بخشی از مقاله
چکیده
همواره گرده افشانی خرما یکی از مراحل حساس و سرنوشت ساز برای نخلداران محسوب می شود که با توجه به سرعت بالای باز شدن گلهای ماده در یک مدت زمان محدود، لازم است گرده افشانی با دقت و سرعت انجام گیرد، لذا باید بگونه ای سرعت عمل گرده افشانی را بالا برد تا بین زمان باز شدن گلهای ماده و گرده افشانی همزمانی وجود داشته باشد و این جز با حذف یا کاهش محدودیت های گرده افشانی میسر نمی باشد از جمله این محدودیت ها می توان به موارد زیر اشاره نمود
.1 بلند بودن درختان خرما
.2 نیاز به افراد خاص - ماهر - جهت گرده افشانی
.3 بالا رفتن مکرر از درخت خرما - حداقل سه مرتبه - ودر نتیجه افزایش احتمال سقوط کارگر گرده افشان .4 مصرف زیاد گرده بدلیل استفاده مستقی از خوشه نر
با توجه به مشکلات ذکر شده دستگاه گرده افشان فرغونی خرما طراحی و ساخته شد و در آزمایش مزرعه ای ارزیابی گردید . این دستگاه علاوه بر رفع مشکلات ناشی از گرده افشانی سنتی ،گرده افشانی نخیلات را بصورت دقیق و مکانیزه انجام می دهد. نتایج ارزیابی دستگاه در مورد دو رقم خرما نشان دهنده تاثیر معنی دار استفاده از دستگاه نسبت به روش گرده افشانی دستی می باشد، همچنین با توجه به دقت بالای این شیوه گرده افشانی نتایج نجزیه تحلیل آماری نشان داد که در هر دو رقم مورد ازمایش می توان بجای استفاده از گرده خالص از مخلوط گرده و ارد گندم استفاده نمود
مقدمه
درخت خرما
خرما درختی است از رده تک لپه ای ها - - monocoty ledon و از خانوادهpalmaceae یا aracacea که نام علمی ان phoenixdacty lipera می باشد. این درخت دارای تنه استوانه ای و فاقد لایه زاینده یا کامبیوم می باشد که در انتهای آن یعنی در محل جوانه انتهایی برگها ظاهر می شوند و در سال حدود 12 تا 20 برگ تولید می کند هر برگ حدود 7 سال عمر می کند و معمولا بعد از برداشت 5 سال آن را هرس می نمایند و یک نخل حدود 100تا 120 برگ دارد . درخت خرما دو پایه است یعنی درخت نر و ماده جدا هستند و برای بارور کردن نخل ماده باید گرده افشانی شود. گل ماده دارای پوششی بصورت دو ردیف سه تائی کاسبرگ مانند ،بصورت فلس های کم وبیش میباشد و مادگی سه برچه ای است که بعد از تلقیح شدن یکی رشد خود ر ا ادامه داده و رشددوتای دیگر متوقف میشود.
گل نر دارای سه کاسبرگ و شش پرچم در دو ردیف می باشد گل نر معمولا به رنگهای سبز روشن ،زرد، کرم و صورتی می باشد .گل آذین نر یا ماده با نام های خوشه یا پنگ نامیده می شود که شامل یک محور اصلی و تعدادی زیاد خوشچه است - خوشه ماده دارای حدود 50 تا80 خوشچه و خوشه نر دارای حدود 200 تا 400 خوشچه است - . خوشه در داخل غلاف چوبی بیضی شکل وکشیده ای به نام اسپات - spath - قرار دارد .
تعداد،شکل واندازه اسپات در درختان نر و ماده فرق می کند . در درختان ماده اسپاتها کوتاه و در حدود 20تا30 سانتی متر و تعداد آنها بین 10 تا 17 عدد متغیر است و در درختان نر اسپاتها بلند تر و حدود 40تا80 سانتی متر قطور ترند و تعداد آنها بین 20تا 40 متغیر است . معمولا اسپاتها ازاواسط اسفند ماه تا اواخر فروردین ماه روی درخت ظاهر می شوند که باید نسبت به گرده افشانی آنه ا اقدام گردد . بعد از عمل تلقیح، میوه مراحل مختلفی را طی می کند که به ترتیب:حبابوک،کمیری،خلال یا خارک،رطب،خرما می باشد.
روشهای گرده افشانی خرما گرده افشانی طبیعی
همانطور که قبلا اشاره شد ،خرما گیاهی دو پایه است که پایه نر از پایه ماده جدا می باشد، لذا گرده افشانی خرمای ماده توسط باد و احیانا حشرات و پرندگان صورت می پذیرد، بدلیل اینکه دقت انجام کار دراین روش بسیار پایین می باشد بنابراین نمی تواند بعنوان یک روش مطمئن و اقتصادی معرفی گردد .
