بخشی از مقاله
چکیده
شایسه گزینی و شایسه پروری اگر چه مفاهیمی رایج در ادبیات مدریتی جامعه ماست، ولی اهمیت و حساسیت این موضوع به ویژه در جهان رقابتی امروز ایجاب می کند که این مفاهیم را از ابعاد گوناگون مورد تحلیل، نقد و ارزیابی قرار دهیم. شایستگی مجموعه ویژگیهایی است که در نیل به اهداف سازمانی نقش عمده ای دارد. این شایستگی ها، شامل دانش، مهارت ها، توانایی ها به اضافه ویژگیهایی نظیر ارزش ها، انگیزش و نوآوری می شوند.
رسیدن به شایستگی نهایی طی یک فرآیند بلندمدت و منطقی امکان می پذیرد. مراحل گوناگون این فرآیند به طور مختصر عبارتند از:Abstractشایسته خواهی، شایسته یابی، شایسته گزینی، شایسته پروری و شایسته گماری. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی و کتابخانه ای می باشد. که سعی شده مطلب را کمی بیشتر زیر ذره بین قرار دهیم و به منظور شناخت چالشهایی که مانع از رسیدن به شایسته سالاری در دو مرحله ی شایسته گزینی و شایسته پروری می شود سه سوال تدوین گردیده است.
سؤال اول به بررسی و تحلیل دو عنوان شایسته گزینی و شایسته پروری می پردازد ، سؤال دوم در صدد کشف مراحلی که باید برای رسیدن به شایسته گزینی و شایسته پروری طی نمود می باشد و در نهایت سؤال سوم به دنبال کشف چالشهای موجود در نظام شایسته گزینی و شایسته پروری می باشد. بعد از بررسی کامل این چالش ها، راهکارهایی برای رفع موانع استقرار نظام شایستهسالاری و بعد از ان پیشنهاداتی برای جلوگیری از این چالش ها عنوان شده است.
مقدمه
سرمایه ی انسانی سازمان و محیط ها ی کاری تعهدهای متقابل نسبت به یکدیگر دارند. تعهدهای افراد نسبت به محیط های کاری خود شامل انجام درست وظایف محوله، احترام به فرهنگ و ارزش های حاکم بر سازمان، تلاش مستمر برای تحقق اهداف سازمان است. متقابلا سازمان ها در راستای برآوردن نیازهای افراد و ارتقای جو و شرایط انسانی محیط کار، باید نسبت به تعهداتی چون گمارش و تخصیص شغل مناسب به افراد، کاهش و به حداقل رساندن احساس تبعیض در سازمان و ایجاد فرصت های بیشتر برای افراد سطوح پایین تر پاسخگو باشند - ابیلی، 1385، . - 1
بنابراین به خوبی قابل مشاهده است که شالوده و زیربنای هر سازمانی نیروی انسانی آن است و داشتن یک زیر بنای اثربخش یعنی قرار گرفتن شایسته ترین افراد در مناسب ترین موقعیت های شغلی، پیش شرط اساسی برای موفقیت سازمان ها محسوب می شود. از سوی دیگر باید به این نکته نیز توجه کرد که امروزه سازمان ها و بنگاه ها برای بقای خود و ضرورت حضور در عرصه ی فعالیت های جهانی نیز، نیاز به شایسته سالاری را نسبت به گذشته بیشتر احساس می کنند.
بررسی های انجام شده نشان می دهد که اکثر سازمان های دولتی به دلیل عدم رعایت نظام شایسته سالاری و لیاقت، در انتخاب و انتصاب مدیران و کارکنان، عملکرد رضایت بخشی نداشته اند - کبریایی و دیگران، 1385، . - 403 در کل مفهوم شایسته سالاری به اجمال، شناسایی، گزینش، جلب و جذب مداوم نیروها و سپس فراهم کردن زمینههای اعمال مدیریت برحسب توانمندیهایشان است.
شایسته سالاری تلفیقی از زیر فرایند های شایسته خواهی، شایسته سنجی، شایسته گزینی، شایسته گیری، شایسته گماری، شایسته داری و شایسته پروری ترسیم می شود. در این پژوهش سعی شده ضمن بررسی دقیق نظام شایسته سالاری به دو فرایند شایسته گزینی و شایسته پروری بیشتر پرداخته و چالشهایی که مانع از رسیدن به این دو فرایند می شود که در نهایت عدم وجود نظام شایسته سالاری را ایجاد می کند را بررسی می کند.
در جوامعی که در آن روابط بر ضوابط و توارث بر اکتساب فایق است، شایستگی در هالهای از ابهام قرار دارد. تمشیت امور به دست افراد، صرفاً بر شایستگی استوار نیست، بلکه عوامل عدیدهای که ذاتی و اکتسابی افراد نیست، دراین میان دخیل میشود. فرصت برابر برای آموزش همگانی جست و جوی برتری از لحاظ استعداد باید با بیطرفی و بدون امتیاز قومی و نژادی صورت گیرد، برابری و ارتباط بین شغل و مقام با سطح معلومات و استعداد، امتحان عمومی از همه افراد بطور یکسان، فرزندان هر طبقه اجتماعی بسته به لیاقت و توانایی و عدم لیاقت و توانایی از طبقه ای به طبقه دیگر فرستاده شوند.
