بخشی از مقاله
چکیده
محیطزیست به عنوان یک ارزش و میراث مشترک بشریت در عرصه جهانی محسوب میشود و غالبا انسان به صورت مستقیم و غیرمستقیم با آن در ارتباط است. آب بعنوان بخش مهمی از محیطزیست، از نیازهای اساسی هر جامعهای به شمار میروند و ادامه زندگی در هر جامعه به زیرساختهای منابع آبیِ پاک - آشامیدنی و غیرآشامیدنی - بستگی دارد. . بیشتر منابع آبی به سادگی در اختیار عموم قرار دارند و بخاطر عدم حفاظت فیزیکی مناسب در معرض خطرات بالقوه طبیعی و انسانی - تروریسم و جنگ - قرار دارند.
تروریسم سی.بی.آر.اِن گونهای نامحسوس و خطرناک از شکل تروریسم است که موجب نگرانی جهانی شده است. این پژوهش دو هدف مهم را دنبال میکند، اول اینکه با هدف انعکاس چگونگی آلودگی منابع آبی توسط تروریسم سی. بی. آر. اِن، سعی دارد ابعاد مختلف این نگرانی و تهدید جدی را بررسی کند و توجه مسئولان و مدیران ذیصلاح را به این امر مهم متمرکز کند. هدف دیگر این مقاله ارائه مدلی برای تسریع شدن اندازهگیری، آشکارسازی و مانیتورینگ آلودگی رادیواکتیو ناشی از حوادث هستهای در منابع آبی مهم مانند تصفیهخانهها و خطوط انتقال آب است. برنامهریزی و مجهز بودن به ابزاری نوین جهت هشدار و آشکارسازی به موقع از این نوع ترور میتواند ابعاد گسترده و همهگیر آن را کنترل و مدیریت کند.
-1 مقدمه
منابع آبی از هدفهای آسیبپذیر در برابر حوادث طبیعی، کارخانجات، صنعت، آزمایشگاهها و مهمتر از همه اکوتروریسم هستند. مناطق محدودی از حفاظت کافی در برابر این سوانح برخوردار هستند. بنابراین بیشتر منابع آبی در معرض خطرات احتمالی قرار دارند. زیرساخت آب میتواند مستقیما مورد هدف قرار گیرد یا آب میتواند از طریق آلایندههای شیمیایی، بیولوژیک، هستهای و رادیولوژیک - CBRN - 1 که ویژگیهای آلایندههای آن قابل تشخیص نبوده، آلوده شود.
[1] اکثر منابع مهم آبی مانند دریاجه، رودخانه، سد، مخازن، لولهکشیهای آب و ... به سادگی در اختیار عموم هستند. بسیاری از سدهای تامینکننده آب کلانشهرها برای تروریسم جذاب هستند. لولههای انتقال آب اغلب برای فواصل طولانی کشیده شدهاند. آب آلوده شده توسط ویژگیهای رادیواکتیو قابل تشخیص نبوده و در اکثر مواقع خاموش، ناگهانی و بدون تغییرات ظاهری - رنگ- بو- طعم - بروز مینماید. ترورریسم بزرگترین خطر برای صلح و امنیت ملی و بینالمللی محسوب میشود.