گرده افشانی سنتی
جهت افزایش راندمان کار و بالا بردن دقت گرده افشانی کار جمع آوری اسپات نر و بستن خوشه های نر جهت گرده افشانی در خوشه های ماده توسط کارگر ماهر انجام می گیرد این کار مستلزم بالا رفتن کارگر ماهر از درخت خرما در چندین نوبت متوالی می باشد که از قدیم مرسوم بوده کارگر ماهر در حداقل سه نوبت از درخت نخل بالا رفته و با گذاشتن چند خوشه نر داخل خوشه ماده بطور سنتی گرده افشانی نماید در این روش برای بالا رفتن از درخت خرما کارگر ماهر از لوازمی از قبیل پروند - فروند - که دور حلقه درخت قرار میگیرد و خود فرد بین درخت و این حلقه قرار می گیرد و به کمک پا از درخت بالا می رود و بوسیله یک وسیله برنده بنام عکفه برگهای مزاحم را در مسیر حرکت خود می برداستفاده می نماید،که این روش به دلیل احتمال خطر سقوط کارگر ماهر و طاقت فرسا بودن بالا رفتن از درخت خرما و عدم تعادل حین بستن خوشه و پایین بودن سرعت انجام کار نمی تواند یک روش ماندگار و کامل باشد ولی بدلیل عدم رشد تکنولوژی و حضور کم رنگ بخش صنعت در بخش باغبانی این روش علی رغم پائین بودن راندمان و ایمنی آن هنوز در بسیاری از مناطق خرما خیز کشورمان بعنوان تنها راه گرده افشانی می باشد
گرده افشانی مکانیزه
دراین روش بجای استفاده از خوشه نر بطور مستقیم از گرده تهیه شده خرما جهت گرده افشانی استفاده می شود بگونه ای که از مصرف 100گرم گرده خالص برای 8 اصله نخل در روش سنتی به مصرف 100 گرم گرده خالص برای 40 اصله نخل افزایش می یابد همچنین بدلیل حساسیت زمان گرده افشانی که معمولا 72 ساعت پس از باز شدن اسپات ماده م ی باشد و همچنین طول دوره گرده افشانی که از اوایل اسفند ماه در مناطق خرما خیز کشور شروع شده و تا هفته اول فروردین ماه ادامه می یابد بدلیل حذف بالا رفتن کارگر ماهر از درخت خرما که معمولا 3بار برای هر نخل در طول دوره گرده افشانی انجام می شود سرعت گرده افشانی باغات خرما به 6 برابر گرده افشانی سنتی قابل افزایش می باشد بگونه ای که از گرده افشانی 650 اصله نخل توسط یک نفر کارگر گرده افشان در طول دوره گرده افشانی در روش سنتی به گرده افشانی 3750 اصله نخل بوسیله یک نفر در طول دوره مشابه قابل افزایش است
از مزیت های دیگر روش مکانیزه میتوان به سادگی کار در این روش در مقایسه با روش سنتی اشاره نمود بگونه ای که هر کارگر غیر ماهری با یک آموزش چند ساعته می تواند گرده افشانی باغات خرما را براحتی انجام دهد همچنین در این روش برخلاف روش سنتی که باغداران مجبور میباشند برای گرده ا فشانی از دانه گرده همان سال استفاده نمایند می توان از گرده تولیدی سال قبل که در شرایط مناسب - یخچال - نگهداری شده است علاوه بر دانه گرده همان سال استفاده نمود که این امر در شرایط حساس گرده افشانی که معمولا با کمبود اسپات نر در مناطق خرما خیز روبرو می باشیم ب سیار با اهمیت می باشد لازم به ذکر است که جهت جایگزینی روش مکانیزه گرده افشانی بجای روش سنتی حتما می بایست باغات نخیلات را به اتاقک گرده گیری مجهز نمود.
در سال های اخیر تحقیقات زیادی در زمینه گرده افشانی مکانیزه نخبلات انجام شده است که از جمله آن می توان به پژوهش ابراهیم - 1987 - اشاره نمود . وی در این تحقیق انواع روش های گرده افشانی مکانیزه خرما را مورد ارزیابی قرار داد . فاکتور مورد بررسی در این تحقیق ظرفیت و راندمان مزرعه ای هریک از دستگاهها، توانایی مقاومت در شرایط کاری سخت از لحاظ سازه دستگاه، تعداد نیروی کارگری مورد نیاز بود . نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که دستگاه گرده افشان کنترل زمینی از لحاظ شاخص های ظرفیت و راندمان مزرعه ای و تعداد نیروی کارگری بر ترین دستگاه در این گروه بوده است در حالیکه استفاده از بالابر هیدرولیکی و نردبان از لحاظ نیروی کارگری و ظرفیت مزرعه ای قابل توصیه نمی باشد.
لغوی - - 1367 در طرح پژوهشی انجام شده یک نوع گرده افشان بوم دار را با بهره گیری از یک سمپاش دستی کوله پشته ای طراحی نمود . برای ارزیابی دستگاه شاخص های مختلفی از رشد و کیفیت میوه خرما در مقایسه با روش سنتی انتخاب گردید نتایج حاصل از این طرح تاثیر معنی دار استفاده از روش مکانیزه نسبت به روش سنتی را نشان داد. تحقیات مشابه دیگری در زمینه طراحی و ساخت انواع دستگاه های گرده افشانی مکانیزه صورت پذیرفت که نتایج ارزیابی کلیه دستگاه ها کاهش چشمگیر در زمان گرده افشانی و هزینه کارگری را نسبت به روش های مرسوم نشان می داد - فّارحٌ 1999، الراوی ٍ 2001 و ابیدی َ - 2001 اما در کلیه تحقیقات یاد شده وجود تجهیزات حجیم هوای فشرده و همچنین وزن بالای دستگاه به عنوان یکی از معایب این روش ذکر شده است؛ خصوصا در باغات غیر مکانیزه مناطق جنوبی ایران استفاده از تجهیزات سنگین و حجیم مشکلاتی را در نخلستان به همراه دارد.