گام مهم اولیه، شناخت این موانع و درجه اهمیت انها و سپس برنامه ریزی برای رفع یا کاهش آن هاست. لذا، پژوهش حاضر با شناخت عوامل بازدارنده استقرار نظام شایسته سالاری در سازمان ها، راهکارهایی برای همه گیر شدن این نظام در سطح سازمان ها ارائه میکند. استقرار نظام شایسته سالاری در سطح مدیران به طور اخص از این جهت حائز اهمیت است که کیفیت کار مدیران یکی از مهمترین عوامل موفقیت مداوم سازمان است. از این رو، استفاده از یک راه نظام مند برای انتخاب مدیران و تشخیص و برگزیدن مناسب ترین افراد برای پست مورد نظر از میان متقاضیان داخلی و یا خارجی امری ضروری می باشد - نظری منش، 1385، . - 209 این پژوهش به منظور پاسخ گویی به سه سوال زیر طراحی شده که عبارتند ا ز :
سؤال اول: بررسی و تحلیل نظام شایسته سالاری و دو عنوان شایسته گزینی و شایسته پروری؟
سؤال دوم: مراحلی که باید برای رسیدن به شایسته گزینی و شایسته پروری طی نمود؟
سؤال سوم: کشف چالشهای موجود در نظام شایسته گزینی و شایسته پروری؟
تاریخچه رویکرد شایستگی :
اصطلاح شایستگی برای اولین بار توسط مایکل یانگ جامعه شناس انگلیسی در سال 1958در کتاب طلوع شایسته سالاری مطرح شد. وی در کتاب خود موقعیت اجتماعی افراد را در آینده ترکیبی از بهره هوشی و تلاش و کوشش فراوان دانسته بود. یانگ در این کتاب بیان کرده بود که این نظام اجتماعی جدید در نهایت به یک انقلاب اجتماعی منجر می شود که در آن توده های مردم حاکمان و نخبگانی را ازقدرت خلع می کنند که از احساسات و نیازهای عامه مردم فاصله گرفته اند.
به تعبیر یانگ شایسته گزینی بهره گیری از انرژی خلاق افراد نخبه و برگزیده یک سازمان و اجتماع است. و از آنجا که مقوله شایسته گزینی با مفهوم نخبه ارتباط نزدیکی دارد، باید توجه داشت با نگاهی در نظریات نخبه گرایی - Elitism - می توان چنین گفت که نخبه گرایی و شایسته گزینی هر دو در پی واگذاری امور به افراد نخبه و سرآمد هستند.
در عصر کنفوسیوس هم هان فی فیلسوف چینی از طرفداران ایجاد یک نظام شایسته سالار در حکومت و جامعه بود. وی از بنیانگزاران مکتب قانون که اکنون به فلسفه قانون گرایی مشهور است به حساب می آید و به خاطر تلاش و کوشش وی اکنون یک بخش کلیدی از فلسفه و سیاست چین را تشکیل می دهد. در عصر مغول ها نیز شایسته گزینی اولین پایه و اساس انتخاب فرماندهان و ژنرالهای امپراطوری بود. چنگیزخان کسانی را برای این مناصب انتخاب میکرد که بر اساس سلسله مراتب نظامی، شایستگی تصدی آنرا داشتند.
در فرانسه در زمان حکومت ناپلئون نیز برخی ها معتقدند که نظام حکومتی ناپلئون مبتنی بر نوعی شایسته سالاری بود. به گونه ای که ناپلئون برای انتخاب نیرو های حکومتی از میان افراد و افسران و غیره کسانی را که واقعا شایستگی منصب محوله را داشته باشد برمی گزید. هرچند که این نظام بعدا به فامیل گرایی منحرف گردید. و درفراز و نشیب تاریخ به تدریج مفاهیم شایستگی به عرصه علم مدیریت راه یافت.
تعریف و مفهوم شایسته سالاری
شایسته در فرهنگ لغت به معنای درخور، سزاوار، لایق و محترم آمده است. شایستگی عبارت است از خصوصیات و رفتارهایی که منجر به اثر بخشی فرد در محیط شغلی می شود. نظام شایسته سالاری عبارت است از نظامی که در آن مزایا و موقعیت های شغلی تنها بر اساس شایستگی و نه برمبنای جنسیت، طبقه اجتماعی، قومیت یا ثروت به افراد تفویض می شود.
از سوی دیگر بیلتون در کتاب مبانی جامعه شناسی اصطلاح شایسته سالاری را اینگونه تعریف کرده است: شایسته سالاری دیدگاهی است که براساس آن شهروندان از طریق نظام آموزشی مدرسه ای و دانشگاهی و با تلاش کوشش فراوان استعدادهای خود را شکوفا کرده و در نهایت در جامعه فارغ از طبقه اجتماعی، ثروت، نژاد، قومیت و جنسیت برای تصدی مناصب مختلف تنها بر اساس شایستگی ذاتی برگزیده می شوند.
