بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با توجه به رشد نابسامان کالبدی سکونتگاهها و عدم تعادل در کاربریهای موجود، مدیریت صحیح و برنامهریزی جهت ساماندهی کاربریها بک امر ضروری به نظر میرسد. گردشگری خانههای دوم بخصوص از نوع خانههای دوم یا ویلاسازی پیامدهای منفی گستردهای برای نواحی روستایی به همراه دارد که برخی از آنها عبارتند از: تغییر کاربری اراضی، افزایش قیمت اراضی، افزایش سوداگری و رانت خواری اراضی، تغییر بافت کالبدی ، تغییر چشمانداز طبیعی ، تخریب محیط زیست و.... گرچه تغییر کاربریها بر اثر گردشگری اثرات و پیامدهای منفی را موجب شده است، اما اثرات مثبتی همچون افزایش درآمد، اشتغالزایی به ویژه برای جوانان را نیز در پی دارد. عوامل متعددی در روند تغییر کاربری اراضی نقش دارند که افزایش جمعیت و سیاستهای دولت از جمله این عوامل میباشند و تاثیر بسزایی در این روند دارند. به طور کلی به منظور کاهش اثرات و پیامدهای منفی گسترش خانههای دوم و به دنبال آن تغییر کاربری اراضی علاوه بر مدیریت صحیح و برنامهریزی دراین زمینه، دستیابی به توسعه پایدار نقش بنیادی دارد.
کلیدواژه: گردشگری، خانه های دوم، کاربری اراضی، روستا
-1 مقدمه
تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان طی سدههای اخیر بویژه در زمینه افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی، توسعه راه های ارتباطی و وسایل حمل و نقل، افزایش اوقات فراغت و بهبود رفاه اجتماعی منجر به توسعه گردشگری در نواحی روستایی یا گردشگری شد. البته گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت اجتماعی در نیمه دوم قرن 18در انگلستان و اروپا ظاهر گردید. قبل از آن نیز نواحی روستایی مورد استفاده فعالیت های تفریحی قرار میگرفت، اما محدود به اشراف، درباریان و اقشار خاص بود - شارپلی، 1997، ص . - 47 پدیدار شدن اوقات فراغت به عنوان یکی از نیازهای اساسی جوامع معاصر است و در راستای این امر گردشگری نیز به عنوان یکی از شیوه های گذران اوقات فراغت گسترش و توسعه یافته است - پاپلی یزدی و سقایی، :1385 . - 38
از زمان وقوع انقلاب صنعتی و گسترش روند شهرنشینی به تدریج شهرنشینان به این نتیجه رسیدند که، به مکانی برای گذران اوقات فراغت نیاز دارند، یکی از این مکان ها سکونتگاه های روستایی بود که شهرنشینان می توانستند با گذراندن بخشی از زمان استراحت خود در این مناطق در ایام آخر هفته، تعطیلات و در فصل تابستان به دور از هرگونه آلودگی و در آرامش خاطر به تفریح و گذراندن اوقات فراغت خود بپردازند؛ لذا شهرنشینان به ساخت، خرید یا اجاره ی خانه در نواحی روستایی روی آوردند. خانه های دوم یا ویلاها پدیده ای است که در سرتاسر جهان به سرعت در حال گسترش است و ایران نیز از این قاعده مستثنا نمی باشد.
الگوی گردشگری خانه های دوم یکی از متدوال ترین الگوهای گردشگری است که در ایران نیز بیشترین سهم را در بخش گردشگری به خود اختصاص داده است. گردشگری خانه های دوم یا ویلاسازی پیامدهای مثبت و منفی را برای روستاها در پی دارند، درصورتی که روند ساخت و گسترش آن همراه با برنامه ریزی مناسب و ایجاد زیرساخت های لازم همراه باشد، می تواند پیامدهای مثبت بسیاری برای روستاها دربرداشته باشد؛ اما اگر این روند به صورت نامنظم و بدون برنامه ریزی گسترش پیدا کند نتایج عکس برای روستاها در پی خواهد داشت.
یکی از پیامدهای منفی ساخت و گسترش لجامگسیخته خانههای دوم تغییر کاربری اراضی در نواحی روستایی میباشد. تغییر کاربری اراضی باعث میشود مشکلات دیگری در روستاها ظاهر شود که از جمله آنها عبارتند از: نخریب محیط زیست، تغییر چشمانداز و بافت کالبدی روستا، افزایش قیمت اراضی و گسترش سوداگری زمین، کاهش سطح اراضی کشاورزی و تغییر مفهوم کار در بین روستائیان و...در این مقاله تلاش شده تا پدیده تغییر کاربری اراضی با تاکید بر سکونتگاههای روستایی مورد بررسی قرار گرفته و زوایای مختلف آن تبیین شوند.
