بخشی از مقاله
چکیده
کلانشهر تهران بعنوان اصلی ترین شهر ایران بیشترین حد از سرمایه گذاری و فعالیت را در خود جای داده است. تمرکز اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، اداری و فرهنگی در این شهر باعث شده که در گذر زمان این شهر با ناپایداری های بسیاری مواجه گردد. عدم مدیریت و مشارکت شهروندان این شهر را در آینده ای نه چندان دور به محیطی ناسازگار تبدیل خواهد کرد که زیستن در آن ممکن نخواهد شد.
در این مطالعه شاخص های در زمینه ارزیابی توسعه پایدار شهری از جمله میزان مصارف انرژی در بخش های مختلف، مسکن و حمل و نقل به کار گرفته شده است. این پژوهش که مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است به این نتیجه رسیده است که پایداری شهر تهران در گرو عواملی همچون مشارکت شهروندان در امور شهری، استفاده از مواد غذایی غنی شده، تغییر شیوه الگوی مصرف، ارتقای فهم شهروندان به ویژه در زمینه آشنایی با شیوه های زندگی بهتر، تعامل بخش های دولتی، عمومی و خصوصی برای مصرف برتر و ضایعات کمتر می باشد. ×
مقدمه
شهرنشینی بعنوان دومین انقلاب در فرهنگ انسان، باعث دگرگونی در روابط متقابل انسانها با یکدیگر شده و با افزایش جمعیت شهرنشین، بهره برداری از محیط شدت گرفت
افزایش جمعیت شهرها و فعالیتها و به تبع آن مسائل اجتماعی-اقتصادی آنها شکل تازه ای از شهرنشینی و شهرگرایی به وجود آورده است. این افزایش جمعیت و فعالیت، کلانشهرها را به طور فزاینده ای در معرض بحرانهای ناگواری همچون کاهش سطح عمومی زندگی مردم، فقر، ضایعات زیست محیطی، تخریب محیط زیست، فقدان خدمات شهری، آلودگی های صوتی و بصری، فقدان دسترسی به زمین و سرپناه مناسب قرار داده است.
آخرین راهبرد برای این مسائل ناشی از رشد و توسعه، در سطح جهانی، منطقه ای و محلی طی دهه های گذشته ارائه راهبرد جدید توسعه پایدار می باشد به عبارت دیگر اصل پایداری در طرح ها و برنامه های توسعه بعنوان یک هدف کلی تعیین شده است، هدفی که نهایت ندارد و حالتی مستمر می باشد. مشخصات کلیدی این هدف، برابری بین نسل ها و درون نسل ها از نظر اجتماعی، جغرافیایی و اداره جامعه، حفاظت از محیط طبیعی و زندگی در چارچوب ظرفیت تحمل آن، استفاده حداقل از منابع غیرقابل تجدید، بقای اقتصادی و تنوع جامعه خوداتکا، رفاه فردی و رفع نیازهای اساسی انسان بیان شده است
کلانشهری مانند تهران به دلیل وابستگی یک سویه به جریان های ورودی مواد و انرژی و جریان های خروجی آلاینده ها و زباله های تولید شد که از ویژگی شهرهای نوگراست بیش از شهرهای پایدار که از ویژگی های آن ورود کمتر مواد و انرژی و خروجی کمتر ضایعات و آلودگی است، آسیب خواهد دید
پایداری این کلانشهر از یک سو در گروی تنظیم و کنترل این جریان ها در حد ظرفیت محیط پشتیبان آن و بقای این محیط واز سویی در گروی پایداری درون خود است. شهر تهران که از زمان قاجار به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد در گذر زمان به کلانشهری تبدیل شد که در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و .... به مصادره ظرفیت های کشور و شهرها و سکونتگاه های تحت سلطه اش پرداخته است.
بدیهی است که در چنین فرایندی ناپایداری کلانشهر تهران، منجر به ناپایداری در تمام کشور و روابط ناعادلانه به نفع تهران خواهد انجامید. در این راستا جستجوی الگوی پایداری این کلانشهر مستلزم نگرش پکپارچه و کلی نگر تمام کشور است. به نظر می رسد چاره جویی برای پایداری کلانشهر تهران بیشتر رهیافتی مدیریتی، اجتماعی و فرهنگی باشد، که الگوی آن در قالب استقرایی، اجتماعات پایدار محله ای با شیوه زندگی پایدار است بنابراین با توجه به طرح موضوع و ضرورت انجام این تحقیق، پژوهش حاضر سعی در ارزیابی شاخص های توسعه پایدار شهری در کلانشهر تهران را دارد؟
روش تحقیق
این پژوهش ابتدا مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و بررسی های تطبیقی پیرامون مسائل کلانشهر تهران است. سپس به ارزیابی روش ها در رابطه با شرایط و معیارهای پایداری می پردازد. نوع تحقیق توسعه ای و روش بررسی آن استدلالی و تحلیلی است.
