بخشی از مقاله
چکیده:
رفتار و کردار معصومان هم چون چراغ و نوری است که زندگی در پرتو شعاع نور ایشان، زیبا و فرح بخش میشود. پیامبر اکرم و عترت پاک او به عنوان بهترین اسوه و الگو، کانون حیات سعادتمند بشرند و همگان میتوانند ابعاد گوناگون زندگی، حتی جزئی ترنِی آن را از سیره سنّتو ایشان استخراج کنند و ره نمای طول حیات خود از ولادت تا وفات قرار دهند.
آنچه در زندگی امام رضا همچون دیگر معصومان آشکار است و میتوان به آن به عنوان محوری در الگوگیری تکیه کرد، همه جانبه بودن سیره و سخن ایشان است که پیرویِ عملی از ره نمودهای الهی امام میتواند ما را به جامعیتی در شیوه زندگی رهنمون سازد.
در رابطه با سیره امام رضا - علیه السلام - و تاثیر آن بر دانش فقه آثار مختلفی به رشته تحریر درآمده که برخی بالاجمال و برخی به تفصیل به آن پرداخته اند از جمله این آثار عبارت اند از: کتاب ویژگی های فقه امام رضا - ع - نوشته جواد مقصودی ،کتاب عیون اخبارالرضا نوشته شیخ صدوق ک مشتمل بر اثار و روایات امام رضا از جمله اثار و روایات فقهی ،کتاب تحلیلی از زندگانی امام رضا - ع - محمد جواد فضل االله ، کتاب حیات فکری سیا سی امامان شیعه علیهم السلام/رسول جعفریان و کتاب سیره علمی و عملی امام رضا - ع - عباسعلی زارعی سبزواری.
این اثر نیز با ارائه گوشه ای از حیات طیبه رضوی در ساحتهای اصالت فقهی مکتب و مذهب امام رضا - ع - ، مناظرات و مباحثات فقهی، دلیل و مصلحت احکام از منظر امام، تالیفات فقهی ، احادیث فقهی، آگاهی امام به همه زبان ها، پاسخ گویی امام به مسائل فقهی، گستره شاگردان فقیه امام و.... برآن است تا به بررسی برخی از شاخصه های تاثیر گذار سیره رضوی در گسترش دانش فقه بپردازد.
مقدمه:
سیره و سنت ائمه معصومین علیهم السلام همواره چراغ راه زندگی بشر بوده است.کاوش در سیره امام رضا علیه السلام که هشتیمین معصوم ما شیعیان هستند، نشان می دهد شاخصه های خاصی در سیره ایشان وجود دارد که هر کدام به نوبه خود در بخش های مختلفی از پیشرفت های علمی شیعه که تاکنون بدست آمده نقش موثری داشته است. بررسی و تحقیق پیرامون فعالیت های علی بن موسی الرضا در حوزه گسترش دانش فقه از جایگاه ویژه ای برخوردار است چرا که بعید نیست بتوان دراین مسیر به راهکارهای عملی مهمی جهت کمک به تعالی جایگاه فقه جعفری در عصررسید.
با بهره گیری از سیره امام رضا علیه السلام و شناخت آن در واقع در پی این مقصود هستیم که فعالیت ها و بسترسازی های امام رضا علیه السلام در زمینه علم فقه را بشناسیم تا بتوانیم در سایه این شناخت به جایگاه اصیل این علم پی ببریم و بدانیم که علم فقه علم نوینی نیست و ریشه در اعصار گذشته و زمان ائمه علیهم السلام دارد، از طرفی می توان با کنکاش زندگانی امام علیه السلام به نکات جدیدی پی برد که شاید راهگشای بن بست های علمی دانشمندان عصر حاضر باشد.
ابتدا باید بدانیم که شاخصه های سیره امام رضا علیه السلام چیست و چه تاثیری در گسترش دانش فقه دارد که در پاسخ می توان گفت اصالت در فقه یکی از ویژگی های مکتب امام رضا علیه السلام است که در هیچ یک از مذاهبی که در برابر آن قرار گرفته اند وجود ندارد از جمله شاخصه های مکتب فقهی امام رضا عبارتند از: تکیه بر بیان شرعی متبلور در کتاب و سنت، سنت شریف در صورتی حجت است که از معصومین صادر شده باشد، سنت شریف بایدشرعاً با حصول قطع و یقین یااز طریق حجت شرعی اثبات شده باشد، فقط قول و رای صحابی ثقه و ناقا از معصومین معتبر است، قرآن نخستین منبع و الفاظ آن ظهور دارند و.... می توان گفت مناظرات فقهی امام رضا، بیان فلسفه احکام ، نامه ها و تالیفات فقهی ایشان، پاسخگویی ایشان به پرسش های فقهی، تربیت فقها و قضاوت های حقوقی ایشان نقش بسزایی در علم فقه داشته است.
