بخشی از مقاله
چکیده
توسعه کاربرد روشهاي ریزازدیادي براي تکثیر تعدادي از گونههاي گیاهان دارویی و همچنین ضرورت استفاده از آن در بسیاري موارد گزارش شده است. تکنیک کشت بافت و باززایی در محیط درونشیشهاي توانسته است گیاهان دارویی مهم را به نحو مؤثرتري در مقایسه با روشهاي سنتی ازدیاد رویشی تکثیر و حفظ نماید. انجدان رومی - Levisticum officinale - از خانواده چتریان، یکی از قدیمیترین گیاهان دارویی بهشمار میرود که در فارماکوپههاي معتبر مواد مؤثره ریشه آن بهعنوان موادي مدر براي درمان عفونتهاي ادراري معرفی شدهاند.
در ایران به دلیل کاهش جمعیت و گسترش جغرافیایی محدود این گونه با ارزش، لزوم حفظ و تکثیر آن بیش از گذشته احساس میشود. به منظور بررسی کاربرد انواع روشهاي کشت بافت در حفظ این گونه، امکان تشکیل شاخه از جوانههاي جانبی ریزنمونه گره طوقه در محیط درونشیشه و اثر سطوح مختلف 0 - ، 0/5، 1 و 2 پیپیام - هورمون IBA بر القاي ریشه در شاخههاي نوپدید در قالبکی طرح کاملاً تصادفی مطالعه شد. آنالیز واریانس دادههاي حاصل، بیانگر وجود اختلاف معنیدار بین سطوح مختلف هورمون IBA در شرایط یکسان از نظر تمامی صفات، یعنی درصد شاخهزایی، تعداد کل شاخه القاشده، درصد ریشهزایی و میانگین طول ریشه بود. در مجموع، بهترین تیمار براي ریشهزایی شاخهها استفاده از غلظت 2 پیپیام IBA بود.
-1 مقدمه
با گذشت زمان، بار دیگر پرورش و تولید گیاهان دارویی با رشد قابل توجهی روبرو شده است. تقرباًییک چهارم داروهاي تهیه شده دنیا داراي منشأ گیاهی هستند که یا مستقماًی از یگاهان استخراج شدهاند و یا بر اساس یک ترکیب گیاهی دستورزي و سنتز شدهاند. در ارتباط با گیاهان دارویی سه مقوله یعنی انتخاب، تکثیر و حفظ ژنوتیپهاي مهم از اهمیت ویژهاي برخوردار میباشند و بیوتکنولوژي به عنوان ابزاري در این راستا به کار گرفته میشود . - 1 - استفاده از تکنیک کشت بافت و باززایی درون شیشهاي توانسته است گیاهان دارویی مهم را در حد گسترده و قابل مقایسه با روشهاي سنتی ازدیاد تکثیر نماید . - 6 -
برخی مزایاي این روش در مقایسه با تولید از طریق کشتهاي رایج، مستقل بودن از تغییرات فصلی و جغرافیایی و فاکتورهاي محیطی مختلف، امکان تولید ترکیبات جدیدي که در شرایط طبیعی در گیاه مادري وجود ندارند، هزینه کم و سرعت بالا میباشد. از این رو صنایع مختلف مانند صنایع دارویی، استفاده از کشتهاي بافت گیاهی و جایگزین کردن آن در بعضی موارد به جاي گیاهان طبیعی را در دستور کار خود قرار دادهاند 5 - و . - 6 انجدان رومی با نام عمومی 1Lovage از خانواده چتریان، بوتهاي استوار، سریع الرشد و چندساله است. گیاهان از سال دوم به ساقه میروند .
انجدان رومی گیاه منطقه ایرانی تورانیبوده، منشأ آن احتمالاً آسیاي مرکزي است و پراکندگی جغرافیایی آن اروپا، ایران و افغانستان را دربرمیگیرد و در ایران جنوب شرق در کرمان شیب جنوبی کوه هزار ارتفاع 3200 متر از سطح دریا رویش دارد. این گیاه از قدیمیترین گیاهان دارویی و ادویهاي بهشمار میرود. ریشه، میوه، برگها و حتی پیکر رویشی انجدان رومی خاصیت دارویی دارد. این گیاه در صنعت بهعنوان عطردهنده در مواد آرایشی و بهعنوان طعمدهنده در صنایع غذایی بهکارمیرود. از ریشه آن براي رفع سوء هاضمه، سوزش و ورم معده و نفخ شکم استفاده میکنند.
از دمکرده و عصاره الکلی آن براي معالجه امراض دستگاه ادراري استفاده میشود 2 - و . - 3 در ایران به دلیل کاهش جمعیت و گسترش جغرافیایی محدود این گونه، لزوم حفظ و تکثیر آن بیش از گذشته احساس میشود. از آنجا که تاکنون در کشور ما هیچ مطالعه کشت بافت روي این گیاه نادر صورت نگرفته است، پژوهش حاضر به منظور بررسی تأثیر امکان تکثیر آن از طریق القاي شاخههاي جانبی در گره طوقه و اثر هورمون IBA بر ریشهدار کردن شاخههاي حاصل انجام شد.