با رشد تکنولوژی و ظهور فناوریهای نوین این پدیده به یک گرفتاری راهبردی تبدیل شده است و توانسته است گروههایی کوچک، اما با ساختارهای پیچیده را در عرصه بین-المللی به بازیگران اصلی تبدیل سازد. یکی از راههای انتشار عوامل رادیواکتیو توسط تروریسم در بین جمعیت آلودگی عمدی منابع آبی است که امروزه تحت عنوان تروریسم آب از آن یاد میشود.[2] در ناتو - NATO2 - اندازهگیری رادیواکتیویته در آب در چند سال گذشته به طور عمده در بهبود نسخهای از سنسورها متمرکز شده است، در یک دهه اخیر سازمانها و کشورهای عضو ناتو به صورت جدی بر روی چندین پروژه مشترک برای مانیتورینگ، هشدار و آشکارسازی آنلاین و زمان واقعی آلایندههای CBRN در منابع آبی تحقیق و پژوهش میکنند .[3]
-2 ضرورت نیاز به سامانه مانیتورینگ آنلاین آلایندههای رادیواکتیو
حوادث به دو گروه طبیعی و انسانی تقسیم میشوند. حوادث طبیعی مانند سونامی، زلزله، سیل، طوفان، آتشسوزی و آتشفشان هستند .[4] حوادث انسانی که خود شامل دو گروه عمدی و غیرعمدی هستند: جنگ و حملات تروریسمی با استفاده از آلاینده-های شیمیایی، بیولوژیکی، رادیولوژیکی و هستهای جزء حوادث عمدی، و سهلانگاری نیروهای انسانی و نقص فنی دستگاهها از حوادث غیرعمدی هستند. براساس این تقسیمبندی حوادث انسانی مانند جنگ، تروریسیم و نقص فنی، و برخی حوادث طبیعی مانند سونامی و زلزله میتواند منجر به حادثه سی. بی. آر. اِن گردد.
1-2 تروریسم محیطزیست3
محیطزیست به عنوان یک ارزش و میراث مشترک بشریت در عرصه جهانی محسوب میشود وغالباً به انسان و فعالیتهای او مرتبط می شود . تروریسم محیطزیست در افبیآی اینگونه تعریف شده است: »عمل خشونتآمیز یا تهدید به خشونت علیه مردم یا اموال آنها، توسط محیطزیستگراها به دلایل محیطزیستی یا سیاسی، با هدف تحت تأثیر قرار دادن افراد دیگر.[5] « محیط زیست در قرون متمادی به مثابه یک سلاح جنگی مورد استفاده قرار گرفته است.
در طول تاریخ، متجاوزان و مدافعان از عوامل طبیعت علیه دشمنان خود استفاده کردهاند .[6] آلایندههای شیمیایی، بیولوژیکی، رادیولوژیکی و هستهای که به سلاحهای کشتارجمعی معروفند و نیز شناسایی و تشخیص آنها کاری نسبتا زمانبر است، جزء آلایندههای نوین بشمار میروند .[7] اگرچه تلاشهای زیادی برای ممنوع کردن استفاده از سلاحهای CBRN انجام گرفته است، اما همچنان استفاده از این سلاحها برای بسیاری از افراد، گروهها و حتی دولتها جذاب است.
2-2 تروریسم هستهای
تروریسم هستهای جدیدترین و خطرناکترین شکل تروریسم است که موجب نگرانی جهانی شده است. در تعریف اصطلاح تروریسم هستهای حقوقدانان و نویسندگان زیادی تعاریفی ارائه دادهاند. پیتر کرامر، استفاده و تهدید به استفاده از تجهیزات و سلاحهای هستهای توسط اشخاص و دولتها، به منظور اهداف غیرقانونی را تروریسم هستهای بیان میکند .[8] چارلز فرگوسن، از نظر مفهومی این اصطلاح فقط به استفاده گروههای تروریستی از وسایل انفجار هستهای محدود نیست، بلکه در مفهومی جامعتر شامل اعمالی از جمله سرقت تجهیزات هستهای و عناصر رادیواکتیو برای ساخت بمب کثیف، حمله و خرابکاری در تاسیسات هستهای به منظور آزادسازی موارد رادیواکتیو است.
