بخشی از مقاله
چکیده
علوم پایه، به مجموعهی علومی اطلاق میشود که، به بررسی بنیادین پدیدهها یا بررسی ماهیت، قوانین و روابط حاکم بین آنها میپردازد. از این رو شناخت و یادگیری این حوزهها از علوم در دیدگاه ما را نسبت به جهان پیرامونمان مؤثر است. ضرورت پرداخت به علوم پایه، به این دلیل است که؛ زیربنای اصلی سایر دانشها محسوب میشود و دانشآموزان در صورت درک این علوم میتوانند به خوبی در سایر علوم نیز پیشرفت داشته باشند همین روند در توسعه هر کشور نیز ادامه دارد. در این مقاله ابتدا تعریفی از علوم پایه ارائه میشود سپس به بیان چالشهای موجود در آموزش علوم پایه در ایران پرداخته میشود و پس از آن راهبردهایی برای برطرف ساختن این چالشها با کمک پژوهشهای انجام شده پرداخته میشود.
پس از آن به طور خاص به روشهای جدید در آموزش علوم پایه پرداخته و بدلیل ضرورت تغییر و اصلاح آموزش علوم پایه، برای یادگیری بهتر و مؤثرتر دانشآموزان در مدارس و دانشجویان در دانشگاههای کشور عزیزمان، بنابراین در این مقاله به تشریح شش روش آموزشی در علوم پایه پرداخته است. این روشها شامل: شعر محور، کلاس درس مبتنی بر پرسش و پاسخهای هدایت شده طی روندی جهتدار، آموزش برپایه واقعیت ، کلاس درس تلنگر و آموزش مبتنی بر فناوریهای نوین میباشد. در شرح هر کدام از این روشها مزایا و معایب پیش روی معلمان و دانشآموزان نیز بیان شده است.
-1 مقدمه
ریچارد فینمن میگوید: " جهان پس از یادگیری علم 1 به گونهای دیگر خواهد بود." [1] در واقع تعریف علوم پایه،2 پیچیده است و یک تعریف ساده نیست که بتوان آن را حفظ کرد ولی میتوان گفت که "علوم پایه به انسانها در جهت درک جهان کمک میکند." در تعریف دیگری از علوم پایه آمده است:" مجموعه علومی است که به بررسی بنیادین پدیدهها یا بررسی ماهیت، قوانین و روابط حاکم بین آنها میپردازد". علوم پایه، زیربنای اصلی سایر دانشها محسوب میشود و به همین دلیل در مواقعی به کل علم تعمیم داده میشوند.
شاید این تعریف ساده بتواند اهمیت بنیادین و استراتژیک این علوم را برای هر مجموعه، کشور و یا ملتی بازگو کند. تاثیر توجه به علوم پایه در تولید ثروت و قدرت برای یک کشور تا آن حد مهم است که در کتاب " رویارویی بزرگ و آینده سرمایه داری"؛ به کرات به نقش بارز ریاضی در جهت پیشرفت اقتصادی ملل پیشرفته علی الخصوص ژاپن اذعان میشود و میگوید: "یکی از دلایلی که باعث رشد اقتصادی به مراتب بالاتر ژاپن نسبت به آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم شده است توجه وافر این کشور به یادگیری ریاضیات در بین مردم حتی کارگرهای جزء بوده است!"
1؛-1 فیزیک
فیزیک علم مشخص کردن قوانین ریاضی حاکم بر اجزای طبیعت بر پایه مشاهدات تجربی است.یکی از کارهای اصلی این علم اندازهگیری کمیتهای مختلف و پیدا کردن روابط بین این اندازههاست و برای همین فیزیک را علم اندازهگیری خواندهاند. امروزه فیزیکدانها سامانههای بسیاری را بررسی میکنند:از ساختارهای بسیار بزرگ مانند کهکشانها گرفته تا ذرات بینهایت ریز و حتی سیستمهای اقتصادی، زیستی و مانندآنها. [2, 4]
2؛-1 شیمی
تاریخ پیدایش دانش شیمی را شاید بتوان با پیدایش انسان بر کره زمین همزمان دانست. تاریخ، پر از افسانههای کیمیاگری و کیمیاگران و رؤیاهای انسان در رسیدن به غیرممکنها بوده است. تردیدی نیست که دنیای امروز تا حد قابل ملاحظهای بر اثر فعالیتهای شیمیدانها شکل گرفته است. بدون توسعه شیمی و صنایع شیمیایی در هر کشوری، صنایع آن کشور چهرهای ناقص خواهد داشت.شیمی، دانش مولکولها، اتمها و پیوندهاست. [2, 5]
3؛-1 زیست شناسی
