بخشی از مقاله
چکیده: سازمان ها برای موفقیت و بقای خود نیازمند ایجاد موقعیت، سیستم و ساختاری هستند که هم از ظرفیت و تعهد نیروی انسانی خود برای یادگیری مستمر در تمام سطوح سازمان بهره ببرد و هم منجر به اکتساب مستمر و کاربرد مؤثر دانش جدید شود . بر همین مبنا سازمان یادگیرنده به عنوان مفهوم و استراتژی جدیدی وارد مدیریت شد. سازمان یادگیرنده در دو دهه ی گذشته توجه ویژه ای را در زمینه ادبیات آموزش و توسعه به خود جلب کرده است.
پیتر سنگه از سازمان یادگیرنده به عنوان ابزار حفظ مزییت رقابت در قرن بیست و یکم دفاع کرده و درباره آن گفته است: »سازمان یادگیرنده مکانی است که افراد به طور مداوم ظرفیت خود را برای خلق نتایجی که واقعاً مطلوب آنهاست، گسترش می دهند و جایی است که الگوهای جدید تفکر پرورش می یابد و افراد پیوسته می آموزند که چگونه یاد بگیرند. سازمان یادگیرنده در استراتژی هایش برای ارتباط دوستانه با مشتریانش و همسانی با رقبایش متبحرتر است که این امر به نوبه خود منجر به بهره وری بیشتر سازمان می شود« در این مقاله سعی می شود با روش توصیفی - تحلیلی به تعریف سازمان یادگیرنده و یادگیری و یادگیری سازمانی پرداخته شود.
مقدمه:
برای رقابت با سازمان های دیگر یک سازمان باید بهتر از آنها یاد بگیرد و دانش خود را سریع تر و گسترده تر از آنها در سراسر سازمان بکار بندد. امروزه سازمان ها و کارکنان آنها، باید پیوسته خود را با شرایط و موقعیت های جدید سازگار سازند تا بتوانند در دراز مدت دوام بیاورند. این، واقعیت سازمان های جدید است. سازمان یادگیرنده ارزش زیادی برای ایجاد توانایی یادگیری و پس از آن، آموخته ها را پیوسته در دسترس همه ی اعضای سازمان گذاشتن قایل است. - امیراحمدی، 1388، - 20 ارزنده ترین دارایی هر سازمان، نیروی انسانی آن است.
انفجار تکنولوژی اطلاعات و ظهور اقتصاد مبتنی بر دانش ئماًدا منجر به طرح ریزی دوباره محیط تجاری جهان می شود. و به سازمان ها اجازه نخواهد داد در مقابل فشارهای ناشی از مهارت ها، توانایی ها و تکنولوژی های رقیب، به صورتسنّتی اداره شوند. - شمس، 1393، - 9 سازمان ها برای باقی ماندن و موفق شدن در محیط بسیار متغیر کنونی باید بطور مستمر به ارزیابی، پاسخ دهی و سازگاری با تاثیرات محیط خارجی بپردازد.
تعداد زیادی از پژوهشگران سازمانی به این نکته دست یافته اند که قابلیت یادگیری سازمان ها تنها مزیت رقابتی و تنها راه باقی ماندن سازمان ها در این محیط متلاطم است. - زارعپور، 1389، - 24 سازمان ها برای افزایش قابلیت سازمانی شان باید یاد بگیرند که در محیط پر از ادغام دایمی، پیشرفت های سریع فناوری، تغییرات اجتماعی گسترده و رقابت فزاینده، بطور موفق عمل کنند. برای سازگاری با تغییرات جدید، باید سازمانی متناسب با شرایط جدید پدید آید و زمینه رشد و تعالی سازمانی را فراهم سازد که از جمله موفق ترین این سازمان ها از دهه 90 به بعد، سازمان های یادگیرنده بوده اند.
- خدایی متین، 1392، - 70 سازمان ها همواره تحت تأثیر محیط پیرامون که از آنها بعنوان عوامل تأثیرگذار یاد می شود، قرار دارند که این عوامل و متغیرها، غالبا کمتر تحت نظارت و کنترل سازمان می باشند. حال چنانچه سازمانی بتواند این عوامل محیطی تأثیرگذار را درست شناسایی و کنترل کند و از مقدار پیچیدگی آنها بکاهد، بهتر می تواند ماندگاری خود را تداوم بخشد. مدیریت بر سازمان های گوناگون امروزی تنها با عنایت به شرایط و اقتضای محیط بیرونی و درونی و متناسب با تغییر و تحولات موضوعیت پیدا می کند.
