بخشی از مقاله
چکیده
ایران یکی از بزرگترین صادرکنندگان این محصول در سطح جهانی است و سهم قابلملاحظهای از تولید، مقدار و ارزش صادرات جهانی به ایران اختصاص دارد. در نتیجه سیاستگذاران و برنامهریزان میتوانند با اتخاذ سیاستها و تصمیمگیریهای مناسب در زمینه صادرات خرما زمینه گسترش تجارت جهانی این محصول را فراهم آورند. سیاستگذاری مناسب برای بهبود جایگاه صادرات خرما در عرصه جهانی مستلزم داشتن اطلاعات و تحقیقات واقعبینانه و کاربردی است.
در این رابطه شناخت کافی با زارهای هدف، درجه تمرکز، رفتار رقبا و موانع ورود به این بازارها برای صادرکنندگان یک ضرورت اجتنابناپذیر است. در این رابطه بازیگران بازارهای جهانی - صادرکنندگان - درصددند با دستیابی به اطلاعات کافی و شناخت بازار و ساختار آن و تعیین درجه رقابت بین رقبا، سیاستهای قیمتی و غیر قیمتی خود را طوری تدوین و طراحی کنند تا بتوانند منافع خود را حداکثر نمایند. ایران نیز به عنوان یک کشور با پتانسیلهای فراوان در تولید و صادرات محصول و فرآوردههای خرما بایستی با اتخاذ استراتژی های صحیح صادراتی جایگاه خود را به عنوان کشور مسلط در عرصه صادرات این محصول ارتقاء بخشد.
این پژوهش، با بهرهگیری و تلفیق عوامل مؤثر بر صادرات خرما، در چارچوب سیستم های پویا، مدلی را برای توسعه صادرات محصولات کشاورزی ارائه نموده است. برای انجام این تحقیق، پس از مرور بر ادبیات کافی و مناسب، به جمعآوری اطلاعات لازم در مورد پروژهها و شناسایی عوامل مؤثر و تجزیه و تحلیل آنها، ارتباط بین عوامل و متغیرها در قالب نمودار علی حلقوی مشخصشده و سپس با استفاده از نرمافزار Vensim، نمودار جریان و سپس شبیهسازی و اعتبارسنجی شد.
به منظور شناخت وضعیت کلی میزان صادرات خرما تعداد 40 پرسشنامه بین تولیدکنندگان، صادرکنندگان، واسطهها و کارشناسان خرما توزیع شد.در آخر با طرح سناریوسازی و تحلیل نتایج، پیشنهادها کاربردی برای اتخاذ تصمیمات مناسب در توسعه صادرات خرما ارائه گردید.
نتایج نشان میدهد که به طور کلی مشکل اصلی خرما محدود به بستهبندی، فرآوری و تبدیل و پایین بودن قیمت صادراتی آن در مقایسه با خرمای سایر کشورها نیست؛ بلکه نداشتن یک برنامه جامع و مدون صادراتی، چالش اصلی در تولید و صادرات خرما است. به نظر میرسد تنها راه حفظ جایگاه تولید و صادرات خرمای ایرانی، توجه به اجزای حلقه تولید تا صادرات نظیر تولید کیفی، آموزش و ترویج، بستهبندی،صنایع تبدیلی و فرآوری، بازاریابی، مصرف داخلی و صادرات است . وجود یک تشکل منسجم، قوی و تخصصی برای خرمای کشور که در تصمیم سازیهای مربوط به محصول نقش داشته باشد، الزامی است.
مقدمه
بخش کشاورزی یکی از بخشهای مهم اقتصادی است که بررسی ارتباط میان صادرات و رشد اقتصادی در این بخش از اهمیت فراوانی برخوردار است.امروزه با گسترش ارتباطات و بروز پدیده جهانی شدن،مبادلات کالا،اطلاعات و فن آوری پیش از پیش توسعهیافته و پیشرفت کرده است.تولیدکنندگان و صادرکنندگان کالا نسبت به گذشته فرصت بهتری یافتهاند تا در بازارهای بینالمللی به رقابت بپردازند و فعالیتهای خود را توسعه دهند.