-2 پیشینه تحقیق
در این بخش از تحقیق سعی شده تا مطالعاتی که در زمینه تغییر کاربری اراضی و خانههای دوم توسط محققان و پژوهشگران صورت گرفته در قالب "جدول خواندن متن" بیان شود:
-3 چارچوب نظری
-1 -3 کاربری اراضی در خصوص چگونگی کاربری اراضی شهری دیدگاههای متفاوتی مطرح است. ولی مهمترین نطریه های کاربری اراضی را درنظریههای اجتماعی، اقتصادی، طبیعی و کالبدی زمین و نظریه های برنامه ای، ساماندهی، کارکردگرایی، اصلاح گرایی، مدرنیسم، فرهنگ گرایی، پست مدرنیسم و توسعه پایدار بر شمرد.اصطلاح و مفهوم کاربری اراضی در غرب، ابتدا نظارت دولت ها بر نحوه استفاده از زمین و حفظ حقوق مالکیت بود. ولی با گسترش شهری و رشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای، این مفهوم ابعاد وسیع تری به خود گرفت.در نظریه نقش اجتماعی زمین، هنری جرج اعتقاد به محدود کردن مالکیت خصوصی و بهره برداری از اراضی در راستای منافع عمومی مردم در شهرها دارد.
در این ارتباط اسکات بر حفظ اراضی کشاورزی اطراف شهرها و حومه شهری و حفظ مصلحت عموم در کاربری تاکید دارد. نظریه واگز به نظارت بر توسعه شهرها و بیرون آمدن اراضی شهری از مالکیت عموم در جهت حفظ و کنترل وضعیت اراضی شهری مبتنی است.نظریه سازماندهی زیرزمین، به کاربری زمین به منظور ساماندهی فعالیت های شهری ازجمله: ایجاد معبر باری مترو، تردد اتومبیل، استقرار تاسیسات شهری، استفاده تفریحی، تجاری... پیشنهاد می دهد.نظریه طرح ریزی کالبدی، کاربری اراضی را مدیرت خردمندانه فضا می داند.نظریه برنامه ای که با پیدایش شهر سازی جدید ظهور یافته، به جنبه های حقوقی، مهندسی، اداری، متدولوژی خاص در راستای طرحهای جامع، ساختاری- راهبری، تفضیلی و ساماندهی شهری اشاره دارد.
نظریه ساماندهی زمین، چگونگی تقسیم اراضی شهری و نحوه استفاده از آن، مالکیت زمین، وظایف بخش عمومی، جلوگیری از سوء استفاده های اقتصادی از زمین، توجه به سلامت، ایمنی، رفاه حال عمومی در برابر خطرات و سوانح را ارائه می کند. نظریه اصلاح گرایی، به گسترش نیافتن شهرها و پر کردن بافت خاص شهری اشاره دارد.نظریه مدرنیسم به منطقه بندی بر اساس عملکرد های خاص بدون توجه به موقعیت، مکان، فرهنگ و سنت در تراکم های عمومی، افزایش فضای آزاد و سبز - تا 85 درصد - بر اساس سلسله مراتب شهری اشاره دارد.نظریه فرهنگ گرایی نقطه مقابل مدرنیسم است و بر تقدم شاخص های فرهنگی، اجتماعی بر جنبه مادی آن و با نگرش بر زیباشناسی معتقد است.
نظریه طبیعت گرایی، اصل رهایی انسان از محیط مصنوعی و استقرار در طبیعت و کاربری های طبیعی و عملکرد گرایی در شهر را ارائه می دهد.فلسفه گرایان به آزادی انسانی و زیبا شناسی و کاهش کاربری های صنعتی در برنامه ریزی کاربری اراضی شهری معتقدند. نظریه سلامت روان به مشارکت شهروندان در برنامه ریزی کاربری، گسترش نیافتن شهرهای بزرگ صنعتی، سرانه و آستانه ها معتقد است.نظریه ی پست مدرنیسم، در این نظریه کاربری اراضی شهری، ترکیبی از عناصی جدید و سنتی، توجه به هنر بومی و هنر متعالی مشارکت است.نظریه توسعه پایدار بر نگهداری طبیعت، منابع، استفاده بهینه، جلوگیری از آلودگی، کاهش ظرفیت های تولیدی محیط، کنترل کاربری ها از طریق قانون، نقش دولت سرانه بالای سبز، کاهش فواصل ارتباطی، تنوع مساکن در بعد زیبا شناختی و مدیریتی زمین استوار است.