- درودی، 1388، - 2 سازمان ها با قدرت انطباق پذیری دایناسورها دیگر قادر به حفظ بقای خود در محیط متغیر و اطلاعات محور هزاره ی جدید نخواهد بود. بزرگتر، سنگین تر و چاق تر شدن سازمان جایگزین توسعه فزاینده، چابکی و نیروی فکر خلاق تر نخواهد بود. به عبارت روشن تر سازمان ها باید سریع تر یاد گرفته و به سرعت خود را با تغییرات محیطی انطباق دهند، در غیر این صورت به سرنوشت دایناسورها گرفتار می شوند و از بین می روند. به نظر می رسد که مناسب ترین روش برای جلوگیری از زوال و ادامه حیات، افزایش اطلاعات و اشاعه دانش بین کارکنان سطوح مختلف سازمان است.
امروزه بر کسی پوشیده نیست که تنها سازمان هایی می توانند به موفقیت برسند که با تصمیم شایسته فعالیت های خود را رهبری نمایند و تصمیم شایسته بدون دانش میسور نمی باشد وقطعاً مزیت رقابتی آینده »دانایی« می باشد. سازمان یادگیرنده می تواند نیازهای محیطی را تشخیص دهد و ابزار هماهنگی خود با آنها را فراهم سازد و خود را به محل یادگیری تبدیل می نماید و یادگیری را جریان می دهد. سازمان یادگیرنده در پاسخ به تغییرات سریع محیطی، افزایش حساسیت رقابت، کسب دانش و اطلاعات لازم برای واکنش های سازمانی بوجود آمده است و بصورت یک چتر مفهومی در مدیریت تعدادی از موضوعات قابل بحث از جمله: تیم سازی، یادگیری سازمانی، مدیریت دانش و مشارکت کارکنان را پوشش می دهد.
سازمان یادگیرنده تفکریست که مشوق رویکرد سیستمی، ارتباطات و ارتقاء مهارت فردی می باشد. یادگیری بین اعضا را تسهیل و با کسب دانش و اطلاعات آنان را قادر می سازد، نسبت به تغییرات محیطی واکنش سریع و مؤثر نشان دهند. - درودی، 1388، - 2 نگریستن به سازمان به عنوان سیستم یادگیری بحث جدیدی نیست. تیلور حدود سال 1911 به نقش یادگیری های انتقال پذیر کارکنان جهت کارآمدتر شدن سازمان اشاره کرده است. - رسته مقدم، 1384، - 74 یادگیری، تنها منبع تجدید پذیری در سازمان ها است.
رقبا به منابع دیگر - سرمایه، نیروی کار، مواد خام و ... - دسترسی دارند؛ اما کسی نمی تواند توانایی یادگیری سازمانی را بخرد، تکرار کند یا مهندسی معکوس نماید. سازمان یادگیرنده، مکانیسم هایی فراهم می آورد که فرآیند یادگیری سازمانی را تقویت می کند. بررسی سازمان یادگیرنده به عنوان مقدمه ای برای آمادگی نسبت به تغییر، ممکن است فهم جدید و عمیق تری از فرآیند تغییر فراهم آورد. سازمان یادگیرنده، سیستم هایی فراهم آورده که ظرفیت کلی سازمان برای رشد و یادگیری مداوم را می افزاید.
سازمان یادگیرنده محیطی است که در آن، یادگیری سازمانی نهادینه شده است، به طوری که کار دسته جمعی، همکاری، خلاقیت و دانش، ارزش و معنای مشترکی دارد. دیکسون سازمان یادگیرنده را سازمانی می داند که قادر به استفاده از ظرفیت های ذهنی شگفت انگیز اعضای خود برای خلق فرآیندهایی است که منجر به بهبود عملکرد خواهد شد. - پاک نژاد، 1390، - 152 واتکینز و مارسیک عقیده دارند سازمان یادگیرنده بر اساس هفتکنشِ ایجاد فرصت های یادگیری پیوسته، توسعه و ترویج روحیه پژوهش و تبادل نظر، تشویق همکاری و یادگیری تیمی، ایجاد سازوکارهایی به منظور حفظ و به اشتراک گذاشتن دانش، توانمند سازی افراد نسبت به آرمان مشترک، مرتبط ساختن سازمان با محیط، رهبری استراتژیک برای یادگیری طراحی شده است.
- پاک نژاد، 1390، - 152-153 با وجود تحقیقات متعدد در زمینه مفهوم سازی، مدیریت، توسعه و به کارگیری یادگیری سازمانی، هنوز توافق کلی درباره مفهوم، تعریف و نظریه یادگیری سازمانی به وجود نیامده است. عدم توافق متخصصان در این زمینه به سه دلیل می تواند باشد: اول اینکه به علت چندرشته ای بودن یادگیری سازمانی متخصصان رشته- هایی چون جامعه شناسی، روانشناسی، مدیریت و اقتصاد صنعتی هر کدام با توجه به رشته خود مفاهیم و نظریه های مربوط به یادگیری سازمانی را توسعه داده اند.