سنتیترین راه ورود به این بازارها یعنی صادرات کالا، باعث پیشرفت بیشتر،درآمدزایی بیشتر و آگاهی از آخرین تحولات فن آوری و دانش روز شده است از طرفی بالا بردن توان صادراتی موجب افزایش تولید داخلی و افزایش سطح اشتغال در زمینههای مختلف از جمله کشاورزی ،بهبود کیفیت تولیدات و ایجاد زمینههای رقابت، با توجه به امکان عرضه بیشتر و بهتر محصولات تولیدی در کشور میگردد.
در میان محصولات صادراتی بخش کشاورزی،خرما از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد چرا که ایران یکی از بزرگترین صادرکنندگان این محصول در سطح جهانی است و سهم قابلملاحظهای از تولید،مقدار و ارزش صادرات جهانی به ایران اختصاص دارد اما در سالهای اخیر کشور ایران نتوانسته جایگاه خود را در سطح جهانی حفظ کند.در نتیجه سیاستگذاران و برنامهریزان میتوانند به اتخاذ سیاستها و تصمیمگیریهای مناسب در زمینه صادرات خرما زمینه گسترش تجارت جهانی این محصول را فراهم کنند و همچنین امکان توسعه سطح زیر کشت و افزایش تولید این محصول به دلیل وجود شرایط اقلیمی مناسب و پتانسیلهای بالقوه آب و خاک و از همه مهمتر امکان صادرات و ارزآوری، این محصول وجود دارد
کشاورزان مناطق خرماخیز کشور به کشت و نگهداری نخل خرما توجهی خاص دارند و خرما به عنوان یک محصول غذایی مهم محسوب میشود میزان خود مصرفی آن در این مناطق قابلملاحظه بوده لذا کشت خرما صرفنظر از قیمت آن،در الگوی کشت کشاورزان همواره اهمیت ویژهای داشته است.به علاوه خرما به عنوان محصول اصلی مناطق خرماخیز کشور محسوب شده و شرایط اقلیمی این مناطق،قابلیت جایگزینی باغات خرما را محدود ساخته است.هم چنین به سبب فعالیتهای ترویجی،عملکرد نخلستانهای خرما افزایشیافته که این امر در نهایت موجب بالا رفتن کارایی و کاهش هزینه نسبی در تولید خرما شده است.
بنابراین مطالعه عوامل موثر بر گسترش تولید و صادرات محصول خرما با توجه به اهمیت این محصول میتواند از حیث اقتصادی موجب سودآوری برای کشور و همچنین فعالین این حوزه شود. همچنین از لحاظ اجتماعی به دلیل افزایش میزان اشتغال در بخش کشاورزی منافعی را برای منطقه در پی خواهد داشت. با توجه به پیچیدگی و ماهیت پویای این موضوع میتوان با اجرای فرایند شبیهسازی شرایط موثر در دستیابی به این هدف را مورد مطالعه قرارداد و با پیشنهاد تغییرات مناسب راهکارهای عملیاتی را به تصمیمگیرندگان ارائه نمود.
پیشینه پژوهش
جعفر عزیزی و سعید یزدانی - - 1386 در مقالهای تحت عنوان"بررسی میزان پایداری درآمد صادراتی خرمای ایران"در این مطالعه وضعیت صادراتی خرمای ایران در سنوات گذشته طی سالهای 1970-2003 بررسیشده و تابع عرضه صادرات خرما تخمین و میزان عدم پایداری درآمد صادراتی آن تعیین گردیده است.نتایج نشان میدهد که استراتژی صادراتی خرمای ایران بر اساس معیارRCA در طول دوره مورد بررسی،ضعیف تراز کشورهای عراق،تونس،عربستان و الجزایر بوده و یا اصلاً استراتژی مشخصی نداشته است.همچنین ناپایداری درآمد صادراتی حاصل از خرمای ایران طی دوره مورد بررسی برابر25,4 محاسبه گردیده،که نشاندهنده نوسانات بالای درآمد صادراتی خرما در طول زمان میباشد.