زیست شناسی علم شناخت حیات است - این لغت از کلمه یونانی بیاس به معنی زندگی و لوگاس یعنی دلیل منطقی تشکیل شده است - . زیست شناسی به ویژگیها و رفتارهای موجودات، چگونگی تشکیل گونه ها و انواع موجودات و روابطی که آنها با هم دارند و به محیط زیست آنها مربوط می شود. روی هم رفته زیستشناسان حیات را از روی دامنه وسیعی از شاخصها مورد مطالعه قرار می دهند. [2, 6]
4؛-1 ریاضی
رشته ریاضی یکی از مهمترین رشتههای علوم پایه میباشد که هدف اصلی آن تربیت متخصصانی برای آموزش و پژوهش در زمینههای گوناگون ریاضی در بخشهای مختلف میباشد. ریاضیات علم نظم است و موضوع آن یافتن، توصیف و درک نظمی است که در وضعیت های ظاهرا پیچیده نهفته است و ابزارهای اصولی این علم، مفاهیمی هستند که ما را قادر می سازند تا این نظم را توصیف کنیم. [2] بنجامین پرس، "ریاضیات را به عنوان علمی که نتایج ضروری به دست می دهد تعریف کرد ." برطبق دیدگاه انسان گرایی هرش، "جهانی از ایده ها در آگاهی مشترک انسان ها وجود دارد . این ایده ها و شاخه ای از دانش که به مطالعه این ایده ها می پردازد ریاضیات نامیده می شود." [7]
-2 چالشهای آموزش علوم پایه
علم در قلب دانش رشد میکند از این رو کسب دانش پس از پروسه آموزش بهدست میآید .[3] لذا در این بخش به بررسی مشکلات پیش روی آموزش علوم پایه در پرداخته میشود.
· یکی از دلایل بی توجهی به علوم پایه در کشور، حاکمیت نگاه سنتی به آموزش عالی است. نگاهی که قائل به ارجحیت رشته های مهندسی و پزشکی بر رشته های علوم پایه است. میتوان علت اصلی این رویکرد را، پایه گذاری نظام آموزش عالی نوین کشور بر پایه سیاست های استعماری در اوایل قرن بیستم میلادی با الگوگیری از نظام آموزشی غرب، دانست. [2]
· دلایل دیگر را میتوان جاذبه اندک رشته های علوم پایه، سنگین و دشوار بودن دروس رشته های علوم پایه، عدم ارزش گذاری واقعی برای رشته های علوم پایه با توجه به دشواریها و سختی های آنها، فقدان موسسات کافی پژوهشی علوم پایه در کشور، وجود خلاء ساختاری جهت جذب نخبگان علوم پایه و ... دانست. [2]
· از طرفی در سند راهبردی توسعه علوم پایه که توسط "شورای عالی برنامه ریزی علوم پایه" نگارش شده است، چالشهای علوم پایه به شرح زیر است
o انتخاب ناآگاهانه - ناخواسته - رشتههای علوم پایه توسط پذیرفتهشدگان.
o ضعف محتوا، قالب و آموزش سرفصلها.
o جذب برنامه ریزی نشدهی دانشجو.
o محدودیت روابط علمی اعضای هیأت علمی.
-3 راهبردهای آموزش علوم پایه
در در سند راهبردی توسعه علوم پایه، نکاتی راهبردی برای توسعه آموزش علوم پایه آمده است ولی به دلیل اینکه این سند برای وزارت علوم تحقیقات و فناوری گردآوری شده است قابل استناد در وزارت آموزش و پرورش نیست از این رو راهبردهای آمده در این گزارش به صورت بومی برای توسعه آموزش علوم پایه در آموزش و پرورش به شرح زیر میتواند باشد:
· شناساندن رشته های علوم پایه به مخاطبان در دوران دانشآموزی؛
· بازنگری و به روز رسانی سرفصل، محتوا و قالب درسها از منظر گنجاندن دروس کاربردی، روزآمدسازی و بومیسازی علوم با توجه به نیازهای جامعه و نیز رفع تشابهات با دروس؛
· هماهنگسازی آموزشهای علوم پایه دبیرستان و دانشگاه و برقرار ارتباط بین این دو سطح آموزش؛
· برنامه ریزی جهت استفاده از معلمان با تجربه و مجرب؛
· آشناکردن دانشآموزان با رشتههای و علوم میان رشتهای کاربردی؛
· برنامه ریزی دقیق و کوتاه؛ میان و درازمدت در خصوص کمیت و کیفیت جذب علوم پایه،
· تقویت توان علمی معلمان علوم پایه با تأکید بر استفاده از فرصتهای مطالعاتی ملی و بینالمللی؛
· کاربست روشهای نوین آموزش متناسب با هر حوزه از علوم پایه؛
· ترویج آموزش پژوهشمحور و درگیر نمودن دانشآموزان در طرحهای پروژههای
· وایجاد انگیزه در مطالعه و ادامه تحصیل در علوم پایه در مدارس.