-2 مواد و روشها
بذور انجدان رومی پس از ضدعفونی با اتانول 70 درصد 30 - ثانیه - و هیپوکلریت سدیم 2 درصد 15 - دقیقه - در محلول آکار-آگار 7 - درصد - کشت و با 3 ماه استراتیفیکاسیون وادار به جوانهزنی شدند. براي القاي شاخهزایی مستقیم از گره طوقه، آزمایشیدر قالب طرح کاملاً تصادفی صورت پذیرفت. ریزنمونههاي گره بهطور عمودي در محیط جامد MS حاوي سطوح مختلف 0 - 2IBA، 0/5، 1 و 2 پیپیام - در 4 تکرار و در هر تکرار 2 ریزنمونه کشت گردید. پس از یک ماه درصد شاخهزایی، تعداد کل شاخه القاشده، درصد ریشهزایی و میانگین طول ریشه ثبت گردید.
سپس گیاهان باززاییشده به محیط جامد MS انتقال یافتند. پس از رسیدن گیاهچههاي باززاییشده به رشد مطلوب، گیاهان براي انتقال به محیط برونشیشهاي وارد مرحله سازشدهی شدند. پیش از تحلیل آماري، دادههاي غیرکمی نرمالسازي شدند، یعنی از دادههاي درصد شاخهزایی و درصد ریشهزایی آركسینوس گرفته شد. دادههاي حاصل با استفاده از نرمافزارهاي SPSS و MSTATC آنالیز شدند.
-3 نتایج و بحث
آنالیز واریانس یکطرفه در مورد دادههاي آزمون باززایی مستقیم، بیانگر وجود اختلاف معنیدار بین سطوح مختلف هورمون IBA در شرایط یکسان از نظر تمامی صفات، یعنی درصد شاخهزایی، تعداد کل شاخه القاشده، درصد ریشهزایی و میانگین طول ریشه بود . - p<0.01 - در بررسی اثر سطوح IBA بر درصد باززایی مستقیم شاخه از گره طوقه توسط آزمون دانکن، مشاهده شد که کاربرد 1 و 2 پیپیام از این ماده داراي اثر بیشینه بر درصد شاخهزایی نمونهها بود 100 - درصد باززایی - . - p<0.05 - بین سطح 0/5 پیپیام IBA و شاهد - بدون هورمون - نیز اختلاف معنیداري وجود داشت.
بهعلاوه، همانگونه که نمودار 1 نشان میدهد در نبود IBA درصد شاخهزایی مستقیم بهطور معنیداري کاهش یافت - فقط 50 درصد باززایی - . در مورد میانگین تعداد کل شاخههاي القاشده نیز، آزمون دانکن بر تفوق معنیدار سطح 2 پیپیام از IBA بر سایر سطوح آن دلالت داشت - p<0.05 - ، هرچند بین غلظت 1 و 2 پیپیام تفاوت معنیدار ملاحظه نشد - نمودار - 2 - در نمودارهاي مربوطه، نبود حرف مشترك دال بر اختلاف معنیدار میانگینها میباشد - .
بررسی محل اختلاف دادههاي درصد ریشهزایی با استفاده از آزمون دانکن گویاي برتري تیمار 2 و 1 پیپیام IBA بر سایر تیمارها بود . - p<0.05 - همانطور که نمودار 3 نشان میدهد، بیشترین ریشهزایی 100 - درصد - در تیمار 2 پیپیام IBA و کمترین آن 25 - درصد - در تیمار شاهد به دست آمد. تحلیل دادههاي میانگین طول ریشه با استفاده از آزمون دانکن مشخص نمود که 2 پیپیام IBA به طور معنیداري موجب افزایش طول ریشه در نمونهها شده است . - p<0.05 - در تیمار فاقد هورمون طول ریشه تنها 0/4 cm بود، در حضور 2 پیپیام IBA این مقدار به 3/9 cm میرسید - نمودار . - 4
در بررسی کشت درونشیشهاي Angelica acutiloba Kitagawa ریزنمونههاي نوك شاخساره براي القاي شاخهزایی مستقیم در محیط جامد MS حاوي 0/01 - NAA پیپیام - و 0/1 - KIN پیپیام - کشت شدند. جوانههاي جانبی تشکیلشده، روي محیط MS فاقد هورمون منتقل و مرراًک کواشت شدند تا ماده گیاهی کافی به دست آید و سپس در محیط MS حاوي 0/5 - IAA پیپیام - ریشهدار شدند . - 8 - تساي و همکاران - 1989 - نیز پروتکلی براي باززایی مستقیم و سریع از طریق جوانههاي نابجا از سوخیزه، پهنک برگ و دمبرگ Pinellia ternate ارائه نمودند. ریزنمونهها روي محیط MS حاوي BA 1-15 - پیپیام - و 0 -0/2 - NAA پیپیام - جوانه نابجا تولید نمودند.