[9] اقدامات تروریست هستهای یا ناظر به استفاده مواد و تسحیلات هستهای علیه افراد یا دولتهاست و یا اینکه متضمن انجام رفتارهای غیرقانونی علیه مواد و تاسیسات هستهای، یا موضوع جرم و یا وسیله ارتکاب جرم هستند. در اسناد بینالمللی، تروریسم هستهای به مراحل تهیه، تصاحب، خرید و فروش، قاچاق، استفاده از مواد رادیواکتیو و تسحیلات هستهای و حتی درخواست کردن آنها نیز اشاره دارد .[10]
3-2 حوادث هستهای و منابع آبی
بخش مهمی از آلودگی رادیواکتیو ناشی از حوادث هستهای سهم منابع آبی است. راههایی که تروریسم هستهای برای آسیب زدن به منابع آبی استفاده میکند، شامل آلوده کردن منابع آبی مهم و استراتژیک توسط آلایندههای رادیولوژیکی و هستهای؛ تخریب زیرساختهای آب مانند سدهای تامین کنندهی آب کلانشهرها، خطوط لولهکشی و تصفیهخانهها توسط عوامل - بمب کثیف - هستهای؛ حمله مستقیم به نیروگاههای اتمی و راکتورهای تحقیقاتی که منجر به آلودگی نواحی اطراف از جمله منابع آبی می-شود. تروریستها آلایندههای رادیولوژیک و هستهای را در مخازن اصلی شهر به روشهای خاص وارد میکنند، این آلایندهها در صورت مجهز بودن تصفیهخانهها به آشکارسازهای رادیواکتیو مشخص میشوند. تا زمان پاکسازی آلودگی که فرآیندی پیچیده و زمانبر است، تصفیهخانه تعطیل میشود که موجب اختلال در خدمات آبرسانی و تشویش جامعه میشود.
چنانچه تصفیهخانه به آشکارساز رادیواکتیو مجهز نباشد، آلاینده مشخص نمیشود و مردم در معرض اثرات مستقیم و غیرمستقیم آلودگی قرار خواهند گرفت. این حالت نتایج غیرقابل بخشش و جبران ناپذیری در جامعه و نسلهای آینده به جای خواهد گذاشت. تهدیدات بالقوه تروریستی در آینده با استفاده از ابزار و عناصر هستهای نگرانی است که دولت و مسئولان باید در نظر بگیرند. مشکلی که مسئولین با آن روبرو هستند این است که برای جلوگیری و مقابله با چنین حملات هستهای فاجعهآمیزی از طرف گروههای تروریستی چه میتوان کرد؟
-3 سامانه پیشنهادی
مانیتورینگ آلودگی آب فعالیت متمرکز و مستمری است که برای ارزیابی ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی، زیستی و رادیولوژیکی آب در ارتباط با بهداشت انسانی، شرایط اکولوژیکی و کاربری آن انجام میشود .[11] در صورتی که یک سامانه مانیتورینگ آلودگی زمان واقعی برای مواد رادیواکتیو در صحنه وجود داشته باشد با اعلام موقعیت وضعیتی آب و هشدار آن به مراجع ذیصلاح اقدامات پاسخ به حداقل رسیده، ضمن تشخیص و هشدار سریع آلودگی، خسارات ناشی از آلودگی آب نیز کاهش مییابد.
آلودگی آب به مراتب دیرتر از دیگر آلودگیها، از جمله هوا، زایل میشود. در حال حاضر نمونهبرداری و آنالیز به-صورت برون خطی بوده، نمونهگیری انجام و پس از انتقال به آزمایشگاه آنالیز، تحلیل و اعلام میگردد، این فرآیند تأخیر زیادی را در اقدامات پاسخ بوجود آورده و ممکن است خسارات جبران ناپذیری برای جامعه حادث شود .[12] بدین منظور برای مقابله با خطرات و حوادث بالقوه ذکر شده، سامانهای برای اندازهگیری اشعه گاما به صورت پیوسته و زمان واقعی معرفی میگردد. سامانه مذکور قابلیت اندازهگیری آلایندههای رادیواکتیو - گامازا - در مایعات و بخار آب را دارد، و میتوان سیستم را در محل آلودگی و در مکانهایی مانند تصفیهخانه و خطوط انتقال که در معرض خطرات بالقوه قرار دارند؛ نصب کرد. شکل 1 بلوک دیاگرام سامانه و نحوه چیدمان و اتصالات قطعات سامانه را نشان میدهد.