ثاًنی به کارگیری یادگیری سازمانی در حوزه های مختلف مانند پردازش اطلاعات، نوآوری محصول، تغییر سازمانی، فرهنگ سازمانی و پیاده سازی راهبرد موجب تنوع مفاهیم در زمینه یادگیری سازمانی شده استثالثاً. چند سطحی بودن تحلیل مفهوم یادگیری از سطح فردی تا سطح سازمانی موجب این تنوع شده است.هُنر - ی، 1391 ، - 116 یکی از کارکنان شرکتی اشتباه بزرگ مرتکب شد و مبلغ صد میلیون تومان به شرکت ضرر زد. این کارمند به دفتر مدیرعامل احضار شد و پس از ورود گفت: تصور می کنم باید از شرکت استعفا دهم. مدیرعامل گفت: شوخی می کنید ما همین الان مبلغ صد میلیون تومان بابت آموزش شما پول دادیم!!! پیام این مطلب این است که »مبلغی که برای آموزش و یادگیری صرف می شود، هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است.« - تعالی انسانی،
مزایای سازمان یادگیرنده:
تغییر و تحول جزء لاینفک دنیای امروز است و سازمان هایی در برابر تغییرات موفق خواهند بود که بتوانند سرمایه دانش را بهبود و توسعه بخشند و حصول دانش هم بدون یادگیری ممکن نمی باشد. حال آیا یادگیری و کسب دانش در هر چارچوب سازمانی به وقوع خواهد پیوست و یا باید بستری مناسب برای آن فراهم شود؟ در پاسخ باید گفت همه سازمان ها یاد می گیرند که با محیط پیرامون خود سازگار شوند، اما برخی موثرتر یاد گرفته و موفقیت بیشتری بدست خواهند آورد و این سازمان ها، آنهایی هستند که به سمت دستیابی به ویژگی های یک سازمان یادگیرنده و ایجاد شرایط لازم برای بکارگیری آنها در حرکتند.
- درودی، 1388، - 3 هدف از ایجاد سازمان های یادگیرنده، ایجاد فرصت برای کارکنان است تا بتوانند از این راه نیروهای بالقوه خود را به فعل در آورده و موجب ارتقاء عملکرد و بهره وری سازمان شوند. به لحاظ اهمیت و ضرورت استفاده از روش های نوین، امروزه چالش کارکنان و مدیران در خصوص روش تبدیل سازمان خود به سازمان یادگیرنده بحث انگیز و کاملاً مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. - امیراحمدی، 1388، - 20 ضرورت تبدیل شدن سازمان ها به سازمان یادگیرنده، از آنجا ناشی می شود که با افزایش پیچیدگی و تغییرات روزافزون، عدم اطمینان در محیط سازمان ها زیاد شده است. در نتیجه سازمان ها باید برای کسب و حفظ مزیت رقابتی در این شرایط نوین، بهتر و سریع تر از موفقیت و شکست های خود درس بگیرند .
آنها به تغییر مستمر خود برای تبدیل شدن به سازمان یادگیرنده نیاز دارند. - خدایی متین، 1392 ، - 70 بزرگترین امتیاز رقابتی در دنیای جدید کسب و کار، یادگیری است . سازمان هایی که سریع تر یاد می گیرند، با سرعت بیشتری خود را با شرایط محیطی تطبیق می دهند. با عدم یادگیری، سازمان هزینه های سنگین ندانستن یا دوباره کاری و عدم کارآیی و به هدر دادن منابع و مهارت ها را متحمل شده و شاهد از دست دادن اعتماد به نفس در افراد و کاهش درآمد به دلیل عدم نوآوری خواهد بود؛ اما در صورت یادگیری و تعهد به آن، سود سازمان افزایش یافته و افراد به جای نیروی کار تبدیل به سرمایه های سازمان می شوند. - آذرگون، 1390 ، - 69 امروزه یادگیری در همه سطوح برای سازگاری سازمان ها با تغییرات و چالش های داخلی و خارجی ضروری است.
این تغییرات مکرر، متنوع، برخی اوقات غیرقابل پیش بینی، و در برخی مواقع برنامه ریزی شده هستند. تغییرات استراتژیک سازمانی در پاسخ به تغییرات بازار، نیاز به کارمندانی دارد که یاد بگیرند و تغییرات بهوجود آمده در مأموریت ها، اهداف، خط مشی ها و محصوالت را تفسیر کنند. - آذرگون، 1390، - 71-72 از مزایای دیگر سازمان های یادگیرنده، روانی جریان اطلاعات در این سازمان هاست. این روانی، باعث افزایش دانش و رشد مدیریت نیروی انسانی در سازمان می شود.
