بخشی از مقاله
چکیده :
هرسین امروزی شهری است نه چندان بزرگ و نه چندان کوچک در استان کرمانشاه، شهری با آثار باستانی و یادمانهای تاریخی و فرهنگی؛ شهری که در کنجی از خاک مادستان و کمی جنوبی از شاهراه باستانی و مهم خراسان بزرگ آرمیده است و در این مقاله سر آن دارم تا درباره ریشهشناسی نام این شهر گفتگو کنم و نشان دهم که گویا هرسین نزدیک به سههزار سال است که اینجاست...
نامشناسی - Onomastics - و نامشناسی جایها - Toponymics - و نامشناسی قومها - Ethnonymics - از شاخههای بسیار جذاب و هم خطرناک زبانشناسی و زبانشناسی تاریخی هستند؛ جذاب از آن روی که تقریباً همهکس، عارف و عامی، از روی ذوقورزی درباره ریشهشناسی نامها، نظرها دارد و نظرها میدهد و خطرناک از آن جهت که در صورت نبود دانش ریشهشناسی و زبانشناسیِ بسنده و با بنیاد علمی، در اغلب موارد این نظرها بسیار بسیار گمراهکننده و مخرب است، و پژوهشهای جغرافیایی و تاریخی و فرهنگی و زبانی را به بیراهه می کشاند.
پژوهشگران تاریخ باستان و باستانشناسی با به کارگیری دستاورد پژوهشهای نامشناسی جایها، دانشی که با جغرافیایی تاریخی و تاریخ جغرافیایی درهمتنیدگی ناگسستنی دارد، به بازسازی گذشته فرهنگی و فرهنگ جغرافیایی - Geographical Culture - سرزمینهای باستانی دست میزنند و از این میان به نتایج بس ارزشمندی میرسند.
مقدمه :
یکی از مهمترین و دقیقترین منابع جغرافیایی تاریخی و تاریخجغرافیاییِ ایرانزمین، پیش از برآمدن شاهنشاهی هخامنشیان، نبشتهها و یادگارنامههای دوره آشور نو 911 - تا 605 قم - است. امپراتوری آشور نو در میانرودان شمالی وارث جغرافیایی و طبیعی سرزمینی سنگلاخ و بیحاصل بود، با اینکه رودهای دجله و فرات از دل آشور می گذشتند اما به دلیل زمینساخت سرزمین آشور موجب حاصلخیزی چندانی نمیشدند، این دو رود همه نعمت و فراوانی را به میانرودان جنوبی سرازیر میکردند و برای بابل، عروس شهرهای مشرقزمین، میبردند که با شبکه راهآبهای مصنوعی میان دجله و فرات زمینهای گسترده ای را به زیر کشت میبرد، مازاد تولید داشت و مازاد تولید موجب انباشت ثروت میبود.
بازتابسیاسیِ قرنها و قرنهاسرخوردگیِ اقتصادی وفرهنگیِ آشوریان، برآمدن امپراتوری آشور نو بود، و این امپراتوری، چونانکه از دیرباز و بدرستی گفتهاند، بر سریر خون استوار بود؛ آشوریان بیچیز و نادار ولی جسور و تندخو و جنگاور بودند، اینان در آن روزگار خویشتن را کمتر از همسایگان جنوبیشان، بابلیان، سزاوار و شایسته داشتن و داشتن بهترینها، نمیدیدند، پس برای داشتن و بیشتر داشتن، گردونه جنگیشان به راه افتاد و چه راه افتادنی! آنان در تاریخ جهان باستان عصری از خون و خونریزی را رقم زدند.لبه غربی فلات ایران یکی از اهداف مهم لشکرکشهای پیاپی و دمادم آشوریان بود؛ رشته کوههای زاگرس که با دربرداشتن منابع اولیه غنی از گذشتههای دور دیگ طمع میانرودانیان دشتنشین را به جوش میآورد، این بار هم طعمه عطش سیریناپذیر آشور شد.
آشوریان بارهای بار بر ایران غربی و زاگرس و مادستان یورش آوردند، بخشهایی از این سرزمین را همچون شهربنشینهایی پیوست قلمرو خود ساختند، شهرها ویران کردند و شهرها بازساختند، نامهایی زدودند و نامهایی نو گزیدند، مردمانی را بردند و مردمانی را آوردند، دسته دسته دشمنان تبعیدی خویش را در آنجا سکنی دادند و گروه گروه دوستان وفادار خویش را در آنجا تیول و اقطاع بخشیدند، و داستان همه اینها را با جزئیات کامل شگفتانگیزی در نبشتههای رسمی، سالنامهها، یادبودنامهها، اسناد اداری و جز آن برای آیندگانبَرنوشتند. این نوشتهها، امروز، منبع آگاهیهای ما از تاریخ، جغرافیایی تاریخی و تاریخ جغرافیایی ماد است.
باری، یکی از جنگجوترین پادشاهان آشور نو،سارگُن دوم 722 - تا 705 قم - بود؛ همویی با جنگ بر تخت پادشاهی تکیه زد و در میدان جنگ هم کشته شد. او در سالهای 719، 716، 715، 714، 713، 711، 708، 706 و 705 قم به سرزمینهای شرقی آشور، به ماد، مانا، اورارتو، لشکرکشید. مجموعه نبشتههای تاریخی دوره پادشاهیسارگُن دوم از ارزشمندترین منابع بازسازی تاریخ ماد است. در میان همین نبشتههاست که ما نشانههایی از پیشینه باستانی هرسین به دست آوردهایم.
لشکرکشی سال 716 قم به درون ماد و ماناهک سارگُن برای جاودان ساختن خاطره آن سنگ یادمانی هم بر پا داشت، دربرگیرنده بخشهای وسیعی از سرزمینهای لبه غربی ایران، مادستان تاریخی، بوددیاکُنُف - 1956، ص ] 210-207ترجمه فارسی: ص - [198-196؛ این سنگ یادمان را تئودور کایلر یانگ و لویی لوین از گروه کاوشگران گودینتپه کنگاور به روز 22 ماه اکتبر سال 1965 در بررسی خود در ده نجف آباد در نزدیکی اسدآباد همدان در 15 کیلومتری شمال شرقی کنگاور یافتند - لوین 1972، ص - 50-25؛ این سنگ یادمان، پسانتر به سنگ یادمان نجفآباد - Najafehabad Stele - شهره شد.
در سطر 62 ستون دوم این سنگ یادمان در کنار بسیاری شاهکنشینهای خرد و کلان ماد، نامیشهراز حَرزیَنو - در متن: - URU a-ar-zi-a-ni ذکر شده و آمده که سارگُن از شاهک آن به نام زَردوکَ - در متن: mZa-ar- - du-ka-a باج و خراج ستانده است - همان، ص . - 43-42 نام شاهکنشین حَرزیَنو DU]LDQX - - شاهکو آن زَردوکَ - Zarduka - ، اما، پیش از آن هم شناخته بود؛ این نامها در دو فهرست از شاهکنشینهای مقهور آشور که مقارن لشکرکشیهای سارگُن دوم در سالهای 714 و 713 قم باج و خراج مقرر و معهود خود را پرداخته بودند، دیده می شود.
