يکپارچگي نتايج تحقيقات گوناگون ، که با موضوع تحقيق مرتبط هستند، انتخاب شده است . اين شيوه ، يک روش کيفي، مهندسي و شکل دهي مجدد بوده و بر تجميع نتايج کيفي، يافته هاي تحقيقاتي و مطالعات موجود متمرکز مي باشد. .
٤. ٢ گام هاي روش فرا ترکيب
براي تحقق هدف در اين تحقيق ، از روش فراترکيبي هفت مرحله اي سندلوسکي و باروسو (٢٠٠٧) استفاده شده و مراحل انجام آن را در شکل ٣ نمايش داده شده است .
