بخشی از مقاله
چکیده
معماری مساجد در هنر اسلامی، جایگاه خاصی دارد. عالم، و طبیعت، والاترین حکمت الهی، خلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول و درنتیجه ریاضی، توسط بناهایی معماری مقدس در یک زبان سحرآمیز و نمادین منعکس می شوند تا نظم، هماهنگی و زیبایی الهی را بیان کنند. مسجد مطلب خان از بناهای با ارزش معماری ایرانی، اسلامی دوره ی ایلخانی است.
همچنین مسجد ملاحسن بنای مربوط به دوره صفویه می باشد. الگوهای هندسی به کار رفته در این بتاها که از روشهای مختلف ساخت طاق و قوس و همچنین استفاده از گوشه سازی ها و کاربندی های هندسی به کار رفته در آن ها و همچنین تناسبات میان اجزا و نحوه اجرایه الگوهای به کار رفته در این بناها و همچنین بیان علته استفاده آن ها به دست معمار هنرمند بررسی شده است.
-1 مقدمه
معماری هندسه گرا نشانه های فرهنگی، همچون نشانه های طبیعی، عام و بی زمان است. نقش های هندسی اسلامی، آینه یک تمایل فرهنگی است. در فضای قانومند هندسه که هر چیزی از آن جمله اجزای یک خانه و حتی یک شهر، می تواند به دایرهء هستی قدم گذارد، و در فضای کثرات و گوناگونی ها خود را پیدا کنند. به عبارت روشن تر، در ساختار قانومند و البته جهانی هندسه است که هر شی قادر خواهد بود مجموعه اندازه ها و کیفیات ویژه شکل ها و رفتاری مربوط به خود را که به واسطه آن ها در شکل و عملکرد از دیگر اشیا متمایز و مشخص می شود بیابد - علی آبادی، - 63-73:1386
هندسه تمرین اشکال از طریق اندازه گیری و روابط بین آن هاست، که به وسیله آن هر شکلی می توانداز یک شکل پیشین، یعنی صدر نوعی هندسی آشکار شود، همچنان که افلاطون بیان کرد، حقیقت از ایمان ثابته، یا ذات مطلق، ساخته شده است، که جهان دیدنی تنها یکی از انعکاسات آن است، حواس انسان نمی توانند این قلمرو متافیزیکی را درک کنند، هندسه از اشکال دیدنی استفاده می کند تا این اعیان ثابته را توضیح دهد.
هندسه یگانگی نهفته در همه اشکال هندسی و ارتباط جدا نشدنی جزء یا کل را پدیدار می کند، و بدین گونه تبلور وحدت وبنای مقدس همه مخلوقات است - حجازی، - 17-44:1387 افلاطون - حدود 347 -427 ق.م - توجه بسیاری به هندسه فیثاغورث - حدود 500-582 ق.م - و موسیقی افلاک دارد. او در تیمائوس - ص - 53آفرینش هندسی عالم را توضیح می دهد و می گوید که آفریننده، جهان دیدنی به یک تصاعد هندسی آفریده است.
-2 اهداف
رسیدن به الگوها و تناسبات رایج به کار رفته در مساجد تاریخی خوی هدف از این پژوهش مشخص کردن نوع الگوهای به کار رفته در طاق و قوس های این بناها می باشد. روش پژوهش توصیف کردن الگوها و تحلیل آن ها که بیشترین الگوهای استفاده شده چه نوع می باشند و همچنین علته استفاده آن ها چیست.
- 1-3 بیان کرن مبانی کلی الگوها و معنی و مفاهیمه آن ها با توجه به توصیف کامل آن ها صورت گرفته است.
- 2-3 مطرح کردن نوع الگوهای رایج با توصیف و تحلیل رسم واجرای آن ها همراه با نمونه به صورت جدول انجام گرفته است.
-3 روش تحقیق
- 3-3 فراوانی پژوهش، الگوهای رایج به کار رفته و توصیف علته روش تحقیق در این مقاله تحلیلی، توصیفی و به صورت تحلیل استفاده آن ها دربناها مطرح شده است. هندسی بنا به کار رفته است، که شامل سه مرحله کلی می باشد
- 1-5چفد، اصول هندسی برای طاق و سردر گنبد
چفد در تعریف هندسی خط یا شکل منحنی است. در اصطلاح معماری به باریکه طاقی که روی سردریک درگاه قرار می گیرد. پوشش تخت از لحاظ شکل یک سطح مستوفی است و از آنجایی که در این گونه پوشش برآیند نیروی وارد برطاقی کاملا عمودی است ایستایی طاق در مقابل آن مستلزم استفاده از نیروهای حمال مقاوم است، بنا به کمبود چوب در ایران استفاده از آن مشکل بود.
- 2-5 چفد پنج او هفت
لغت پنج و هفت از دو واژه پنج=سوراخ=روزن و اوهفتن=پوشاندن تشکیل شده است. شباهت لغوی پنج اوهفت برای برخی ازمعماران مبنای اشتباهی شد که در رسم این قوس از تناسبات 5و7 استفاده کنند ولی متاسفانه قوسی که با این تناسبات ساخته می شد اکثرا متحمل بار وارده نشده و می شکست. چفد پنج او هفت برسه دسته تند، کند و کفته تقسیم می شود.
- 3-5 چفد کلیل
این چفد از ترکیب چفد مازه دار و تیزه دار به دست می آید و به دلیل خیز کم آن جزو چفت های آمودی به حساب می آید نه باربر و در واقع نوع کاربرد آن مثل چفد پائید است. قدیمی ترین نوع کلیل که سابقه آن به دوران اشکانی می رسدکلیل پارتی است که در زبان های غربی به آن - آرک پرسان ARCH PERSIANچفد ایرانی - گویند. نوع دیگرکلیل که ظاهرا قدیمی ترین شکل آن در دوران اسلامی است، کلیل آذری است وجه تسمیه نام آن به این دلیل است که یا ابتدا در آذربایجان اجرا شده یا معمار آن آذربایجانی بوده است. این نوع کلیل در همه نقاط ایران به همین نام مشهور است.