یافته ها و نتیجه گیری شاخص های پایداری کلانشهر تهران
شاخص ها یکی از اجزای ضروری برای ارزیابی میزان پیشرفت به سوی توسعه پایداری هستند در حقیقت معیارهای هستند که با آنها میتوان میزان پایداری توسعه شهرها را سنجید. با توجه به مطالعات در سطح جهانی، شاخص های بیشماری برای ارزیابی پایداری شهر در نظر گرفته شده است. در اینجا برای بررسی پایداری کلانشهر تهران نیز عواملی همجون مصرف، انرژی، حمل و نقل، مسکن، در نظر گرفته شده است. ×
مصارف انرژی در کلانشهر تهران
کلانشهرها چرخه طبیعی مواد را می شکنند و اثرهای زیانباری بر محیط زیست وارد می آورند، اما کمترین حساسیت را برای حفظ طبیعت و منابع آن را دارند. در ادامه به بررسی شیوه مصرف سکنه کلانشهر تهران می پردازیم
مصرف گاز، برق و فراورده های نفتی در کلانشهر تهران
گازرسانی به تهران از سالهای اول دهه 1350 ش صورت گرفت. شهر تهران دارای 23 منطقه گازی می باشد. برآوردها نشان داده است که هم اکنون نزدیک 80 درصد از خانوارهای تهران از گاز بهره مند هستند و برای بقیه نیز امکان استفاده از آن در حال فراهم شدن است. براساس آمار موجود میزان مصرف گاز در تهران رو به افزایش است به طوریکه از پنج میلیارد متر مکعب در سال 1373 به هشت میلیارد متر مکعب در سال 1386 رسیده است. عده مصرف کنندگان نیز از 478054 در سال 1373 به 602527 در سال 1375 رسیده است
براساس آمار سال 1375 کل ظرفیت مخازن نفت تهران بالغ بر 1124200 متر مکعب بوده است. همچنین براساس آمار سال 1386 مصرف فراوردههای نفتی در کلانشهر تهران برای بنزین 41 میلیون متر مکعب، نفت سفید 441598 مترمکعب و نفت کوره بالغ بر 545690 مترمکعب بوده است. میزان برق مصرفی کلیه مشترکان مناطق تهران در زمان اوج آن 3400 مگاوات است از این میزان 2700 مگاوات در نیروگاههای مستقر در محدوده شهر تهران تولید می شود و مابقی از شرکت توانیرخریداری میگردد و به مصرف می رسد. ذکر این نکته ضروری است که حدود 30 درصد انرژی برق کشور در شبکه کلانشهر تهران جریان دارد
میزان مصرف مواد غذایی شهروندان کلانشهر تهران نیز مانند دیگر مصارفش از نقاط مختلف کشور تهییه میشود مثلا برنج و چای از استان های شمالی غلات و حبوبات از دیگر استانها و ... تهییه میشود. آنچه که مسلم است این است که کلانشهر تهران توان محیطی انواع مصارف را برای شهروندانش نمیتواند تهییه نماید بنابراین مدیران حتما باید برنامه ریزی های لازم را انجام دهند که شهروندان در آینده دچار مشکلات عدیده ای نشوند.
مسکن در کلانشهر تهران
مسکن از مهمترین سرفصل های است که در هر برنامه توسعه پایدار و شهر پایدار بر آن تاکید میشود. با توجه به گسترش تهران تامین مسکن از نیازهای اصلی شهروندان به شمار می آید. براساس آمار و اطلاعات به دست آمده هر روز به میزان جمعیت و بالتبع مسکن شهر تهران افزاده میشود که این خود زنگ خطری برای محیط تهران محسوب میشود.
سیستم حمل و نقل در کلانشهر تهران
حمل و نقل مساعد و آسان از الزامات یک شهر پایدار است. در شهر پایدار تاکید بیشتر بر استفاده از وسایل نقلیه عمومی است. مقایسه آمار سال 1375 و 1385 کلانشهر تهران نشان دهنده رشد طول معابر کلانشهری تهران است. این افزایش بیانگر واقعیت های بسیاری مانند گسترش و توسعه فیزیکی این کلانشهر، افزایش جمعیت و از همه مهمتر آلودگی دو چندان آن می باشد.
در سال 1375 کلانشهر تهران حدود 700000سواری شخصی و 350000 موتورسیکلت داشته که این آمار در سال 1385 به 810000 دستگاه خودرو و 490000 دستگاه موتورسیکلت افزایش یافته است. همچنین تراکم بیش از حد، موجبات تشدید ترافیک و حجم بالای مسافر و کالا را فراهم آورده است. این افزایش خود موجب میزان مصرف بیش از حد بنزین و نفت و گازوئیل در کلانشهر تهران شده است که موجبات آلودگی و ناپایداری تهران را فراهم می آورد
نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات
پایداری کلانشهر تهران را نه در بیرون از آن بلکه باید در خود آن و با مشارکت همه جانبه مردم و مدیران شهر جستجو کرد، چراکه پایداری در گرو مصرف بهینه، بازیافت صحیح و تولید مناسب است. بنابراین با محاسبات و اعداد به دست آمده از چگونگی کلانشهر تهران مشخص میگردد که عمده ترین مصرف شهروندان تهرانی بر روی مصرف انرژی است که پیامدهای این مصرف آلودگی بیش از اندازه هوا، تشکیل جزایر حرارتی در سطح شهر و آلودگی آب و خاک است که نتیجه آن انواع بیماریهای فیزیکی و روانی شهروندان است.
در این راستا راهکارهای از جمله ارتقای فهم شهروندان به ویژه در زمینه آشنایی با شیوه های زندگی بهتر، تعامل بخش های دولتی، عمومی و خصوصی برای مصرف برتر و ضایعات کمتر، ترغیب شهروندان به استفاده از مواد غذایی غنی شده و تغییر شیوه الگویی مصرف ارائه می شود تا هر چه سریعتر کلانشهر تهران به سوی پایداری سوق پیدا کند.