حسن عاقل و همکارانش در سال - . - 1387 در مقالهای تحت عنوان"بررسی عوامل مؤثر بر ارزش صادرات محصولات کشاورزی با تاکید بر استانداردهای صادرات - پسته،بادام،سیب،زعفران،خرما،سیب - "در این مطالعه توابع صادرات برخی محصولات کشاورزی صادراتی ایران شامل پسته،بادام،زعفران،خرما و سیب با استفاده از روش دادههای پانل برآورد گردیده است نتایج نشان داد رعایت استاندارد صادراتی در اکثر محصولات مورد بررسی تأثیر مثبت و معنیدار بر میزان صادرات آنها دارد یعنی با افزایش رعایت استانداردهای بینالمللی در زمینه صادرات محصولات کشاورزی و بهبود کیفیت،میتوان به بازارهای بیشتری دسترسی پیدا کرد و در نتیجه درآمدهای ارزی کشور را گسترش داد.
دکتر افشین امجدی،روزبه محمد زاده،الهام باریکانی - - 1389 در مقاله "تحت عنوان تعیین بازارهای هدف صادرات پسته و خرمای ایران با استفاده از الگوی تقاضای صادرات و روش غربال گیری "که نتایج حاصل این تحقیق عبارتاند: کشورهای غیر آسیایی با درآمد بالاتر،بازار مناسبتری برای خرمای صادراتی ایران تشخیص داده شدند.و همچنین افزایش قیمت خرمای صادراتی باید معقولانه و توأم با ارتقای سطح بهداشتی خرمای صادراتی و بستهبندی مناسب باشد.
کامران میرزایی،وحیده هدایت شیشوان،مجتبی دیانتی - . - 1393در مقالهای تحت عنوان"بررسی مزیت نسبی و پلان تجاری صادرات خرمای ایران"به نتایج زیردست یافتند:ایران با توجه به آنکه از تولید بالای خرما در سطح جهان برخوردار است اما به موفقیت چشمگیری در بازار تجارت این محصول دست نیافته است مهمترین دلایل آن را میتوان عدم توجه به فرآیند تولید تا توزیع،عدم توجه به بازاریابی و اصول مدیریت بازارهای داخلی و خارجی،فقدان تشکیلات منسجم برای متصدیان امر تولید و صادرات و همچنین عدم مطالعه کافی برای ورود به بازارهای مختلف و طریق گسترش نفوذ با توجه به عرضه توانایی رقبا دانست.
- سمیه کوچک زاده و علیرضا کرباسی، - 1394 در مقالهای با عنوان"بررسی عوامل مؤثر بر تجارت زعفران ایران" پرداختند.مطالعه حاضر به دنبال بررسی عوامل مؤثر بر تجارت زعفران ایران طی دوره زمانی1380-1392 می باشد .بدین منظور از مدل جاذبه و روش اقتصادسنجی پانل استفاده شد و نتایج نشان داد که تولید ناخالص داخلی و جمعیت کشورهای واردکننده و نرخ ارز تأثیر مثبت و معنیداری با تجارت زعفران ایران دارد.
- AL-shahib et al1,2003 - خرما را به عنوان یکی از بهترین غذاها جهت مصرف انسان معرفی کردهاند.آنها آنالیز ترکیبات شیمیایی گوشت و هسته خرمای حاصل از واریته های مختلف را که توسط محققین کشورهای مختلف دیگر انجام پذیرفته بود در یک مقاله جامع به چاپ رساندند.بر اساس این گزارش با توجه به ترکیبات مفید خرما این محصول میتواند برای رفع گرسنگی و فقر غذایی منبع مناسبی باشد. - AL - farsi et al2, 2005 - سه رقم خرمای بومی کشور عمان با نامهای فرد،خصاب و خلاص را از نظر ساختار و ترکیبات شیمیایی مورد بررسی قراردادند.آنها خرما را به عنوان منبع مناسب تأمینکننده انرژی - 278-301 کیلوکالری به ازا مصرف صد گرم - و قند معرفی نمودند.همچنین مشخص شد که رقم خلاص که بیشتر از همه در این کشور مصرف دارد منبع مناسبی از سلینم و فسفرمی باشد.
- Sarfaz et al3, 2006 - در مطالعهای که باهدف تعیین سوددهی درختان خرما در پنجاب پاکستان با استفاده از روشهای ارزش خالص کنونی و نسبت منافع بر هزینهها انجام دادند،نشان دادند که ارزش حال خالص مثبت و پیرو آن کشت خرما در یک دوره طولانی مدت بازده مثبتی ایجاد میکند.