در رابطه با سیره امام رضا علیه السلام و تاثیر آن بر دانش فقه آثار مختلفی به رشته تحریر درآمده که برخی بالاجمال و برخی به تفصیل به آن پرداخته اند از جمله این آثار عبارت اند از: کتاب ویژگی های فقه امام رضا - ع - نوشته جواد مقصودی ،کتاب عیون اخبارالرضا نوشته شیخ صدوق ک مشتمل بر اثار و روایات امام رضا از جمله اثار و روایات فقهی ،کتاب تحلیلی از زندگانی امام رضا - ع - /محمد جواد فضل االله ، کتاب حیات فکری سیا سی امامان شیعه علیهم السلام/رسول جعفریان و کتاب سیره علمی و عملی امام رضا - ع - / عباسعلی زارعی سبزواری. روش تحقیق در این مقاله توصیفی کاربردی است. مفاهیم و اصطلاحات کابردی در این تحقیق عبارت اند از دانش فقه، امام رضا علیه السلام، شاخصه.
فصل اول : مفهوم شناسی واژه فقه
الف - معنای لغوی:
فقه در کتاب لغت به معنای فهمیدن چیزی، دانستن، دریافتن، دانش دریافت چیزی است و اکثر به علم دین استعمال کنند به سبب شرف و بزرگی آن و عبارت است از فهم غرض متکلم از کلام. - دهخدا/ ج/11ص - 17192 فقه در اصل لغت به معنی »فهم« است و در طی محاورات و عبارات بر چند معنی مختلف اطلاق و در هر یک از آنها بکار رفته که از آن جمله است »فهم دقائق.«
لفظ فقه که معنی لغوی و عرفی آن دانسته شد و معنی اصطلاحی آن بعد از این یاد خواهد گردید در صدر اسلام بر یکی از دو معنی زیر اطلاق میشده است:
-1 همان معنی لغوی - مطلق فهم - .
-2 معنی بصیرت در دین خواه در قسمت اصول دین باشد یا در فروع آن گر چه بیشتر در خصوص بصیرت نسبت به اصول دین بکار رفته است
در پاره ای از احادیث و اخبار که این ماده در آنها بکار رفته نیز همین معنی متظاهر میباشد فی المثل از روایت مستفیض یا متواتر نبوی که »من حفظ علی أمّتی اربعین حدیثا بعثه اللّه یوم القیمه فقیها« همین معنی بنظر میرسد هم چنین از روایات و احادیثی که در مقام مهم بودن »تفقه« بلکه لزوم آن صدور یافته این معنی مستفاد میشود و نظائر این احادیث که در کتب معتبره از قبیل کافی و غیر آن نقل شده و در تمام آنها ماده »فقه« در معنی اعم بلکه در خصوص بصیرت در اصل دین به کار رفته است.
معنای اصطلاحی:
فقه، که معنی لغوی و عرفی آن و هم معنی متداولش در صدر اسلام دانسته شد، بحسب اصطلاح فقیهان به عباراتی مختلف تعریف شده که از میان آن تعاریف، عبارت »علم به احکام شرعی از ادله تفصیلی آنها.. « تداولی بیشتر و شهرتی زیادتر نصیب و بهره اش گشته است.
معنای اصطلاحی فقه در کتاب لغت نیز عبارت است از علم احکام شرعیه عملیه از روی ادله تفصیلیه و گوینده آن اصابت و وقوف آن بر معنی خفی است که حکم بدان تعلق دارد و آن علم مستنبط از روی رای و اجتهاد است. علمی است که از فروع عملی احکام شرع بحث کند و مقصود از آن تحصیل ملکه اقتدار ب اجرای اعمال شرعی است. مبنای این علم بر استنباط احکام است از کتاب و سنت، و سبب همین استنباط محل اجتهاد است.
