بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به محدودیت بهره برداری از منابع آب زیر زمینی و همچنین منابع آب سطحی در تامین آب مورد نیاز برای کاربری های مختلف در حال حاضر، و روند رو به رشد محدودیت در آینده، اهمیت بهره برداری بهینه از منابع آب موجود ضروری می نماید.
لذا علاوه بر تامین کمی آب مورد نیاز توجه به جنبه های کیفی آن نیز دارای اهمیت بوده و با توجه به سیاست توسعه پایدار از جنبه های متعددی حائز اهمیت و شاید حیاتی می نماید. در این میان زنجانرود و سرشاخه هایش به عنوان شریان حیاتی دشت و استان زنجان از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این بررسی پس از سنجش میزان حساسیت رودخانه و شناسایی و تعیین حریم کیفی آن و بررسی نتایج سنجش کیفی ایستگاه های موجود طی سالهای 86 الی89 تغییرات کیفی آب در طول مسیر اصلی با استفاده از معیار های NSFwQI؛ با استفاده از نرم افرار GIS به شبیه سازی عینی شرایط کیفی آب پرداخته شد و مشخص گردید کیفیت آب در بازه ی متوسط تا بد می باشد.
پیش از ورود به محدوده شهری - ایستگاه های خیام و نیک پی - "متوسط" و در ایستگاه های امین آباد و کشتار گاه "بد" و پس از ایستگاه کشتار گاه و شهرک صنعتی روی، عملا تبدیل به مجرای عبور زهاب میگردد و صرفا در مواقع سیلابی جهت کشاورزی و کشت علوفه دام قابل استفاده می باشد. در ادامه با شناسایی منابع عمده آلاینده از جمله صنایع و ورود فاضلاب شهری و زهاب ناشی از فعالیت های کشاورزی راه کار های مدیریتی جهت حفظ و بهبود کیفیت آب رودخانه ارائه گردید.
مقدمه:
با توجه به محدودیت و ارزشمندی منابع آب و افزایش روز افزون تقاضا برای آب و نیز آلودگی که ناشی از توسعه شهرنشینی و پیشرفت صنعت و کشاورزی می باشد،اعمال مدیریت بر استفاده بهینه از منابع آب و برنامه ریزی برای دست یابی به توسعه پایدار، یک نیاز اساسی و ضروری است. ایران سرزمینی است خشک با نزولات جوی بسیار کم ، بطوریکه میانگین بارندگی سالانه در ایران که رقمی معادل 250 میلیمتر است، کمتر از یک سوم متوسط بارندگی در دنیاست. علاوه بر این، زمان ریزش نزولات جوی و محل ریزش آنها نیز با نیاز بخش کشاورزی که مصرف کننده اصلی آب است مطابقت ندارد.
به طور کلی یکی از اولویت های اصلی برنامه ریزی جهت حفاظت، کنترل و بهبود کیفیت منابع آب، شناسایی موقعیت منابع آبی حساس و با اهمیت در سطح کشور می باشد. انجام این مهم ابزار مناسبی برای مدیران منابع آب جهت آغاز تصمیم کارآمد مدیریتی و حفاظت از منابع آب با ارزش و بدون جایگزین را فراهم می نماید.
معرفی استان زنجان و منابع آبهای سطحی استان:
استان زنجان با وسعتی معادل 22650 کیلومتر مربع در شمال غرب ایران واقع شده و در حدود 18862 کیلومتر مربع از مساحت کل استان در حوزه آبریز دریای خزر و در محدوده حوزه آبریز قزل اوزن قرار دارد.
در این مقاله رودخانه زنجانرود از حوزه آبخیز دریای خزر در محدوده 36 20 تا 36 55 شمالی و 48 10 تا 48 55 طول شرقی، از نظر کیفی و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.
شکل شماره 1نقشه استان زنجان و محدوده حوزه آبریز زنجانرود
وضعیت هیدروگرافی حوزه:
رودخانه زنجانرود از چمن سلطانیه سرچشمه گرفته و در طول مسیر خود تا الحاق به قزل اوزن، مسیل های مختلفی به آن وصل میشوند که اکثرا غیر دائمی و فصلی می باشند . به لحاظ آنکه آب این رودخانه از حدود آذر تا اوایل خرداد جریان داشته و سپس خشک می شود؛ لذا از آب سطحی این حوزه در فصل آبیاری که نیاز مبرمی به آب وجوددارد، نمی توان استفاده کرد. البته لازم به یادآوری آوری است که اواخر بهار که میزان جریان سطحی بسیار کم می شود، عملا از 25 کیلومتری غرب زنجان به جهت استفاده از آب در نقاط بالادست رودخانه خشک می شود. شیب رود خانه در بخش های اولیای حوزه 5 در هزار بوده که به تدریج کمتر شده و در بخش های سفلی به 3 در هزار می رسد. عرض بستر این رودخانه از حداکثر 5 متر در سلطانیه تا 500 متر در شاه بلاغی می رسد. - - 4
مواد و روش ها
به طور خلاصه مراحل انجام این تحقیق به شرح زیر می باشد:
- مطالعه کتابخانه ای و بررسی ادبیات موضوع و مصاحبه با مدیران و کارشناسان مرتبط و گرد آوری اطلاعات آماری و نقشه ها شاخص های کیفی مورد نیاز
- بازدید عینی از منطقه، موقعیت سنجی توسط نرم افزار google earth و بررسی وضعیت موجود.
- حساسیت سنجی و تجزیه و تحلیل اطلاعات و نتایج بدست آمده با استفاده از شاخص های E^ /
- تشکیل بانک اطلاعاتی و مدل سازی حوزه آبریز و موقعیت ایستگاه های سنجش کیفی با استفاده از سیستم موقعیت جغرافیایی /^ و استخراج نقشه های محدوده حوزه و توپوگرافی حوزه
- بررسی عوامل اصلی آلاینده با توجه به نقشه توزیع صنایع و محدوده تمرکز آلاینده ها و ارائه برخی راه کار های مدیریتی
در این تحقیق متوسط شرایط کیفی آب رود خانه در مسیر اصلی با توجه به سوابق سنجش کیفی در فصول مختلف تا فروردین ماه سال 89 مورد ارزیابی قرار گرفت.
شکل2 زنجانرود ومحدوده شهر زنجان در مجاورت رودخانه
حساسیت منبع که عبارتست از مجموع ارزش های وزنی شاخص های رود خانه بدین ترتیب تعیین گردید
