بخشی از مقاله
چکیده
کالبد شهرهای قدیمی ایران هر یک دارای مشخصات معماری و روند شکلگیری خاصی هستند که این روند متاثر از شرایط اجتماعی، پدیده های انسانی و محیطی مربوط به مقاطع خاص تاریخی است. نقاط قوت این مشخصات به عنوان دارایی ها و ارزش های معماری هر شهر مبنای تمایز شهرها از یکدیگر به حساب میآیند. به عبارتی در هر دوره ی تاریخی بنا به مقتضیات زمان اقدامات انسانی متفکرانه و نیز تحولاتی طبیعی شکل میگرفته که نتیجهی آنها رشد ارگانیک شهر بوده است. منشا اصلی این اقدامات را شاید بتوان در شناخت صحیح از نیازها و داراییهای هر شهر و تصمیمگیری بر اساس این شناخت ها جستجو کرد.
در شرایط کنونی که ناگزیر به دنبال یافتن راهکارهای هماهنگ برای دستیابی به توسعهی شهری متوازن، هدفمند و پایدار در شهرهای خود هستیم، این شناخت و تصمیمگیری بر مبنای آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. شهر بندری کنگ از جمله شهرهایی است که به دلیل دارا بودن ابعاد مختلف کالبدی انسان ساخت و طبیعی شامل بافت ارزشمند معماری تاریخی، مجاورت با دریا و ...، در فرآیند این تصمیمگیری، نیازمند یک نگاه جزء نگر جهت بررسی امکانات موجود در هر بخش و محله و سپس نگاهی کلنگر جهت بررسی نیازهای شهر است.
آنچه که در نهایت منجر به اتخاذ تصمیمی صحیح خواهد شد، برقراری ارتباط بین این دو نگاه است. این نوشتار به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی تعاریف توسعه، راهکارها و رویکردهای موجود پرداخته و با معرفی بندرکنگ به دنبال یافتن و معرفی راهکارها و پیشنهاداتی جهت توسعه ی پایدار این شهر متناسب با ویژگیهای معماری و شرایط طبیعی خاص آن است.
مقدمه
تغییر و تحول در محیط های اجتماعی و مصنوع ساخته شده توسط انسان ها در طول زمان، امری اجتناب ناپذیر است و نبود آن به معنای سکون بوده و به تدریج منجر به نابودی شهرها می شود. از سویی میزان و چگونگی این مداخله و تغییر و تحولات نیز به ویژه در شهرهای دارای قدمت بیشتر، همواره موردبحث بوده و به عنوان دغدغه ای اساسی برای فعالین در این حوزه مطرح میشود.
ابن خلدون در اشاره به مبحث ویرانی پایتخت ها چنین متذکر می شود:" ...هرگاه طبقات اعیان از یک شهر بروند ساکنان آن نقصان می پذیرند و معنی خلل راه یافتن به عمران شهر همین است. آنگاه ناچار باید در پرتو دولت جدید، عمران تازه ای در پایتخت به وجود آید ... و این وضع به مثابه کسی است که مالک خانه کهنه ای باشد وچگونگی بسیاری از اتاق های آن مطلوب احتیاجات او نباشد و او بر تغییر دادن این چگونگی و تجدیدبنای آن بر وفق میل و مطلوب خود قادر باشد و آن وقت آن خانه را خراب کند و سپس از نو بنای دیگری بسازد" - فیروزبخش، بدون سال - . راهحل مطرح شده در بحث ابن خلدون، راهحلی است که در دهههای اخیر در شهرهای ایران، بویژه شهرهای دارای بافت تاریخی، شاهد آن بودهایم.
یعنی ترک و تخریب بافتها و عملیات عمرانی جدید؛ امروزه نقاط بیرونی شهرها بیش از پیش توسعه یافته و ارزش ها و امکانات داخلی شهر و به خصوص هسته های اولیه و بافت های تاریخی برای کمک به حل مشکلات شهری و رفع نیازهای موجود و از طرفی احیاء خود بافت، نادیده گرفته می شوند. یکی از این شهرها، شهر بندری کنگ است که در امتداد لبهی شمالی سواحل خلیج فارس واقع شده و بافت تاریخی آن از قدمت فراوانی برخوردار است.
ویژگی خاص جغرافیایی این شهر و بندری بودن آن باعث شده تا علاوه بر دارا بودن ویژگیهای خاص کالبدی و معیشتی به ویژه در بافت تاریخی ، بهرهمندی از مواهب دریا، به یکی از داراییها و پتانسیلهای بی بدیل شهر در مسیر توسعه تبدیل شود. در سال های اخیر، رشد جمعیت و شهرنشینی، مهاجرت ها و فرسودگی خانه های موجود در بافت باعث افزایش تقاضای مسکن و به تبع آن سایر امکانات زندگی شهرنشینی شده است. بررسی فعالیت های صورت گرفته در سال های اخیر در بندرکنگ که با هدف توسعه آغاز شده، نشان میدهد روند توسعهی این شهر نیز همانند سایر شهرها، از خارج از محدودهی بافت تاریخی آغاز میشود. باتوجه به کلیات ارائه شده، پرسش هایی که در این تحقیق مطرح میشوند عبارتند از:
1. چه تاکنون به منظور توسعه در بندرکنگ صورت گرفته و آیا ادامهی این روند منجر به دستیابی به پایداری خواهد شد؟
2. با توجه به فعال بودن نهادهای مردمی در این شهر، نقش و جایگاه آن ها در مسیر توسعه چگونه خواهد بود؟
3. ارتباط بین بافت قدیم و جدید شهر چگونه است و بافت تاریخی چه نقشی در توسعهی آتی شهر ایفا خواهد کرد؟ جهت دستیابی به پاسخ این پرسش ها، این نوشتار ابتدا به بررسی مفهوم توسعه پایدار - به عنوان هدف - و فرآیند توسعهی درونزا پرداخته و سپس با شناخت نیازها، داراییها و ویژگیهای بندرکنگ به دنبال ارائهی رویکردی مناسب جهت تصمیمگیری برای توسعهی شهر می باشد.
.1 بررسی هدف و چشم انداز
با در نظر گرفتن شهر در دو بخش کلی شامل بافت تاریخی و بافت جدید، در جریان توسعه توجه و پرداختن به هر دو بخش ضروری است. اگرچه تعریف و راهکارهای توسعه در هر یک از این بخش ها متفاوت است اما درنهایت منجر به یکپارچه شدن شهر می شود. بنابراین ایجاد پیوند بین این دو بخش و از بین بردن فاصله ی ایجاد شده بین آنها - به ویژه از نظر ارائه خدمات شهری - از جمله راهکارهای مهم برای رسیدن به پایداری است. به عبارتی براساس تعریف پایداری میتوان گفت شهر ایدهآل شهری است که ازاستعدادهای توسعه ای در همهی مناطق و اجزای خود بهره ببرد. به سخن دیگر توسعهی تراکم شهری باید در همهی مناطق بطور متعادل و همگن انجام گیرد.
